Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week: de expo Marcel Broodthaers – Soleil Politique in het M HKA, Antwerpen.
Hij kleurde de jaren 60 en 70 met een boel originele invallen. Ze pasten bij de geest van vrijbuiterij in de beeldende kunst van die tijd. Popart en nouveau réalisme, minimal en concept art, neodada: er waren nieuwe stromingen zat om bij aan te leunen. Als hij er zich maar op tijd en stond vrolijk over kon maken. Zijn poëtische aspiraties leefde hij al vlak na de Tweede Wereldoorlog uit als secretaris van een Brusselse groepering revolutionaire surrealisten, waar hij René Magritte leerde kennen – een grote inspiratiebron. In de volksverbeelding blijft Marcel Broodthaers (1924-1976) voortleven vanwege de mosselpotten die hij als kunstvoorwerpen codeerde, en misschien ook door zijn beruchte bekentenis dat hij op zijn veertigste eindelijk eens iets wilde verdienen en voortaan zijn poëzie onder de vorm van kunstobjecten aan de man zou brengen.
Marcel Broodthaers hield alles draaglijk dankzij een onuitputtelijke ironie.
De grote expo Soleil Politique is karig met mosselpotten maar kwistig met eierschalen, pijpen, de letters van het alfabet, stoffelijke resten, bakstenen, bedrukte doeken en panelen, geografische kaarten, oude kunst op postkaartjes en papegaaien. Er is bovenal een recordaantal potpalmen, want voor zijn grote installaties verkoos Broodthaers de ietwat kleffe, nostalgische vorm van decoratief exposeren. Ze etaleren een burgerlijk verlangen naar een bedaard exotisme, waarmee hij graag de draak stak hoewel hij er eigenlijk in bedekte termen ook van hield. Het zonnetje uit de titel van de expo is dan weer slechts discreet aanwezig. Op een gedrukte collage staat het afgebeeld met enkele andere planeten, waaronder een kleine, zwartgemaakte aarde. De hand van Broodthaers voegde het predicaat ‘ politique‘ toe aan de zon: een variant van zijn CARTE DU MONDE POLITIQUE, waarbij de ‘L’ doorgehaald is en vervangen door een ‘E’ . Dat kan van alles betekenen, maar zeker: alle macht aan de poëzie.
Als de dichter Charles Baudelaire inderdaad zijn grote voorbeeld was, dan spiegelde Broodthaers zich zeker ook aan diens zwartgallige visie op het leven, de wereld en het heelal. Een versregel als ‘ O Mélancolie / aigre château des aigles‘ had uit beider pen kunnen vloeien, maar bij Broodthaers klinkt hij als de toonzetting voor zijn hele beeldende oeuvre. De droefenis druipt van fragiele assemblages vol gebroken eierschalen, leeggeslurpte mosselschelpen, opgegraven botten waaronder het driekleurige dijbeen van een Belg, bakstenen voor iets wat nooit wordt gebouwd, fletse afbeeldingen van schilderijen van oude meesters en beverige ongeluksfilmpjes uit krakende projectoren, allemaal ondergebracht in hopeloos voorbijgestreefde museale kaders: onder deze zon is alle leven al lang weggetrokken.
Indien hier politiek mee gemoeid is, dan is het die van de verbrande aarde waarvoor de schuld minder bij mensen ligt dan bij de wet van de entropie, het energieverlies van alles wat bestaat – zon, maan en sterren inbegrepen. Dat de menselijke natuur af en toe wel een handje helpt om de boel naar de verdommenis te helpen, wordt zonneklaar in de grote installatie Décor – A Conquest by Marcel Broodthaers, een beeldend vertoog over de macht der wereldveroveraars en hun wapenarsenalen, van bajonet tot volautomatisch geweer. Het slagveld van Waterloo stelde hij erin voor als een jigsaw puzzle met een gat in het midden.
Broodthaers hield alles draaglijk dankzij een onuitputtelijke ironie en zijn liefde voor het zorgvuldige ensceneren van een elementaire literatuur, bestaande uit fraai gevormde en gedrukte letters – netjes op een rij of in vrije slagorde – en uit raadselachtige woorden waar men beelden kan bij denken, zoals Magritte al had voorgedaan. Passief staren helpt geen zier. We moeten zelf het werk doen.
Tot 19 januari
