Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week: nieuwe raadsels rond het paneel van De rechtvaardige rechters en het ware Lam Gods.
De molens van het parket malen langzaam. Uit de mond van Daniel Termont zelf vernamen we onlangs dat het gerecht de jongste theorie over de verblijfplaats van De rechtvaardige rechters ‘zeer ernstig neemt’. Samen met ons wacht de Gentse burgemeester nu vol ongeduld op nieuwe graafwerken naar het ontbrekende paneel uit Het Lam Gods, het veelluik van de gebroeders Van Eyck (1432). Sinds het in 1934 werd gestolen uit de Sint-Baafskathedraal, zette het parket al regelmatig het licht op groen voor grootscheepse speuracties, alsnog tevergeefs. Nu is het wachten tot men de spaden diep onder de grond van het Kalandeberg-pleintje laat steken. Het onderzoek van Marc de Bel en Gino Marchal laat er immers weinig twijfel over bestaan dat het gestolen paneel daar ergens ligt.
Als Het Lam Gods een cryptogram was, dan was het raadsel van De Rechtvaardige Rechters nu opgelost.
De jeugdschrijver en de amateurspeurder verpakten hun ontdekking in het boek De veertiende brief. Een fictief verhaal, geënt op een reëel onderzoek: het is alvast de origineelste bijdrage in een eindeloze queeste. En lang niet de onnozelste. Laat hoofdfiguur Wannes Bogaert immers ondanks zijn dolverliefdheid lucide genoeg blijven om de zes puzzelwoorden en de cijferrebus die naar het gestolen paneel leiden, op te lossen. Daarmee toont hij zich de evenknie van de dief, Arsène Goedertier. In diens laatste, nooit verstuurde afpersingsbrief naar de bisschop van Gent, had hij de raadselachtige woorden Jean, arte, oiseau, erpe, fourrures en vooral nina opgeschreven, toevallig ook de naam van de meid op wie Wannes smoorverliefd is. Geholpen door zijn entourage, verbindt de jonge held de sleutelwoorden met plaatsen in de buurt van de Sint-Baafskathedraal. Het getal 152 ten slotte blijkt de wandelafstand tussen elk van die plekken en de Kalandeberg te zijn.
Als Het Lam Gods een cryptogram was, dan was het raadsel van De rechtvaardigerechters nu opgelost en kan het originele paneel straks gewoon de plaats innemen van de knappe kopie die restaurateur en meestervervalser Jozef Van der Veken er omstreeks 1945 van maakte. De behoeders van het fenomenale veelluik hebben echter andere zorgen aan hun hoofd. Ze hebben in de eerste plaats te maken met een zorgbehoevend kunstwerk van 586 jaar oud. De restauratie moet de voortschrijdende verharding van de oude vernislagen een halt toeroepen, terwijl oude retouches en overschilderingen onder handen moeten worden genomen.
Bij de jongste behandeling in een langjarige restauratiecampagne werden onder meer de overschilderingen verwijderd waarmee de 16de-eeuwse renaissancemeesters Lanceloot Blondeel en Jan van Scorel Het Lam Gods met alle eerbied wilden aanpassen aan hun eigen tijd. Waarom ze daarbij het jonge schaap zelf zo nodig moesten beroven van de doordringend menselijke blik die de broers Van Eyck het hadden gegeven, stelt ons voor een nieuw raadsel. Het bloedende dier is immers duidelijk een gedaante van Christus, die aldus een zoenoffer brengt ter verlossing van de gehele mensheid.
Terwijl ze toch bezig waren, herstelden de restaurateurs van het KIK ook de lucht, de gebouwen en de kledij op het centrale paneel in hun oorspronkelijke pracht. Van De rechtvaardige rechters mogen ze voorlopig afblijven. Ze pakten de stand-in al in 2010 apart aan vanwege ernstige opstuwingen in de verflaag. En als straks het originele paneel opduikt, zijn ze – en wij met hen – meteen verlost van de bizarre veranderingen die Jozef Van der Veken zich permitteerde, niet het minst de vervanging van het gelaat van een rechtvaardige rechter door dat van onze veelbesproken koning Leopold III.
