Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo Fra Bartolommeo in het museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam.
Zo helemaal opgeklaard en bijgewerkt laten de al gerestaureerde panelen van Het Lam Gods een verrassend frisse Jan Van Eyck zien, alsof het gewicht van 584 jaar helemaal niet op het veelluik drukt. Anderzijds was het mens- en godsbeeld dat erin wordt uitgedrukt, al vrij vroeg een beetje passé. De Vlaamse Primitieven schilderden figuren die verbluffend gedetailleerd uit de verf kwamen, terwijl hun psychologie moeite heeft om het gamma van vrome expressies te overstijgen. Het is de dominante uitdrukking van de middeleeuwen: er zit iets bevrorens in de menselijke trekken, gefixeerd op de intense band met het goddelijke.
Vooral onder impuls van de Italianen werd een verandering ingeluid die we renaissance noemen, een beweging die een ontdooiing inhield van al het menselijke, zonder een breuk met het bovennatuurlijke te veroorzaken. Bemerk in het Brugse Groeningemuseum de afgewende blik van Van Eycks statige Heilige Maagd, aanbeden door kanunnik Van der Paele, en loop de straat door naar de Onze-Lieve Vrouwekerk, waar de levensechte Madonna met Kind van Michelangelo haar gezicht rechtstreeks naar je toe wendt, onbeschaamd uiting gevend aan een groot verdriet (door voorkennis van de kruisdood van haar zoon).
Michelangelo liet geen kunstenaar onberoerd toen hij in Florence werkte in de jaren rond 1500, de hoogrenaissance. Ook de Florentijn Fra Bartolommeo, die al min of meer op dezelfde lijn zat, bracht meer leven en waarachtigheid in zijn figuren, deed ze met elkaar en tot ons spreken, in plaats van ze in een verheven afstandelijkheid te laten. Het kind Jezus op Fra’s Mystieke Huwelijk van de Heilige Catherina (1511) maakt zich, net als bij Michelangelo’s Brugse Madonna, los van zijn moeders schoot, en komt tot leven.
In politiek en geloofszaken zaten beide kunstenaars evenwel op een verschillende golflengte. Michelangelo, die in opdracht van de heersende familie Medici werkte, maakte zich uit de voeten toen de dynastie uit Florence verdreven werd. Fra Bartolommeo, die toen nog Baccio della Porta heette, zat in het kamp van de Medici-tegenstanders, puur omdat hij dweepte met de ideeën van de dominicaan Savonarola, een geloofsfundamentalist en democratische hervormer die een tijd de plak zwaaide in Florence. Voor hij er zelf op de brandstapel eindigde, organiseerde hij er een grote verbranding van goddeloze boeken, naaktvoorstellingen en muziekinstrumenten.
De kunstenaar die zijn naakttekeningen vrijwillig in het vuur wierp en toetrad tot de orde van de dominicanen, ging voortaan als Fra Bartolommeo door het leven. Voor hij vier jaar lang het penseel opborg, schilderde hij nog een Portret van Savonarola, zijn idool: met de priemende blik, haviksneus en bleke ingevallen wangen onder een zwarte kap, ziet de boeteprediker er bepaald bloedstollend uit. Een nieuwe, kunstminnende prior kreeg Fra Bartolommeo evenwel opnieuw aan het schilderen, en hoe. Heerlijke werken in een mystieke sfeer en warme kleuren, die innigheid en vreugde uitstralen.
Vijfhonderd voorbereidende tekeningen belandden in de verzameling van het Museum Boijmans Van Beuningen in Rotterdam. Het verlangen om ze eindelijk eens te kunnen tonen met de bijbehorende schilderijen is nu in vervulling gegaan, zij het gedeeltelijk: vanwege hun hoge ouderdom, zeldzame karakter en broosheid, mogen sommige doeken of panelen nooit meer op reis. Daaronder ook het Mystiek Huwelijk van de Heilige Catharina uit het Louvre, met op de achtergrond Sint-Dominicus en Sint-Franciscus, verenigd in wellicht een der broederlijkste omhelzingen ooit, zoals te zien op twee tekeningen die gelukkig wel tentoongesteld zijn.
Tot 15/1 in Museum Boijmans Van Beuningen, Rotterdam.
Hij gooide zijn naakttekeningen in het vuur en trad toe tot de orde der dominicanen.
