Een jongen en een schamel bootje, soms is er niet meer nodig om een mens over de drempel te brengen van een museum dat hij tot zijn scha en schande nog niet had bezocht. Hoeveel schranderheid, inlevingsvermogen en arbeid werden er niet geïnvesteerd in het nog jonge Red Star Line Museum op het Eilandje in Antwerpen! De hele geschiedenis van twee miljoen landverhuizers die hier tussen 1873 en 1934 naar Amerika vertrokken met de oceaanstomers van de Red Star Line, komt tot leven. En hoe. Op het polsbandje dat ik om krijg staat een boarding time (14:00) vermeld. Voor ik het goed besef, sta ik op de loopbrug van de Belgenland tussen andere passagiers derde klasse, op weg naar mijn nauw bemeten plaats diep in het ruim van het schip. Alsnog veroorloof ik me de luxe om rechtsomkeert te maken, omdat ik eerst wil weten hoe het is gesteld met Ali’s Boat op de tijdelijke expo die me naar hier heeft gelokt.
Daar is op het eerste gezicht niet veel te zien. Reproducties van tekeningen in houtskool en inkt met rare zwarte gezichten op, beesten, stippen, een boot. Een echte kano dan, in een decor van planken, geverfd in het azuurblauw van de zee. Drie animatiefilms, twee kleine en een grote, waarin kunstenaar Sadik Kwaish Alfraji een droomfiguur als op de schilderijen van Chagall hoog boven Bagdad laat zweven, op de wijde oceaan laat drijven, alleen in zijn schamel scheepje, ver van huis, omringd door kleine creaturen, door ladders om tot in de hemel te klimmen, door slangen die hem proberen te verstikken. Een metamorfoserende wereld in zwarte en witte contouren, stippen en strepen, regen en sneeuwvlokken. De houtskool gloeit, het oog in het dromende hoofd reageert beweeglijk als elk orgaan van verlangen. Dat zag ik voorheen alleen William Kentridge met zoveel brio doen.
Het verhaal achter dat alles draait rond een Bagdadi van elf jaar, en zijn brief. Hij gaf hem in een verzegelde omslag aan zijn oom Sadik, op familiebezoek in Bagdad. Teruggekeerd in Nederland, zijn tweede vaderland, mocht Sadik hem openmaken. Onder de tekening van een blauwe kano stond de verzuchting opgeschreven dat de boot hem, Ali, tot bij zijn oom zou brengen. Weg uit de hel, begrijp ik, maar Sadik zag er ook zijn eigen bootje in, waarmee hij als kind de wijde wereld in wou varen. Nu zou hij er het liefst mee willen terugkeren naar ‘de speelpleinen van mijn jeugd’. Zijn er landverhuizers die nooit last hebben van verscheurdheid?
Terug op de loopbrug van de Belgenland met bestemming Amerika, bevind ik me onder migranten als Albert Einstein, voor de nazi’s op de vlucht, en Golda Meir, de latere premier van Israël, die over haar overtocht noteerde: ‘Het was geen pleziertocht. We brachten de nacht door op kale banken en stonden de meeste dagen in de rij voor eten dat voor ons werd uitgeschept alsof we vee waren.’ Wanneer ik word gelucht, zie ik vanop mijn plaats aan de boeg de passagiers uit eerste en tweede klasse kuieren op de promenadedekken.
Naadloos, de overgang naar ‘Antwerpen vandaag’. In een kring staan beeldschermen, met de foto’s van migranten van alle leeftijden en windstreken op het bureaublad. Als ik op een portret klik, doet iemand zijn verhaal. Zo ook Alex en Maria, kinderen van ‘economische’ migranten uit Roemenië. Ik zie hen spelen in Park Spoor Noord, hun lievelingsplek. Ze zeggen dat ze er vrienden maken, al vinden ze de mensen hier doorgaans koud, ze missen hun grootouders en hun vrienden thuis. Op de muren staat geschreven: ‘Sommige dingen veranderen niet: de hoop, de twijfel en de angst, de dromen van een beter leven, de pijn van het afscheid en de onzekerheid over het onbekende.’
Ali’s Boat, tot 28 augustus in het Red Star Line Museum, Montevideostraat 3, Antwerpen
Zijn er landverhuizers die nooit last hebben van verscheurdheid?
