ARTROZE

GINO SEVERINI Berendans in de Moulin Rouge: animaal en primitief.

Jan Braet kijkt naar kunst en het leven, in bloei en verval, zoals de rozen. Deze week de expo The power of the Avant-garde. Now&Then in Bozar.

Gek hoe de militaire term avant-garde vooral in de kunsten opgeld maakte. Hij raakte in het begin van de twintigste eeuw in zwang om de stroomstoten te beschrijven die revolutionaire expressionisten, kubisten, futuristen en constructivisten door het academische establishment in Europa joegen. In de jaren 1930 was de rust al weergekeerd toen er een heuse contrarevolutie aan de macht kwam. Nu nog gewagen van ‘de macht van de avant-garde’ kan alleen bij een terugblik. De laatste revolutionairen worden opgespoord in kringen van godsdienstfanaten en criminelen. Ze hebben geen geloofwaardigheid meer, en ontlenen alleen nog macht aan het zaaien van terreur. Vreemd dus dat Bozar bij een traditionele retrospectieve over de avant-garde ook werk van hedendaagse kunstenaars betrekt, alsof zij iets anders kunnen brengen dan een nederige hommage aan een monument van hun keuze uit de verdwenen voorhoede.

Een kolonel van het Duitse leger verscheen op de voorstelling van de expo in vol ornaat, door Bozar-directeur Paul Dujardin omschreven als een ‘militair kostuum’, door de drager zelf gewoon als een ‘uniform’. Matthias Rogg, directeur van het Militärhistorisches Museum der Bundeswehr in Dresden, wettigde zijn aanwezigheid op deze tentoonstelling als kostuumstuk door een geslaagde parallel te maken tussen een granaat, Europa op het oorlogspad, en de avant-garde: alles vloog aan scherven. Onwillekeurig dachten we daarbij aan generaal Stumm von Bordwehr in de roman Der Mann ohne Eigenschaften van Robert Musil. Ook Stumm mengde zich onder de intellectuele elite, om zijn steentje bij te dragen aan het welslagen van een gigantisch cultuurfeest ter ere van 70 jaar troonjubileum van de Oostenrijkse keizer Franz Joseph I en 30 jaar keizer Wilhelm II in Duitsland, in één woord: Parallelaktion. De Eerste Wereldoorlog en het uiteenspatten van de Oostenrijks-Hongaarse dubbelmonarchie deden al dat mooie werk teniet.

Zo wekt het geen verbazing dat versplintering ook de rode draad is doorheen het verhaal van de avant-garde, opgedist en opgefrist in Bozar. De ruimtelijke vertaling van die gedachte werd gerealiseerd door een hedendaagse kunstenaar, Richard Venlet. Hij bedacht een gefragmenteerde scenografie van witte ruimten, op de overgangen bezet met spiegelglas. Grote en kleine ruimten, rechte en schuine, beduidend dat de avant-garde schoksgewijs voorwaarts, zijwaarts en soms noodgedwongen achterwaarts opereerde. De bekendste namen uit de revolutionaire stromingen maken hun opwachting, niet meteen met hun beste maar zeker met toepasselijke werken, in een duidelijke context geplaatst door curator Ulrich Bisschof.

Vergeet het tromgeroffel en laat u verrassen door groot werk van kleine, en klein werk van grote meesters. Waarom niet door een Berendans in de Moulin Rouge (1913) van Gino Severini, een futurist die de verheerlijking van oorlog, snelheid en machines door zijn roerganger Tommaso Marinetti vertaalde naar fijn entertainment. Bemerk de snelheid van uitvoering van die koddige draaiingen bij deze dans, die geregeld onderbroken werd door de schreeuw: ‘It’s a bear!‘ Ook de Noorse wegbereider Edvard Munch pakte uit met een beer, zonder schreeuw, zoals hij het beest met andere wilde dieren in een reeks etsen tekende als minnaars van de vrouw Omega, ontrouw aan Alfa, haar menselijke echtgenoot. Om maar te zeggen dat animaal instinct en het verlangen naar een primitieve staat de avant-gardisten geweldig kon inspireren. Minder drama maar evenveel power vindt u in de meer subtiele, poëtische dingen zoals een stilleven van Juan Gris, of Fortunato Depero’s beeldje van een Kleine Wildeman.

Tot 22/01 in Bozar, Brussel.

Granaten, Europa op het oorlogspad, de avant-garde: alles vloog aan scherven.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content