Premier Jean-Luc Dehaene gaf Argentinië, Uruguay en Chili een snelcursus Europa en hoopt op een goede samenwerking met de Latijns-Amerikaanse handelszone Mercosur.

EEN BERICHT UIT LATIJNS-AMERIKA

Er was een tijd dat de Compagnie Maritime Belge (CMB) op prachtige affiches reclame maakte voor bootreizen tot in Santa Fé, via de Rio de la Plata tot diep in het binnenland. De ingenieur van het Vlaamse baggerbedrijf Jan De Nul vertelt het terloops en zonder een zweem van weemoed aan boord van de James Ensor, die aan het werk is op de immense binnenzee die het estuarium van de Rio de la Plata en de Rio Parana vormt.

Toen de CMB nog Latijns-Amerika aandeed, was het water in Santa Fé, vijfhonderd kilometer landinwaarts vanuit Buenos Aires, nog 32 voet diep. Tegenwoordig kunnen er alleen nog schepen met een diepgang van 24 voet zo ver geraken. ?Het gevolg van veel bureacratie en slecht management,? zeggen de baggeraars. De Argentijnse staat stond zelf in voor het vrijhouden van de vaargeulen. Maar de baggervloot was verouderd of simpelweg ongeschikt voor het werk waarvoor ze was aangeschaft. De bevoorrading van de onderdelen liep mank en ook het onderhoud van de bebakening op de rivier werd jarenlang verwaarloosd. De gevolgen lieten zich voelen. Bij gebrek aan diepgang en aan betrouwbare signalisatie liepen schepen aan de grond. De verzekeringspremies namen een vlucht. Schepen konden niet vol worden geladen en weken noodgedwongen uit naar Baia Blanca, in het zuiden van Argentinië, of zelfs naar het zuiden van Brazilië, om de vracht te vervolledigen.

Begin jaren negentig besliste de Argentijnse regering tot privatisering van de havens en van het onderhoud van de waterwegen. Vandaag staan die waterwegen symbool voor de politieke en economische evolutie in het zuiden van Latijns-Amerika. Ze brengen niet alleen de binnenlandse verbindingen weer op peil. Voor het eerst moeten ze ook het verkeer over de landsgrenzen mogelijk maken. De rivieren en de lange kustlijn bieden in dit deel van Latijns-Amerika immers enorme mogelijkheden aan de scheepvaart.

De contacten over het water illustreren ook de politieke wijzigingen in het zuidelijk deel van het continent. Een land als Argentinië sloot zich decennia lang op in een economisch en, zeker tijdens de dictatuur (1976-1983), ook politiek isolement. Sinds de democratisering, bijna vijftien jaar geleden, zocht het land toenadering tot de buren en tot Europa. Argentinië staat daarbij voor een dubbele opdracht. Het land moet niet alleen aanpikken bij de rest van de almaar globaliserende economie. Het moet daarvoor ook af van de dominante rol die de staat in de nationale economie speelde.

Brazilië, Argentinië, Paraguay en Uruguay verenigden zich in de Gemeenschappelijke Markt van het Zuiden, Mercosur, met tweehonderd miljoen mensen goed voor een achtste van het Europees nationaal product. De Mercosur werd in 1991 opgericht en wil geleidelijk evolueren naar een gemeenschappelijke markt. De concrete samenwerking begon op 1 januari 1995. De nog jonge eenmaking zorgde intussen voor een spectaculaire toename van de grensoverschrijdende handel tussen de nieuwe partners. De Mercosur spiegelt zich graag aan de Europese Unie, tot op vandaag de belangrijkste handelspartner. Zoals dat onder meer met Rusland het geval is, slaagt Europa er niet in dat economisch belang ook politiek te vertalen : de oude klacht over de Europese politieke onmacht valt tot hier te beluisteren.

Het kleine Uruguay, omwille van zijn bankactiviteiten ooit het Zwitserland van Latijns-Amerika genoemd, hoopt straks het België van de Mercosur te worden. Voorlopig staat het echter niet vast dat Montevideo, naar het voorbeeld van Brussel, de hoofdplaats van de douane-unie wordt. Om te voorkomen dat de diensten over te veel landen wordt verspreid, investeert Uruguay alvast in de uitbouw van de zetel voor de Mercosur. ?Ik heb de Uruguayanen gewezen op het gevaar dat de grote landen een deel van de koek opeisen, eens het menens wordt met de unie,? zei de Belgische premier Jean-Luc Dehaene (CVP) na afloop van zijn bezoek. ?Daarom doet Montevideo er goed aan het secretariaat uit te bouwen. Zo is ook Brussel stapsgewijs de hoofdstad van Europa geworden.?

