Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Timeless Beauty in het Gallo-Romeins Museum, Tongeren.
Over elk aspect van lichamelijke schoonheid valt te redetwisten, het begrip is uitgevonden om iedereen gelijk te geven, de grootste oenen eerst. Een constante in de opvattingen evenwel is de link tussen schoonheid en jonge vrouwen met regelmatige gelaatstrekken en evenwichtig geproportioneerde vormen. Dat is al minstens zo sinds de antieke tijd, en dan is het Gallo-Romeins Museum (Europees museum van het Jaar 2011) goed geplaatst om daar iets mee te doen.
Haast iedereen in de oudste stad van het land heeft een neus voor archeologie, en zo werd de expo Timeless Beauty een rijk gelaagde demonstratie, waarbij elke laag aansluit bij de andere, zonder ermee vermengd te raken. Een groot deel komt de Romeinen en hun tijd toe: sculpturen en vrouwelijke parafernalia, citaten van schrijvers, videofilmpjes met nagespeelde beautybehandelingen die Romeinse vrouwen zich lieten welgevallen. En dan zijn er de grote foto’s van mooie hedendaagse vrouwen door de betreurde Marc Lagrange. De delen passen bij elkaar: het schoonheidsideaal, gedicteerd door mannen, moet in wezen hetzelfde gebleven zijn.
Dat maakt het speuren naar verschillen juist spannend. De Romeinen namen geen foto’s, dat scheelt. Momentopnames, gegrepen uit het leven, kennen we niet van hen. Schilderen deden ze wel, maar daar is niet veel van overgebleven. Bewaarde fresco’s uit Pompeji tonen alvast dat ze van erotische voorstellingen hielden. Om hun ideaal van vrouwelijke schoonheid te achterhalen zijn we aangewezen op de talloze beelden van Venus, alleen haar hoofd of ten voeten uit, integraal naakt. Ze namen haar slaafs over van de Grieken en hun liefdesgodin Aphrodite.
De keuze voor marmer liet hen toe om het hoofd van de liefdesgodin te doen glinsteren en een edele, ingetogen uitdrukking te geven, terwijl de blanke huid, rechte neus en kleine mond tot zintuiglijk contact verleiden. Waren het zeloten die zovele neuzen afsloegen? Dat Venus van een duurzame schoonheid is, komt het best tot zijn recht wanneer ze ten voeten uit gebeeldhouwd is. Dan beantwoordt ze aan een ideaal model dat ook functioneel was: brede heupen en een bolle buik wijzen op de vruchtbaarheidsfactor, terwijl borsten beter klein konden zijn, armen, benen, handen en voeten slank. Eenmaal het stadium van de jeugd voorbij, was ze Venus af, en werd ze nog zelden of nooit afgebeeld, hooguit als moederkloek.
Marc Lagrange blijft op het eerste gezicht in de buurt van dit ideaal. Zijn jonge, mooie, naakte vrouwen lijken even gebeeldhouwd als hun antieke voorbeelden, ze nemen ingestudeerde poses aan en stralen evenveel adel als zinnelijkheid uit. Maar hun schoonheid is niet meer zo ingetogen, ze wordt uitdrukkelijk uitgestald, krijgt iets wilds, iets dat uitdaagt en van een animaal instinct getuigt. Daar konden de antieken, hadden ze dat al gewild, niet mee concurreren. Alleen al de variatie aan blikken die Lagrange met zijn fototoestel vastlegt, konden de kunstenaars uit de klassieke oudheid onmogelijk uit het marmer kappen. Venus heeft eigenlijk helemaal geen blik. Blind, heeft ze wel een gezichtsuitdrukking, een die bij haar waardigheid past.
Het waren geen beeldhouwers maar Latijnse schrijvers die wezen op de beperkte houdbaarheid van uiterlijke schoonheid. Ovidius: ‘Bouw een karakter, dat blijft. Voeg dat aan je schoonheid toe. Dat alleen zal blijven duren tot aan je laatste uur.’ Lagrange knoopte dat in zijn oren: ‘Vrouwen met karakter inspireren mij het meest.’
Tot 30 juni.
Door Jan Braet
Het schoonheidsideaal, gedicteerd door mannen, moet hetzelfde gebleven
