Ben Bernanke volgt de legendarische Alan Greenspan op aan het hoofd van de Amerikaanse centrale bank. ‘Monetaire politiek’, aldus de Princetonprofessor, ‘is als autorijden in de dichte mist.’
Dit keer speelde George W. Bush op veilig. De voorbije maanden leek het wel alsof de president van de Verenigde Staten alle hoge banen in Washington verdeelde onder zijn oude vrienden en loyale medewerkers. Verschillende van die mensen werden snel onbekwaam bevonden voor de functie die ze kregen. Harriet Miers, bijvoorbeeld, de gesjeesde kandidate voor het Hooggerechtshof. Of Michael Brown, de voormalige baas van het federale noodhulpfonds FEMA, die de noodsituatie in New Orleans na de doortocht van orkaan Katrina volledig verkeerd inschatte.
De opvolger van Alan Greenspan als voorzitter van de Federal Reserve, de Amerikaanse centrale bank, is een Republikein. Maar dat Ben Bernanke zich als een Republikeinse kiezer had laten registreren, was zelfs voor zijn beste vrienden een goed bewaard geheim. Professor Robert Frank van Cornell University, met wie Bernanke een populair boek over economie voor beginners schreef, vroeg zich toen het nieuws bekend raakte af waarom de president een Democraat had benoemd. Niet dus.
Als Alan Greenspan op 31 januari 2006 opstapt, zal hij de bank achttien jaar hebben geleid. In tegenstelling tot Bernanke was van hem van meet af aan bekend dat zijn hart voor de Republikeinse partij sloeg. Maar de Democraat Bill Clinton was in de jaren negentig verstandig genoeg om hem gewoon te laten zitten. De voorzitter van de Federal Reserve geldt als de belangrijkste man op het monetaire schaakbord van de wereld. Greenspan vervulde die rol met verve. Hem wordt soms aangewreven dat hij te weinig deed om de hausse van de internetaandelen eind jaren negentig af te remmen. Maar afgezien daarvan stuurde hij de Amerikaanse economie naar de langste periode van hoogconjunctuur in haar geschiedenis. De titel van het boek dat Bob Woodward recent over hem schreef, luidt niet zomaar Maestro.
De Federal Reserve waakt over de groei en bloei van de Amerikaanse economie. Ze houdt de inflatie en de geldvoorraad in de gaten en beschikt over de rentevoeten om bij te sturen. Als Ben Bernanke straks in de voor hem nog te grote schoenen van Alan Greenspan stapt, beschikt hij alvast niet over de stevige politieke achtergrond die zijn voorganger wel had bij zijn aantreden in 1987. Greenspan deed in de jaren zeventig en tachtig ervaring op in de regeringen van Gerald Ford en Ronald Reagan. De nieuwe voorzitter dook eigenlijk pas begin dit jaar in Washington op, toen George W. Bush hem de leiding gaf van zijn raad van economische adviseurs.
Hoewel in de eerste plaats professor aan de universiteit, was Bernanke al wel enkele jaren lid van de raad van gouverneurs van de Federal Reserve. Hij is de eerste economieprofessor sinds Arthur Burns in de jaren zeventig die op zo’n korte tijd van de collegebanken naar de top van de belangrijkste centrale bank ter wereld doorstoot. Het gouverneurschap bracht de academicus in contact met de praktijk van het beleid en gaf hem trek in het politieke werk.
Academische top
Ben Shalom Bernanke werd in 1953 geboren in de stad Augusta in de zuidelijke staat Georgia. De zoon van een apotheker studeerde economische geschiedenis aan de universiteit van Harvard en werd doctor aan het befaamde Massachusetts Institute of Technology. Hij doceerde eerst aan de universiteit van Stanford en sinds het midden van de jaren tachtig in Princeton. Dat is, alles bij elkaar, op academisch vlak de top in de VS – en in de wereld. Bernanke is getrouwd en heeft twee kinderen. Aan de universiteit bestudeerde Bernanke vooral de economische politiek tijdens de depressie van de jaren dertig. Volgens hem werkte de centrale bank de catastrofale deflatie toen mee in de hand door de rentevoeten te veel te laten stijgen.
