De mobiele telefoon is een belangrijke groeimotor in Afrika. Het continent kent al 700 miljoen bellers en er zijn steeds meer specifieke Afrikaanse toepassingen.

Zomaar een afgelegen dorp in Afrika. De meeste inwoners wonen in lemen hutten en de schaarse stenen huisjes liggen er wat vervallen bij. Enkele zijn echter net voorzien van een dikke laag, felkleurige verf. De marketingafdelingen van de leidende mobiele netwerken hebben hun schildersploegen langs gestuurd: geel staat voor de ene aanbieder, de concurrent is rood.

Onder een acacia verkopen jongeren kraskaarten met belminuten. Langs de onverharde hoofdweg loopt een man op versleten sandalen en in kleren die het best als lompen zijn te omschrijven, maar daar lijkt hij zich niet om te bekommeren. Hij is veel te geconcentreerd op het schermpje van zijn mobiele telefoon, een eenvoudige Nokia. Hij kijkt tevreden: wellicht heeft hij net het geld bijgeschreven gekregen dat zijn broer in de hoofdstad hem in het vooruitzicht had gesteld.

Afrika belt en sms’t er sinds enkele jaren druk op los, in de groeiende steden én op het platteland. Veel Afrikanen slaan liever een maaltijd over dan dat ze zonder belminuten komen te zitten. Volgens een rapport van de internationale belangengroep GSM Association waren er eind vorig jaar ruim 700 miljoen mobiele bellers in Afrika, wat betekent dat ongeveer twee derde van alle Afrikanen toegang heeft tot een gsm. De groeicijfers zijn volgens datzelfde rapport de afgelopen vijf jaar telkens bijna twintig procent gestegen.

Op een continent waar de infrastructuur – wegen, stroom, vaste telefoonlijnen – op veel plaatsen op zijn best gebrekkig is te noemen, hebben mobiele netwerken tot ongekende vooruitgang geleid. Computers zijn er nauwelijks, maar de telefoon blijkt veel functies te kunnen ondervangen.

In veruit de meeste gevallen gaat het om eenvoudige telefoons zonder internet of apps. Vaak zijn het imitaties van bestaande merken, vrijwel altijd gemaakt in China. Bijna iedereen belt prepaid en de meeste telefoons hebben de mogelijkheid twee simkaarten van verschillende aanbieders te plaatsen. Als het ene netwerk overbelast is, kun je altijd het andere proberen.

Geldtransacties

Een van de grootste succesverhalen betreft de mobiele geldtransacties, een systeem dat is ontwikkeld in Kenia. Bankrekeningen zijn schaars in Afrika, maar in steeds meer landen kunnen mensen binnen enkele seconden geld (in de vorm van beltegoed) naar elkaar overmaken. Vooral in uitgestrekte landen met nauwelijks begaanbare wegen, zoals de Democratische Republiek Congo, komt dat goed van pas.

‘De telefoon geeft veel Afrikanen de mogelijkheid hun toekomst in eigen handen te nemen’, zegt Victor de Boer, informaticus aan de Vrije Universiteit in Amsterdam, betrokken bij een project op het platteland van het West-Afrikaanse Mali. Dankzij een marktinformatiesysteem dat hij hielp te ontwikkelen, blijven lokale boeren per telefoon op de hoogte van de geldende prijzen van hun product, waardoor onrendabele, vaak lange reizen naar de stad tot het verleden behoren.

Het viel hem in ruraal Mali op dat dankzij de mobiele telefoon een veelheid aan nieuwe baantjes is ontstaan. De Boer: ‘Je hebt natuurlijk de verkopers van beltegoed en telefoons, dan is er iemand die tegen een kleine vergoeding alle telefoons van het dorp verzamelt en op zijn brommer naar een dorp verderop rijdt, waar een stopcontact is om de telefoons op te laden. De bezitter van het stopcontact strijkt zo eveneens wat extra geld op.’

Ook in het onderwijs en de gezondheidszorg helpen de telefoons om waardevolle informatie te verspreiden. Bovendien kent Afrika dankzij de mobiele netwerken steeds meer ‘burgerjournalisten’, lokale correspondenten die met hun telefoon informatie uit hun dorp kunnen doorgeven. Bij recente verkiezingen in Kenia en Ghana kon tv-zender Al Jazeera met hun hulp verslag doen vanuit de meest afgelegen plekken.

DOOR OLIVIER VAN BEEMEN

‘De telefoon geeft veel Afrikanen de mogelijkheid hun toekomst in eigen handen te nemen.’