Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Schaduw Archief van Fiona Tan in het MAC’s, Le Grand-Hornu.
Met monnikengeduld laat Fiona Tan (52) de geest van bijzondere plaatsen op zich inwerken. Ze bevatten beelden en herinneringen die ze uitdunt en ordent in een nieuw kunstwerk. En het werkt ook een beetje andersom: voor haar eigen beelden en herinneringen zoekt ze een geschikte plaats waar ze kunnen rijpen tot een nieuw kunstwerk. In het MAC’s toont Tan oude en nieuwe werken die doordrongen zijn van dat dubbele principe.
Stof uit haar kinderjaren investeerde ze in de video-installatie Depot (2015). Tan is geboren in Indonesië en bracht haar jeugd door in Australië. Haar Chinese vader en Australische moeder waren biologen die hun fascinatie voor het onderzeese leven doorgaven aan hun dochter. Bij het snorkelen in zee keek ze naar de zeedieren die haar vader thuis vergeefs in een aquarium probeerde te laten overleven. Jaren later, uitgenodigd in een vroegere walvishaven bij Newcastle, hoorde ze oude mensen herinneringen oprakelen aan een rondreizende truck met drie walvissen op sterk water. Fiona Tan liet een kopie van de vrachtwagen bouwen en vertoonde er haar film over wonderlijke zeedieren op sterk water uit de verzamelingen van de natuurhistorische musea in Leiden en Berlijn.
Fiona Tan zoekt plaatsen waar haar beelden en herinneringen kunnen rijpen tot een nieuw kunstwerk.
In het MAXXI-museum in Rome zocht Tan naar een manier om in te spelen op de geest van de plek, zonder te bezwijken onder de overweldigende dominantie van de antieke Romeinse cultuur. Ze vond een uitweg in de figuur van Sir John Soane, de negentiende-eeuwse Britse neoklassieke architect die een strenge herschepping van de klassieke oudheid nastreefde maar zijn Londense woning tot in de nok volstouwde met vazen, sculpturen, ornamenten en andere antieke fragmenten, meer getuigend van een hardnekkige obsessie dan van een gezonde belangstelling. Tan filmde zijn waanzinnige collectie met zes verschillende camera’s. Elk van de zes schermen van de video-installatie Inventory (2012) vertoont een andere lichtkwaliteit en cameramanipulatie.
Ook Le Grand-Hornu is als vroegere steenkoolmijnsite en industriële modelstad een bijzonder memoriaal dat al op de verbeelding van heel wat hedendaagse kunstenaars heeft ingewerkt. Fiona Tan trok een parallel met het naburige Mundaneum in Mons, nog zo’n negentiende-eeuws utopisch project, opgezet door de visionair Paul Otlet om er alle bestaande kennis in op te slaan en te classificeren. Het werd nooit volledig gerealiseerd, en bleef steken op 12 miljoen fiches.
Tan vlooide de handgeschreven notities en inkttekeningen van Otlet uit. Uit haar selectie, die ze onder glas op dertien tafels toont, komt een figuur naar voren die als een bezetene werkte aan de inhoud en vorm van een Wereldkenniscontainer met bijbehorende Wereldstad. Bij de talloze ontwerpen zit ook een schets van een tussentijdse fase in de geleidelijke fusie van Antwerpen en Brussel. Het was Otlets manier om voor de vrede en zelfs de redding van de mensheid te ijveren. Een tekening toont een cirkelvormige Arca Mundaneum, Otlets pendant van de Ark van Noach, ‘om de dreigende ondergang te verhinderen van de prototypische beelden, nodig om de nieuwe universele beschaving op te bouwen’.
In de nieuwe video-installatie Archief maakte Fiona Tan met computergestuurde zwart-witbeelden een eigen versie van het Mundaneum in een perfecte cirkel. Je ontkomt niet aan de indruk dat ze de plaats die alle kennis comprimeert ervaart als een gevangenis uit een nachtmerrie. En de kleurrijke koorden met hun intrigerende knopen, opgehangen in een dubbele cirkel in de laatste zaal, mogen dan nog zo feestelijk ogen, ze vormen de Circular Ruins van alle pogingen om beelden en herinneringen te onttrekken aan het schimmenrijk en tot leven te wekken.
Tot 1 september
