In de Kroonraad van Knack geven vooraanstaande politici hun opinie over de actualiteit. Deze week Mark Eyskens over de oorlog in Irak, de VN en de EU, de Belgische genocidewet, en de chaos in Antwerpen.
nMijnheer Eyskens, de Amerikanen en de Britten zijn de oorlog tegen Irak begonnen, maar lijken meer tegenstand te ondervinden dan verwacht.
MARK EYSKENS: Op het moment van dit gesprek lijkt het erop dat men Saddam heeft onderschat. Zijn leger zou niets meer voorstellen, hij had nog maar 300.000 soldaten in plaats van de 1,2 miljoen van tijdens de eerste Golfoorlog. Maar die mannen geven zich blijkbaar niet zonder slag of stoot gewonnen. Het bewijst dat de internationale gemeenschap Saddam te lang heeft laten doen. Men had vanuit de Veiligheidsraad moeten ingrijpen in 1998, op het moment dat hij de VN-wapeninspecteurs het land uitzette. Want ondertussen blijkt dat hij nog altijd over verboden raketten beschikt, en heeft men al minstens één verborgen chemische fabriek ontdekt. Mijn grote angst is dat hij effectief chemische wapens zal gebruiken. Voor Blair en Bush is het van belang dat er snel een overwinning komt zonder veel bloedvergieten, maar met een invasie op de grond kan dat natuurlijk niet in vier dagen tijd. De Amerikanen hebben altijd gesproken over veertien dagen om de boel op te kuisen.
Hebben Amerikanen en Britten het recht een ander land binnen te vallen zonder mandaat van de Verenigde Naties?
EYSKENS: Het unilateralisme van de Amerikanen, steunend op hun militaire superioriteit en hun gebrek aan begrip voor andersdenkenden, stuit ons tegen de borst. Aan de andere kant wil ik ook niet vervallen in het ‘ appeasement at any prize’, dat eind jaren dertig de nefaste politiek was van de Britse premier Neville Chamberlain. Het had weinig zin om de wapeninspecteurs te laten aanmodderen. Ik heb het meermaals gezegd: biologische en chemische wapens kun je verbergen in uiterst kleine recipiënten die je alleen kunt vinden als het regime meewerkt. En aangezien het regime niet wil meewerken, moet je het ofwel omverwerpen, van binnenuit of van buitenaf, ofwel onder voogdij plaatsen. De Fransen hebben dat nooit willen aanvaarden, omdat bij vele Fransen het anti-amerikanisme virulenter is dan het anti-saddamisme. En we weten allemaal dat Frankrijk minstens evenveel economische belangen in het Midden-Oosten heeft als de Verenigde Staten.
Toch was er een alternatief voor deze oorlog. We hadden de wapeninspecteurs moeten laten werken in een ander kader, gesteund door een grote VN-troepenmacht met Arabische, Europese, Russische en Amerikaanse manschappen. Die hadden de grenzen en de luchthavens van Irak moeten sluiten en bewaken, om te beletten dat Saddam zijn wapens in handen van terroristische groepen zou spelen. Een dergelijke troepenmacht zou een grote legitimiteit hebben gehad en zou Saddam totaal vleugellam hebben gemaakt. En als hij op hen had doen schieten, was dat een karakteristieke casus belli geweest. Door zo te werk te gaan hadden de Amerikanen zonder gezichtsverlies van de oorlog kunnen afzien, we zouden een betere samenwerking met de Arabieren hebben gehad, en zowel in de VN, de EU als de NAVO hadden we de eenheid kunnen herstellen. Aan deze derde weg waren bijzonder veel voordelen verbonden, helaas heeft men hem niet willen volgen.
Wat zullen de gevolgen van deze oorlog zijn voor VN, NAVO en EU?
EYSKENS: Er worden grote woorden gesproken, maar uit ervaring weet ik dat de schade voor de VN al bij al miniem zal zijn. De permanente leden van de Veiligheidsraad zijn het vaak met elkaar oneens, het vetorecht wordt veelvuldig gebruikt, en tijdens de hele Koude Oorlog stonden Sovjets en Amerikanen constant tegenover elkaar, de VN zijn daar nooit aan ten onder gegaan. Bovendien zal men na het uitschakelen van Saddam niet alleen moeten denken aan de materiële wederopbouw van Irak, maar ook aan de opbouw van nieuwe structuren die het land naar een democratie kunnen doen opschuiven, al zal dat zeker niet in een handomdraai gerealiseerd worden. Daarvoor zijn de VN de geknipte instelling en het kan ook de Europese Unie weer in het spel betrekken.