Waarnemers verwachten dat de nieuwe voorzitter zeker aanvankelijk niet dezelfde stoere uitspraken zal doen als zijn voorganger. Greenspan blijft de omstreden belastingpolitiek van George W. Bush door dik en dun verdedigen. Van Ben Bernanke wordt gezegd dat hij een luisterend oor heeft. Hij zal wellicht makkelijker dan Greenspan naar consensus streven.
Dat wil niet zeggen dat hij geen mening heeft. In tegenstelling tot Greenspan is hij er voorstander van dat de bank een inflatiedoelstelling heeft – zoals de Bank of England dat al sinds 1992 doet. Bernanke vindt dat de investeerders duidelijkheid moeten krijgen en dat de monetaire politiek voor minder onzekerheid moet zorgen. Greenspan vond altijd dat zo’n inflatiedoelstelling de flexibiliteit van de bank ondermijnt.
De benoeming van Ben Bernanke was niet echt een verrassing. Zijn naam stond op alle lijstjes, die al maanden circuleerden. Toch wordt hij in een deel van de Amerikaanse pers een soort Mr. Smith goes to Washington genoemd – naar de bekende film uit de jaren dertig waarin een naïeve, idealistische jongeman ondanks zichzelf tot senator wordt verkozen. De vergelijking gaat niet op: Bernanke bereidde zich al maanden op een flinke maatschappelijke opstap voor. Hij ruilde zijn huis in New Jersey vorig jaar al voor een optrekje in de hoofdstad en vertelde zijn collega’s in Princeton dat hij niet naar de universiteit zou terugkeren. Blijkbaar vertrouwde hij er dan toch al op dat de president hem aan een baan zou helpen die de verhuis de moeite waard maakte.
In een toespraak tot collega-economen over zijn eerste ervaringen in de hogere kringen klaagde hij over de kledingvoorschriften die daar worden gehanteerd. Hij zou op een dag een opmerking van de president zelf hebben gekregen omdat hij bruine sokken droeg op een donker pak. Bij de volgende vergadering had hij voor iedereen rond de tafel net zo’n paar bruine sokken mee. Geintje. Het mag voor Bernanke overigens best gezellig zijn. Het is in Princeton bekend dat de nieuwe voorzitter van de Fed als hoofd van de economische faculteit graag zijn beste beentje voorzette in studentenshows en dat hij daarvoor op zijn tijd ook wel een liedje wou schrijven.
De benoeming van Ben Bernanke moet nog door het parlement worden bevestigd. De kans is klein dat de Democraten het hem daar moeilijk zullen maken. Ze nemen het hem kwalijk dat hij de torenhoge Amerikaanse schuld iets te gemakkelijk in de schoenen van buitenlandse spaarders schuift, maar ze accepteren dat hij niet echt alleen voor zijn politieke trouw werd benoemd. De aandelenmarkten reageerden overigens in eerste instantie gunstig op het nieuws.
Alan Greenspan geeft zijn opvolger een economie in handen die dit jaar al de storm van de stijgende olieprijzen en de vernietigende kracht van twee orkanen doorstond. Maar het blijft uitkijken. Analisten waarschuwen ervoor dat de hoge vastgoedprijzen in de VS vroeg of laat moeten kelderen, met alle kwalijke gevolgen van dien voor de mensen die zich diep in de schulden hebben gestoken. Het toenemende tekort op de lopende rekening van de betalingsbalans kan voor een plotselinge val van de dollar zorgen en de hele wereldeconomie in een neerwaartse spiraal meesleuren.
Ben Bernanke werkte tot nog toe in de luwte van de universiteit en in de schoot van een besloten presidentiële werkgroep. Wat hij ook doet of zegt: van nu af aan kijkt en luistert iedereen mee. Monetaire politiek, zegt hij zelf, is zoals autorijden. Maar dan in een auto met een kapotte snelheidsmeter, op versleten banden en in de dichte mist. Blind dus. Hopen maar dat er niet te snel een boom in de weg staat.
Hubert van Humbeeck
De voorzitter van de Federal Reserve is de machtigste man op het monetaire schaakbord van de wereld.
