108 jaar nadat de schaapsherder Spiridon Louis als marathonwinnaar de menigte in het Olympisch Stadion uitzinnig maakte van vreugde, komen de Olympische Spelen weer thuis. In 2004, uitgerekend op een vrijdag de 13e, wordt in datzelfde historische stadion de aftrap gegeven van de 28e Olympische Spelen. Een bericht uit Athene.
Het rottende afval stapelt zich op in de straten en wijken van de Griekse hoofdstad. Al vier weken lang staken de vuilnismannen van Athene om hun eis voor loonsverhoging kracht bij te zetten. Met het olympische budgettaire mes op de keel beschikt burgemeester Dora Bakoyanni evenwel niet over de financiële reserve om hun eis in te willigen.
En niet alleen de vuilnismannen zijn boos. Ook verplegend personeel, professoren, advocaten en ambtenaren hebben al herhaaldelijk het werk neergelegd. Tijdens de jongste 48-urenstaking diende Olympic Airlines – de nationale luchtvaartmaatschappij, met de olympische ringen als logo – tientallen vluchten te schrappen. Het personeel uit de publieke sector neemt geen genoegen met de 5,4 procent loonsverhoging die de socialistische regering in haar begroting voorziet. Griekenland heeft met zijn geschatte deficit van bijna 9,3 miljard euro weinig tot geen financiële ademruimte, wat deels op het conto van de Spelen wordt geschreven. ‘Als we konden, gingen wij ook in staking’, zegt de receptionist van het vijfsterrenhotel Divani Caravel, in het financiële centrum van Athene. ‘Maar we kunnen niet, of we worden ontslagen.’
De Atheners maken er geen geheim van dat de miljardenopslorpende Olympische Spelen hen een doorn in het oog zijn geworden. Later zal Pierre Kosmidis van het Athens Olympic Committee ( ATHOC), het organiserende comité, opmerken dat elke inwoner van Athene meeleeft met de Spelen. ‘Je zult niemand ontmoeten die géén mening heeft. Het laat niemand onberoerd.’ Een understatement van formaat.
Toegegeven, het is vandaag voor de Grieken heel wat ingewikkelder dan in 1896, toen de Spelen onder impuls van de Franse baron Pierre de Coubertin opnieuw leven werden ingeblazen. Anno 2004 moet worden gezorgd voor accommodatie en transport voor ruim 10.500 atleten, hun 7000 begeleiders, ruim 20.000 geaccrediteerde journalisten en nog eens 3500 olympische commissarissen. Voorts rekent de Griekse nationale dienst voor toerisme op een half miljoen toeschouwers voor de Spelen zelf, en op nog eens 15 miljoen toeristen die naar aanleiding van het olympische evenement Griekenland zullen bezoeken.
‘ELKE SECONDE TELT’
In de hal van het olympisch hoofdkwartier nabij het nieuwe metrostation Nea Ionia tikt de klok genadeloos verder. Legio zijn de onheilstijdingen dat Athene de gigantische bouw- en infra- structuurwerken nooit tegen 13 augustus klaar krijgt. Pierre Kosmidis moet daar hartelijk om lachen. Hij troont ons mee naar zijn kantoortje, in het midden van het zenuwcentrum. Enkele tientallen bureaus staan op één lijn opgesteld, met daaraan evenveel bedienden. Het is bloedheet, de telefoons rinkelen onophoudelijk, de zenuwen zijn zichtbaar gespannen. Kosmidis wil ons wel te woord staan, maar we mogen hem niet citeren, waarschuwt de ‘Project Manager Media Relations’. ‘U kunt de olympische sites niet bezoeken zonder officiële toestemming van het ministerie van Binnenlandse Zaken. En het spijt ons zeer, maar deze maand zijn er geen rondleidingen meer gepland.’
Op eigen houtje dan maar, het risico gearresteerd te worden nemen we er met de glimlach bij.
Over minder dan 280 dagen moeten hier pompeuze olympische tempels verrijzen, maar voorlopig is het Athens Olympic Sports Complex , ontworpen door de Spaanse architect Santiago Calatrava, niet veel meer dan een betonnen woestenij. Vrachtwagens rijden af en aan, van een stratenplan is nog geen sprake. Eind oktober klonk het nochtans bemoedigend dat het olympisch dorp tijdig klaar zal zijn. Denis Oswald, de voorzitter van de coördinatiecommissie van het Internationaal Olympisch Comité (IOC), kwam tot die vaststelling na een tweedaags bezoek aan Athene. Drie jaar geleden had toenmalig IOC-voorzitter Antonio Samaranch nog gedreigd om de Spelen terug te trekken uit Athene. Nu kreeg het organiserende comité ATHOC, met de flamboyante voorzitster Gianna Angelopoulos-Daskalaki, wel een goedkeurende blik toegeworpen van het IOC. Al werd er meteen aan toegevoegd dat ‘elke seconde telt’.
