Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo The sky is the Limit. Het landschap in de Nederlanden in het Rockoxhuis, Antwerpen.
Eindigen in schoonheid gaat veelal gepaard met genot en spijt. De 17e-eeuwse patriciërswoning van burgemeester, kunstverzamelaar en mecenas Nicolaas Rockox (1560-1640) gaat binnenkort dicht voor restauratie. Tot het begin van de zomer toont ze zich evenwel op haar fraaist. Ze bevat niet alleen Rockox’ voortreffelijke collectie, maar ook de mooiste schilderijen uit het KMSKA, het grote Antwerpse museum voor oude kunst dat zelf in restauratie is. Dit alles in de intieme sfeer van kunstkamers, salons en een vroeg-17e-eeuwse stadstuin. En alsof het nog niet genoeg was, maken 20 Vlaamse landschapsschilderijtjes uit het staatsmuseum van Dresden deel uit van de expo The sky is the Limit, Het landschap in de Nederlanden. Wie nooit een voet in een museum zet, moet dit keer echt een uitzondering maken.
Het heeft zo zijn tijd geduurd eer de loutere schoonheid van de natuur en het landschap volstonden als onderwerp voor een schilderij. En toen het eindelijk zover was, maakte een barokke meester als Rubens ze mooier dan de werkelijkheid eigenlijk toeliet. Geen nood, het is een fundamentele menselijke trek om de natuur te beschouwen als een projectiescherm voor een verlangen naar harmonie, zuiverheid, weidsheid, geborgenheid, meditatie en zo vele diepe verzuchtingen meer. Die stonden zeker vanaf de late middeleeuwen op het programma van de schilders, Vlamingen en Italianen voorop. Uitmuntende voorbeelden hangen in de eerste twee kamers van het Rockoxhuis: een onbekende humanist, geboekstaafd als Man met Romeinse munt, werd door Hans Memling geportretteerd in een decor van bomen, lucht en water, even sereen als de meditatieve blik van de man zelf. Antonello da Messina van zijn kant gebruikte een stukje ongelofelijk vredige natuur als dramatische tegenstelling voor het gebeuren op de voorgrond, drie naakte mannen aan het kruis: Gods schepping wordt niet verstoord door de wreedheden van de mens (Calvarieberg).
Op het parcours door het huis hangen nogal wat schilderijen met een hoge landschappelijkheidsgraad. Ze staan blauw gemarkeerd in de nieuwste versie van de bezoekersgids. In de zesde en zevende kamer ligt de focus uitsluitend op de ontwikkeling van het landschap in de kunst van de Zuidelijke Nederlanden, van de 16e en 17e eeuw.Vergeet niet de annex met David Claerbouts video Travel, die in één opzicht minder hedendaags oogt dan hij is: zijn compleet door de computer gefabriceerde beelden van een trip door een bos imiteren in feite de met trompe-l’oeils, coulissen, atmosferisch perspectief en compositieknepen doorspekte schilderijen van de oude meesters.
Het kleinste paneeltje van de hoop ervoer ik op een bijzondere manier. Ik vergat dat het een schilderij was, want ik keek door een raam in de diepte van een landschap dat de hele wereld voorstelt zoals hij in een wensdroom altijd kan verschijnen. In de verte een tere blauwe lucht met witte wolken boven de bergen en de bootjes in de baai. In het midden kloeke boerderijtjes in de zon, dichterbij enkele imposante, grillige rotsen, en helemaal vooraan een pad waarop een koppel op een ezel onderweg is, piepklein. Vredig, vredig, maar het zijn vluchtelingen, op de loop voor een koning die hun kind wil vermoorden. Met werken als dit Landschap met de vlucht naar Egypte bereidde Joachim Patinir (1475-1524) in Antwerpen de weg voor alle anderen die van hun panorama’s, bossen en stadshorizonten totaalbelevenissen wisten te maken. Herri met de Bles, Pieter Bruegel, Jan Brueghel, Hans Bol, Gillis van Coninxloo, David Vinckboons, Paul Bril of Joos de Momper, de hemel was hun limiet.
Tot 2 juli.
Door Jan Braet
Het kleinste paneeltje van de hoop ervoer ik op een bijzondere manier. Ik vergat dat het een schilderij was.
