Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Iconen van de moderne kunst in de Fondation Louis Vuitton in Parijs.
Het geloof in de kracht van het kapitaal verzet bergen. Louis Vuitton Moët Hennessy (LVMH), het grootste concern van luxegoederen ter wereld, legde al het geld op tafel om de mythische kunstcollectie van textielmagnaat Sergej Sjtsjoekin (1854-1936) opnieuw te verenigen en vier maanden lang in Parijs publiek tentoon te stellen. 65 stuks uit het Hermitagemuseum, evenveel uit het Poesjkinmuseum, zowat de helft van de oorspronkelijke verzameling. Parijs kan zich een winter lang opnieuw de hoofdstad van de avant-garde wanen, want de meeste van deze ooit zo vernieuwende kunstwerken zijn hier gemaakt of verhandeld: van de eerste aankoop, Seringen in de zon (1872), een impressionistisch schilderij door Claude Monet, tot de laatste, Compoteschaal en doorgesneden peer (1914), een kubistische collage van Pablo Picasso.
Ondertussen blijven de Russen dromen om de collectie weer te herstellen in de pracht die ze uitstraalde in het barokke Troebetskoj-paleis in Moskou tussen 1907 en het revolutionaire jaar 1917. De communisten maakten er staatseigendom van en verdeelden de boel uiteindelijk tussen voornoemde musea in Sint-Petersburg en Moskou. Een voordeel was alvast dat de erven Sjtsjoekin niet in de verleiding kwamen om de werken van de hand te doen, want ze bezaten ze niet meer. En Stalins kunstcommissarissen leken niet gehaaid genoeg om er veel van in het buitenland te verkopen.
Het post-Sovjetregime kreeg de hereniging nog niet voor mekaar. LVMH-baas Bernard Arnault wél, zij het tijdelijk, in de kunsttempel die hij zelf liet bouwen door Frank Gehry in het Bois de Boulogne. Dat heeft hij alvast voor op Sjtsjoekin, die zijn paleis cadeau kreeg nadat zijn vader het had gekocht van prinses Troebetskoj. De sociale upgrading kreeg hij er gratis bij. Arnault van zijn kant mag zich rustig verwant voelen met Sergej Sjtsjoekin, als branchegenoot en als grootcollectioneur van hedendaagse kunst. Als geestverwant misschien minder, tenslotte is een typisch Russische ziel niet zo makkelijk overdraagbaar.
De man had echt zo’n donker Euro-Slavisch gemoed, zoals we ons dat altijd voorstellen. Mystiek en mysterieus, melancholisch, even peilloos als poëtisch, zoals blijkt uit de schilderijen die hij kocht op het gevoel, met een voorkeur voor sublieme landschappen en indringende vrouwenportretten. Het allerbeste van Monet, Derain, Cézanne, Gauguin, Matisse, Le Douanier Rousseau en Picasso, aan de haak geslagen toen zij nog volop aan het experimenteren waren, zonder sterrenstatus en met een publieke reputatie van bizarre nieuwlichters.
Sjtsjoekin werd net niet op hoongelach onthaald toen hij in 1911 Henri Matisse in zijn paleis zijn gang liet gaan, en er zijn traphal, salon en eetkamer opgesmukt zag met meesterwerken als De Dans, Het Roze Atelier, De Oost-Indische kersen bij De Dans II. Dit heerlijk decoratieve ensemble bracht de Rus, die de halve wereld rondgereisd was op zoek naar nieuwe decoratieve patronen voor zijn stoffenzaak, in verrukking.
Een verbluffend ensemble Polynesische schilderijen van Gauguin, raakte een nog gevoeliger snaar bij de orthodox opgevoede Rus: Bijbelse motieven, vertaald naar een primitief paradijs op aarde. Hij hing ze dicht naast elkaar, zoals hij met al zijn schilderijen deed, tot alle wanden van boven tot onder gevuld waren, als een reusachtig fresco. Dat deed kunstcriticus Ivan Tugendhold denken aan een iconostase: de wand met iconen die in de orthodoxe kerk het allerheiligste afscheidt van de rest van de ruimte. In de figuurlijke zin is het de scheiding tussen de ingewijden in de mysteries, de kunstenaars, en degenen die ze mogen aanschouwen, u en ik.
Tot 20 februari 2017.
Sjtsjoekin werd net niet op hoongelach onthaald toen hij in 1911 Henri Matisse in zijn paleis zijn gang liet gaan.