Bovendien werd er voor het eerst toegegeven dat het voor drie projecten echt krap zal worden. Zo is het momenteel nog onzeker of het Athens Olympic Sports Complex tijdig zijn dak krijgt, en waarschuwen experts dat er veel te weinig tijd rest om de nieuwe tramlijn uit te testen. Die supermoderne automatische tram ( Tram SA) moet zich een weg banen door het moordende verkeer van Athene. Langs het traject komen 250 camera’s die de in- en uitstappende reizigers controleren en de stoplichten coördineren zodat de tram vlot kan passeren. Normalerwijze rekent men op een testfase van vier maanden voor zo’n omvangrijk project, maar in Athene zullen ze pas anderhalve maand vóór de start van de Spelen kunnen beginnen met de noodzakelijke testritten. Bovendien moet ook nog werk gemaakt worden van de verdere uitbreiding van de spoorlijnen tussen de verschillende locaties.
‘We zullen klaar zijn voor de historische terugkeer van de Spelen naar Athene’, aldus een zelfverzekerde Gianna Angelopoulos-Daskalaki. Al klonk haar blijde boodschap meer als een bevel.
IJZEREN HELENA
Er is kostbare tijd verloren gegaan. Drie jaar lang was men in het ATHOC meer bezig met het vastleggen van de hiërarchie dan met de eigenlijke voorbereidingen van de Spelen. Vele bouwwerken liepen ook vertraging op door ont- eigeningsprocessen of door overlast. En ook de lange geschiedenis van Athene speelde de bouwheren parten. Bij elke spadesteek botste men wel op een waardevol artefact of ontdekte men een archeologische site. Wie vandaag de metro neemt, krijgt er zowaar een gratis ondergrondse tentoonstelling bij. ‘Het was voortdurend schipperen tussen het belang van ons historisch erfgoed en de ambitie om een nieuw hedendaags Athene te creëren’, zegt Pierre Kosmidis.
In april 2000 trok het Internationaal Olympisch Comité eindelijk aan de alarmbel. De Griekse premier Kostas Simitis greep persoonlijk in en riep de hulp in van Gianna Angelopoulos-Daskalaki, de flamboyante Griekse die er drie jaar eerder in was geslaagd de Spelen naar Athene te halen. En het moet gezegd, sinds het aantreden van ‘IJzeren Helena’ zit er opnieuw schot in de zaak.
De 48-jarige Gianna Angelopoulos-Daskalaki heeft de eer als eerste vrouw aan het hoofd te staan van een organisatiecomité van Olympische Spelen. Geen geringe prestatie in een macholand als Griekenland. Gianna is de echtgenote van scheepsmagnaat Theodore Angelo- poulos en heeft zelf een succesvolle advocatenpraktijk uitgebouwd. Daarenboven bleek ze niet vies van politiek. Na een tussenstop in de gemeenteraad van Athene was ze klaar voor het ernstiger werk en werd ze parlementslid voor oppositiepartij Nea Demokratia. In Griekenland werd ze als politica en echtgenote van een van de rijkste mannen van het land een ‘BG’, een Bekende Griekse. Het Amerikaanse magazine Forbes noemt haar bij de invloedrijkste 50 vrouwen van de wereld. Er wordt de dame in haar onafscheidelijke Chanel-pakjes veel macht toegedicht. Nadat het Griekse olympische comité naast de Spelen van 1996 had gegrepen, schakelde men haar in om de kandidatuur van 2004 tot een goed einde te brengen. Athene kréég zijn Spelen, maar Gianna Angelopoulos-Daskalaki werd aanvankelijk buitenspel gezet. Volgens kwatongen was de socialistische premier Kostas Simitis beducht voor haar stijgende politieke populariteit in de oppositie. In april 2000, nadat ATHOC er een zootje van had gemaakt, klopte een moegestreden Simitis dan toch aan bij IJzeren Helena, die de loodzware opdracht aanvaardde. Sommigen zien in haar al een volgende premier. Maar eerst moet ze de Olympische Spelen zien te overleven. En dat lijkt niet zo vanzelfsprekend als ze zelf graag laat uitschijnen. Tussen twee haakjes, op 2 mei vinden in Griekenland parlementsverkiezingen plaats.
ONTSPOREND BUDGET
Op 10 april 1896 won Spiridon Louis, een 24-jarige schaapsherder uit Maroussi, de marathon tijdens de eerste Olympische Spelen in Athene. Het historische Olympische Stadion in het centrum van Athene is vandaag volledig afgegrendeld, onttrokken aan de nieuwsgierige blikken van passanten. Twee borden aan de ingang vermelden trots dat het stadion een grondige renovatie ondergaat. Alleen weten de borden niet precies te melden wat die opknapbeurt moet kosten: het bord links heeft het over 4.779.000 euro, terwijl voor het bord rechts dezelfde renovatie blijkbaar 2 miljoen euro meer moet kosten. Symptomatisch, want waar ook al geen duidelijkheid over bestaat, is de totale kostprijs van deze Olympische Spelen.