HET TROETELKIND VAN DE CVP

Premier Dehaene gebruikte de paasvakantie voor een officieel bezoek aan Argentinië, Uruguay en Chili. Twee van die drie landen maken deel uit van de vrijhandelszone en de douane-unie van de Mercosur. Chili is ermee geassocieerd, net zoals Bolivië. Het bezoek van Dehaene past in de groeiende wederzijdse belangstelling tussen Mercosur en Europa. Minister van Buitenlandse Zaken Erik Derycke (SP) presenteerde kort voor het vertrek van Dehaene een nota die het Belgisch buitenlands beleid ten opzichte van Latijns-Amerika uit de doeken deed. Op de Europese top in Madrid (15 december 1995) ondertekende de EU en de Mercosur-landen een samenwerkingsakkoord dat binnen de tien jaar de liberalisering van de handelsstromen tussen beide landengroepen beoogt.

Dat de Argentijnse en Uruguayaanse bevolking hoofdzakelijk is samengesteld uit Italiaanse en Spaanse emigranten, zou de contacten met Europa vlotter kunnen doen verlopen. Bovendien verleende België ten tijde van de respectieve dictaturen een tijdelijk onderdak aan nogal wat politieke vluchtelingen uit deze landen, en dan vooral uit Chili. In dat land zijn trouwens traditioneel veel Belgische ontwikkelingshelpers aan de slag.

Het land van gewezen dictator Augusto Pinochet (1973-1990) is sinds altijd het Latijns-Amerikaanse troetelkind van de Belgische christen-democraten en is dat des te meer na de teloorgang van de christen-democratie in Venezuela en El Salvador. In Chili voeren de christen-democraten samen met de sociaal-democraten een neo-liberale politiek. Ook in een verder verleden waren er al uitstekende contacten tussen onder meer Theo Lefèvre en Paul Vanden Boeynants en de toenmalige president, de vader van het huidige staatshoofd Eduardo Frei. De Vlaamse minister-president Luc Van den Brande (CVP) dichtte twee jaar geleden, tijdens een visite, dit land een sleutelrol toe in de ?Vlaamse geopolitiek.? Straks loopt ook de Brusselse minister Jos Chabert (CVP) even langs. En in mei brengt nog een andere christen-democraat, Vlaams minister van Leefmilieu Theo Kelchtermans, een werkbezoek aan Santiago.

Het Chileense programma van Jean-Luc Dehaene bevatte een bezoek aan het hoofdkwartier van de zusterpartij PDC van president Frei, en een ontmoeting met voormalige studenten van de Leuvense universiteit. Maar wellicht keek de verstokte voetbalsupporter het meest uit naar de voetbalmatch tussen het plaatselijke ColoColo en La Serenita. Het moet niet altijd Club Brugge zijn.

PINOCHET ALS JARUZELSKI

Chili geldt in vele opzichten als voorbeeld voor de andere Latijns-Amerikaanse landen. Het is het boegbeeld van het vlees geworden neo-liberalisme, hoewel ook in de buurlanden kritiek weerklinkt op het Chileense wonder. Aan bijna elke economische explosie hangt namelijk een sociaal en een ecologisch prijskaartje. Maar ten opzichte van de buurlanden had Chili dus een voetje voor. ?Het grote verschil tussen de dictaturen in Chili en Argentinië is dat in Chili al onder de dictatuur van Pinochet aan de economische wederopbouw werd gewerkt,? vertelde de Argentijnse president Carlos Menem aan Dehaene.

Recente Latijns-Amerikaanse analyses stellen Pinochet niet langer uitsluitend voor als de autoritaire dictator die de mensenrechten met de voeten trad. Het oordeel werd in vele gevallen milder. Veel misstanden van het militaire regime worden, zoals destijds bij de Poolse generaal Jaruzelski, met de mantel der liefde bedekt. Nu tellen alleen de groeicijfers. ?Vijftien jaar geleden hengelden er alleen sportvissers op zalm en forel in Zuid-Chili. Vandaag is Chili de tweede uitvoerder van deze vissen, na Schotland,? illustreert de Waalse economische vertegenwoordiger de recente Chileense opgang. Eenzelfde redenering gaat op voor de Chileense landbouw.