Grotere zorgen zijn er voor NAVO en EU?
EYSKENS: Zolang Europa geen echte defensiepijler binnen de NAVO vormt, zullen de Amerikanen, daarin gesteund door de Britten, ons blijven beschouwen als een troep ongeregeld die almaar staat te balken, maar niet eens bij machte is om zijn eigen defensie te organiseren. België neemt daar helaas de koppositie in. In Trends is het vorige week nog eens uitgerekend: van de negentien NAVO-landen besteedt België het minste geld aan zijn militaire uitrusting.
Ik ben binnen de Europese Conventie lid van een werkgroep over defensiebeleid. Wij hebben een interessante tekst opgesteld, maar meer dan wat theorie is ook dat weer niet. Hopelijk trekken we uit deze crisis de nodige lessen en komt er naar het voorbeeld van de monetaire unie ook een vorm van militaire unie. Niet noodzakelijk met vijftien of vijfentwintig, maar met zes of zeven om te beginnen. Al zie ik eerlijk gezegd de Fransen hun atoommacht nog niet inbrengen in een geïntegreerde structuur waar anderen mee kunnen beslissen, en zie ik ook de Britten hun onafhankelijkheid niet opgeven, terwijl hun deelname essentieel is. Toch moeten we proberen om stappen in de richting van een gemeenschappelijke defensie te zetten.
Van de drie organisaties die u noemt, is de Europese Unie het grootste slachtoffer van deze Iraakse crisis. De interne verdeeldheid is schrijnend en mede daardoor is de Conventie gedegradeerd tot een academische bijeenkomst. Er wordt gediscussieerd over een Europese grondwet, waarvan het deel dat gewijd is aan de instellingen driehonderd bladzijden zou beslaan. Dat is onwerkbaar. En alle voorstellen moeten dan nog worden doorgesluisd naar de Intergouvernementele Conferentie die ze in een politiek akkoord moet gieten. Ik vrees dat we daar hopeloos in het slop zullen geraken.
Bij de nieuwe EU-landen hebben er een paar nadrukkelijk partij gekozen voor de VS. Tot woede van Jacques Chirac.
EYSKENS: De reactie van die Oost-Europese landen is te begrijpen. Inzake defensie verwachten zij niets van de EU want er is niets. En zelf net van het sovjetjuk bevrijd, kiezen zij uiteraard voor de Amerikanen, met de ijver die bekeerlingen kenmerkt. Maar zodra ze zich thuis voelen in de EU zullen ze een meer Europese reflex ontwikkelen. Ik vond het onnodig en onverstandig van Chirac om die landen zo af te snauwen.
De Europees-Amerikaanse verhouding zal zich wel normaliseren. De VS, dat is veel macht en weinig diplomatie, de EU, dat is veel diplomatie en weinig macht. Gelukkig zijn die twee niet enkel tegengesteld, maar ook complementair. En de regering-Bush is ook niet eeuwig. Een machtswissel in Washington volgend jaar kan de Amerikaanse houding sterk veranderen.
In Engeland blijft Tony Blair onder vuur liggen in zijn eigen regering en zijn eigen Labourpartij. Wordt dit zijn politieke ondergang?
EYSKENS: Ik denk het niet. Hij kan er zelfs versterkt uit komen, op uitdrukkelijke voorwaarde dat de militaire operaties in Irak goed aflopen. Als Saddam snel wordt verwijderd zonder al te veel slachtoffers zal men in Engeland, ook in Labour, besluiten dat Blair de juiste beslissing heeft genomen. Vanuit politiek-esthetisch oogpunt vind ik Blair een schitterend politicus. De manier waarop hij een buitengewoon moeilijk dossier heeft bepleit in het Lagerhuis was een staaltje van supreme redenaarskunst. Het Engelse parlement heeft zich van zijn beste zijde getoond, in die symbolische Angelsaksische rechthoek waar meerderheid en oppositie recht tegenover elkaar zitten, zoals het hoort. Op dubbele degenafstand, wist u dat? Een maatregel van lang geleden die toen zijn nut had.
België blijft zich manifesteren op het internationale forum.