Athene voert met de internationaal klinkende slogan ‘Unique Games on a Human Scale’ de spelen terug naar hun roots. ‘De Olympische Spelen waren te veel het terrein geworden van grote steden, terwijl de olympische gedachte iedereen toebehoort’, poneert Pierre Kos- midis in een zeldzame bui van mededeelzaamheid. En al kan men dat doel nobel vinden, meteen dringt zich de vraag op of dat doel ook de vele middelen heiligt. Ter vergelijking: de totale investeringskosten voor Sydney 2000 bedroegen 5 miljard dollar. Daarbovenop kwam nog eens het organisatiebudget van 1,625 miljoen dollar. De Belgische IOC-voorzitter Jacques Rogge wijst er in dat verband graag op dat de Spelen sinds 1984 in Los Angeles winstgevend zijn. Het infrastructuurbudget daarentegen verschilt van land tot land grondig. Maar nieuwe wegen of metrolijnen blijven ook na de Spelen bestaan, de bevolking plukt daar jaren later nog de vruchten van. Zo kun je de Olympische Spelen zien als een katalysator voor investeringen die er sowieso toch moesten komen.
Officieel werd het budget voor de Griekse Olympische Spelen op 4,6 miljard euro begroot. Intussen moest de overheid, na een stroom artikelen in de krant Kathimerini, toegeven dat dit budget al met 1,5 miljard euro werd overschreden. De Griekse premier Simitis riep zijn minister van Economie en Financiën al bij zich om het tekort bij te passen. Die extra middelen moeten komen uit de begrotingen van 2005 en 2006. Bovendien werd nog eens een lening van 300 miljoen euro afgesloten. Een lening waar in Griekenland veel om te doen is nu het Europese statistische bureau Eurostat vraagtekens plaatst bij de dekking van die lening. Blijkbaar is er enige discrepantie tussen de Griekse waarborg en de werkelijke kosten.
En er is nog meer financiële hommeles. Onderzoeksjournalist Tassos Telloglou denkt dat de Griekse overheid het IOC een vrij voluntaristisch olympisch plan heeft voorgeschoteld, dat eigenlijk totaal onrealistisch was. Zo zouden er drie nieuwe bruggen gebouwd worden, waar er vandaag nog maar eentje van overblijft. Ook het gigantische spoornetwerk om de randsteden te ontsluiten, is voor meer dan de helft ingekrompen, aldus Telloglou. Voorts zijn bepaalde metrolijnen geschrapt, en rijst het budget voor de veiligheid – sinds 9/11 – de pan uit. Nu al is er sprake van een veiligheidsbudget van 600 miljoen dollar, meer dan het dubbele van wat Sydney er in 2000 tegenaan gooide. Nog steeds volgens Telloglou bleef het Griekse Olympisch Comité doof voor de smeekbedes van ATHOC om dan toch minstens bij te springen in het veiligheidsbudget.
Dat alles maakt dat het uiteindelijke budget niet 6,5 miljard euro bedraagt, maar aanschurkt tegen de grens van 12 miljard euro. Dat cijfer kreeg Telloglou uit de mond van een anonieme kabinets- medewerker. Dat zou betekenen dat men aankijkt tegen een budget dat bijna 15 procent van het bruto binnenlands product (bbp) bedraagt. Ter vergelijking: de Europese lidstaten spenderen gemiddeld 12 procent van hun bbp aan pensioenen. Pierre Kosmidis kent die cijfers, maar weigert enig commentaar. ‘U begrijpt dat ik enkel kan praten over de officiële cijfers.’ Hij schermt meteen met wat Athene allemaal terugkrijgt. ‘Het olympisch dorp (kostprijs 240 miljoen euro, nvdr) bijvoorbeeld wordt na de Spelen een so- ciaal huisvestingsprogramma. 10.500 families zullen er een nieuwe thuis vinden.’ Waar het geld vandaan moet komen om het olympische logies om te turnen tot volwaardige woningen – zo is er momenteel geen keuken in voorzien – is echter nog niet helemaal duidelijk.
In 1997 ging Griekenland nog uit de bol omdat het de Spelen mocht organiseren. De Griekse overheid wilde de Spelen aangrijpen om een nieuwe, moderne hoofdstad te creëren. De internationale luchthaven, Eleftherios Venizelos, is al sinds 2001 klaar. Voorts kwamen er 120 kilometer nieuwe autowegen, een metronetwerk en 24 kilometer tramlijnen. Er worden bomen geplant en parken aangelegd. Maar door alle problemen is het enthousiasme intussen fel bekoeld. De Grieken vrezen dat ze na de slotceremonie de rekening gepresenteerd zullen krijgen.
Lieven Desmet
