De lijstjes met de vooruitzichten voor 2005 lagen al klaar. Met voorspellingen over hogere olieprijzen, steviger interestvoeten en een terugloop van de vastgoedwaarde, over stokkend sociaal overleg en naderende communautaire troebelen.

De jaaroverzichten waren ook al ingeblikt. Met het traditionele défilé van de duizenden slachtoffers van de voorbije maanden: de omgekomen burgers in Irak die niet eens meer in de statistieken worden opgenomen, want er zijn er te veel, de slachtoffers ook van terreur in Rusland, Israël en Sudan, van criminele moordpartijen in Zuid-Amerika. Lezers en televisiekijkers hapten al eens naar goed nieuws. Maar 2004 bracht weinig opbeurends en de afsluiter van het jaar tartte elke verbeelding.

150.000 dodelijke slachtoffers – al zullen we het juiste aantal wellicht nooit kennen – en volgens de eerste ramingen ruim drie miljoen mensen op de dool in de gebieden rond de Indische Oceaan. Dat is de tol van de aard- en zeebeving met een kracht van 8,9 op de Richterschaal voor de kusten van Sumatra, en vooral van de daaropvolgende huizenhoge tsunami’s, vloedgolven van water en modder die wij hier alleen kennen uit de zeemansverhalen van Joseph Conrad. De botsing tussen de aardplaten onder de Indische Oceaan had een kracht talloze malen groter dan die van de atoombom op Hiroshima. Zelfs voor doorgewinterde seismologen was dit een beving met een onvermoede sterkte. Een bijbelse plaag.

‘ Hoe oordeelt dan een geest die veel begrijpt? / Hij zwijgt: het noodlot is een gesloten boek voor ons.’ Een bedenking van Voltaire, na de schok die op Allerheiligendag 1755 de stad Lissabon van de kaart veegde en die heel het toenmalige Europa traumatiseerde.

‘ Indien dit de beste der bestaande werelden is, wat moeten dan wel de andere zijn,’ zuchtte Candide tussen het nasmeulende puin van de Portugese havenstad.

De westerse media richtten hun camera’s aanvankelijk vooral op de Europese toeristen die door het noodlot waren getroffen. ‘ If it bleeds, it leads‘ blijft de oude stelregel, en zeker als de bloedenden ook nog van alhier zijn. Dat leidde soms tot ongewild schokkende beelden, zoals dat van een wanstaltige heer in short die, de badhanddoek over de kreeftrode schouder, traag door het beeld wandelt, op weg naar het zwembad van het Thaise luxehotel dat gespaard was gebleven. Rondom hem graaien hulpverleners tussen het puin, op zoek naar de lichamen van vermisten.

De prachtige stranden rond de Indische Oceaan werken nu eenmaal als magneten op het goedkope toerisme vanuit Europa. Maar achter de kustlijn van marmeren palacehotels, waar de armsten wonen, speelt de echte ellende zich af. Voor hen is de situatie uitzichtloos. De nood is het grootst in de Indonesische provincie Atjeh, waar al twee jaar de krijgswet vigeert, en op Sri Lanka, waar de Tamil Tijgers hun guerrilla voeren.

De getroffen landen zijn grote onafhankelijke staten – India, Indonesië, Thailand en Sri Lanka – die eigen keuzes en prioriteiten kunnen vastleggen en die hun noden kenbaar kunnen maken. Dit is niet het moment voor ngo’s van alle slag om een mediacircus op te voeren. Nationale hulporganisaties zijn onvoldoende uitgerust om hier doeltreffend op te treden. Bovendien zijn de omvang van deze ramp en de mogelijke gevolgen voor de mondiale economie te verstrekkend om er de Beaucourts en Flahauts van deze wereld op los te laten.

Er zijn van die rampen die, vreemd genoeg, plaatsgrijpen op scharniermomenten van de menselijke geschiedenis. De aardschok die Lissabon verwoeste, was er zo een. Het was de eerste ramp van deze omvang in de nieuwe tijd en ze legde de verantwoordelijkheid voor de gevolgen van de ravage bij de moderne staat.

De tsunami’s die de kustgebieden van de Indische Oceaan verwoestten, dwingen de internationale gemeenschap tot handelen. De grote landen, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk, schuiven het initiatief naar de Verenigde Naties. Van die organisatie, die in Irak onder de maat bleef, wordt nu verwacht dat ze de hulpacties coördineert, de heropbouw organiseert en de geteisterde bevolking een nieuwe toekomst verschaft. Ook, en lang nadat het rampenjournaille met zijn camera’s de getroffen gebieden heeft verlaten.

Rik Van Cauwelaert

De tsunami’s dwingen de Verenigde Naties – die tekortschoten in Irak – tot handelen.