EYSKENS: Het veto in de NAVO, het verzet tegen de Amerikaanse militaire transporten, de onzalige verklaring van André Flahaut over het sluiten van ons luchtruim die aanvankelijk min of meer werd onderschreven door Louis Michel, de klacht op basis van de genocidewet tegen onder anderen Bush senior en Colin Powell… als je dat alles door een Amerikaanse bril bekijkt, wordt België inderdaad een ‘hostile country’, zoals The Wall Street Journal schrijft.
Guy Verhofstadt heeft wel zijn verantwoordelijkheid opgenomen door in te gaan tegen zijn twee ministers en hun po- pulistische uitspraken, tot woede van de groenen die dit mogelijk aangrijpen om de regering te verlaten en zo op de valreep hun blazoen op te poetsen. Maar ondanks het bijsturen door de premier is het kwaad geschied: België heeft zich weer eens bezondigd aan de verbinnenlandsing van de buitenlandse en de verbuitenlandsing van de binnenlandse politiek.
De klacht tegen Colin Powell, voor daden die hij twaalf jaar geleden zou hebben gesteld en ingediend door Ira- kezen die in België verblijven, zou voor de Amerikanen wel eens de druppel kunnen zijn die de emmer doet overlopen. Als Powell naar Brussel komt om de NAVO-ministerraad bij te wonen, riskeert hij te worden opgepakt, daarmee zijn we de waanzin ingetreden. De Amerikaanse pers schrijft openlijk dat Brussel als zetel van de NAVO onmiddellijk kan worden vervangen. Dat zou een drama zijn voor ons land. Helaas begrijpen de meeste Belgen nog altijd niet dat Brussel belangrijker is dan België.
In Antwerpen blijft de politieke chaos duren. Het schepencollege stapt op, de hoogste ambtenaren worden gearresteerd, de top van de politie wordt geschorst, en in afwachting van een vergelijk rollen de coalitiepartners vechtend over de Grote Markt.
EYSKENS: Een tragische vaudeville, een voorbeeld van ontstellend politiek geklungel dat onherstelbare schade heeft aangericht, ook op nationaal niveau. Het afschieten van Hugo Coveliers heeft niet alleen veel Antwerpse liberalen diep gekwetst. Het on- evenwichtige optreden van Patrick Janssens heeft mij verbaasd. Eerst werpt hij zich op als kandidaat-burgemeester. Dan verzaakt hij onverwacht en onnodig aan het burgemeesterschap van de grootste stad van Vlaanderen, waar de socialisten zeventig jaar lang de burgemeester hebben geleverd. Dan komen de liberalen met Hugo Coveliers als op zijn minst een bespreekbare kandidaat, en die wordt dan op de meest onbarmhartige wijze door diezelfde Patrick Janssens en diezelfde socialisten afgeslacht.
De haat tegen de Antwerpse socialisten is daardoor zo immens geworden dat vele Antwerpse VLD’ers beginnen te fluisteren over een coalitie met het Vlaams Blok. Alleen al om de SP.A een les te leren. Als dat gebeurt, zit Karel De Gucht, gezien zijn uitspraken uit het verleden, in een onhoudbare situatie en wordt het cordon sanitaire in één klap verwoest. Dat zou niet enkel de regering doen vallen, maar zou voor de uitstraling van Antwerpen catastrofaal zijn. De ravage is nu al niet te overzien. Voor de politiek in het algemeen trouwens, en de overhaaste stoelendans bij de SP.A heeft de verwarring nog wat vergroot. Waarom moet Janssens ontslag nemen als partijvoorzitter vooraleer hij burgemeester is? Leg me dat eens uit. En hoe kan hij het Vlaams Blok achterna nu beweren dat de verkiezingen van 18 mei in het teken staan van de Antwerpse burgemeester?
Wat in Antwerpen gebeurt, wijst op een totaal gebrek aan politieke ervaring en bekwaamheid. Het is een karikatuur van wat politiek moet zijn. Ze zullen uiteindelijk wel een compromis sluiten, anders krijgen ze een regeringscommisaris op hun dak, wat de ultieme vernedering zou zijn. Maar welke oplossing er ook wordt bedacht, ze zal bij voorbaat ongeloofwaardig overkomen. En voor 18 mei houd ik mijn hart vast.
Koen Meulenaere
mark eyskens: ‘vanuit politiek- esthetisch oogpunt vind ik blair een schitterend politicus.’