Het neo-liberalisme van de ?Chicago-school? domineert de Chileense wederopstanding, maar net zo goed de politiek van de Mercosur. Uruguay dat al in het begin van de eeuw aan een breed vangnet van de sociale zekerheid werkte, voelt de bui hangen. Het kleine land, met minder inwoners dan Vlaanderen, heeft immers geen keuze. Als de grote buren Brazilië en Argentinië beslissen om samen te werken, is er voor Uruguay geen weg terug. Zonder Mercosur en open grenzen staat het land nergens. Maar met Mercosur vrezen velen in Montevideo dat de moeizaam opgebouwde sociale garanties als sneeuw voor de zon zullen verdwijnen. Er zijn inderdaad parallellen met het oude Europa.

EUROPEES BUITENLANDS BELEID

Tegen deze achtergrond schetste Jean-Luc Dehaene de dubbele Europese beweging, in zijn altijd weerkerend pleidooi voor een ?open regionalisme?. De EU blijft naar grotere samenwerking evolueren, maar tegelijk groeit ook de decentralisatie België is daarvan een wereldwijd bekend voorbeeld. Voor de zuidelijke Latijns-Amerikaanse staten bepleitte de Belgische premier vooral de interregionale samenwerking. In zijn Europees geloof is er almaar minder plaats voor de klassieke lidstaten. Des te meer voor regionale samenwerking en wereldwijde samenwerking tussen die min of meer eengemaakte regio’s.

Wat niet belet dat de eerste-minister flink wat aandacht besteedde aan de activiteiten van het Belgische bedrijfsleven in de Mercosur. Vooral ondernemingen met veel buitenlandse ervaring vonden de weg naar het zuiden van Zuid-Amerika. Behalve de baggeraars zijn de Belgen actief in onder meer de energiesector ( Tractebel), de Chileense mijnbouw en de petrochemie. Zo produceert Solvay in het Argentijnse Baia Blanca straks wellicht brandstoftanken voor Renault-Brazilië. De grote Belgische groep is er op de koop toe gerust in dat straks ook Latijns-Amerika massaal op wegwerpverpakking zal overschakelen. Ook een groeiende afvalberg van plastic flessen is een teken van economische groei. Andere bedrijven, zoals AES-Prodata, voorzien ook in dit werelddeel het openbaar vervoer van ontwaardingssystemen voor tickets.

Watergebonden bedrijven als Hessenatie of Katoennatie-Seaport Terminals investeren dan weer in de uitbouw van de geprivatiseerde havenacticiteiten. De baas van de Katoennatie, VLD-Kamerlid Fernand Huts, gaf in Montevideo op een mooi moment een geïmproviseerde persconferentie in dezelfde ruimte waar premier Dehaene net zijn persbriefing afsloot. Huts maakt van Montevideo de Latijns-Amerikaanse uitvalbasis van de Katoennatie : Uruguay ligt strategisch tussen de twee economische groeimarkten van Brazilië en Argentinië. Als straks de economische samenwerking nog meer gestalte krijgt, zullen onder meer de havengebonden bedrijven daar hun voordeel mee doen. ?Wij willen hier zijn, omdat het met de Mercosur erg snel gaan,? zegt de ondernemer-politicus.

Maar in het algemeen is de Belgische aanwezigheid in de zuidelijke kegel van Latijns-Amerika beperkt. Met de politieke invloed van het oude moedercontinent is het helemaal slecht gesteld. Bij elke gelegenheid promootte premier Dehaene daarom een top tussen de EU en de Mercosur, een idee dat de Franse president Jacques Chirac eerder deze maand tijdens een razendsnelle doortocht op het continent lanceerde.

?Niemand weet dat Europa voor de Mercusor een belangrijker partner is dan de Verenigde Staten. En politiek kunnen we onze aanwezigheid nog minder vertalen,? aldus Dehaene. Maar dat komt natuurlijk omdat de Europese Unie in zijn politieke structuren veel zwakke plekken vertoont. Dehaene is een stevig pleitbezorger voor een onafhankelijker Europees buitenlandse beleid. Liefst met een eigen minister van Buitenlandse Zaken.

Peter Renard

Jean-Luc Dehaene aan het woord in Argentinië : het Europese voorbeeld volgen.