‘In de complexiteit van het Israëlisch-Palestijnse conflict moet je bij de details beginnen om de hoofdlijnen te zien’, zegt Jos Geysels, voorzitter van 11.11.11. Samen met een Belgische delegatie ging hij vijf dagen op missie in Israël en de Palestijnse gebieden.
Het minibusje wringt zich door de smalle straten van Oost-Jeruzalem en draait weg 60 richting Ramallah op. Aan boord een delegatie van tien vertegenwoordigers van politieke partijen, vakbonden en ngo’s onder leiding van Jos Geysels, voorzitter van 11.11.11, de koepel van ngo’s die zich bezighouden met ontwikkelingssamenwerking. Het is de laatste dag van hun vijfdaagse bezoek aan Israël en de Westelijke Jordaanoever, dat door 11.11.11 en Broederlijk Delen werd georganiseerd. De vermoeidheid door de vele, soms schokkende impressies is van de gezichten af te lezen. De delegatie kreeg van Israël geen toestemming om Gaza te bezoeken. Op het programma stonden wel gesprekken met politici, dissidenten, ac-tivisten en vertegenwoordigers uit het middenveld en bezoeken aan steden in Israël en de Westelijke Jordaanoever, vluchtelingenkampen en nederzettingen. Voor de meeste deelnemers is het de eerste keer dat ze hier zijn.
‘Zo’n missie is uiterst belangrijk’, zegt Jos Geysels. ‘In de complexe situatie van het Israëlisch-Palestijnse conflict moet je bij de details beginnen om het grotere geheel nog te kunnen doorgronden.’ En dat grotere geheel lijkt weinig hoopgevend. In januari werden we opgeschrikt door de Israëlische aanval op Gaza. De beelden van platgebombardeerde huizen, dode kinderen en hongerende Palestijnen gingen de wereld rond. Driekwart jaar en circa 1400 doden later is het zogenaamde Goldstonerapport gepubliceerd dat concludeert dat zowel Israël als Hamas waarschijnlijk oorlogsmisdaden heeft begaan. Intussen bouwt Israël nog steeds aan de afscheidingsmuur die de Palestijnse gebieden op de Westelijke Jordaanoever insluit en hier en daar tot diep in Palestijns gebied snijdt. Het Internationaal Gerechtshof verbiedt dat.
De stemming in Israël lijkt te pendelen tussen cynisme over de vorige leiders en een soort apocalyptische angst voor de onzekere toekomst onder het huidige regime. Premier Benjamin Netanyahu roept weliswaar op om de vredesonderhandelingen met de Palestijnen te hervatten, maar weigert zich te verbinden tot een Palestijnse staat gebaseerd op de grenzen van 1967 (de originele grenzen vóór de bezetting van de Palestijnse gebieden door Israël) met Oost-Jeruzalem. Van bevriezing van de Joodse nederzettingen is geen sprake. Terwijl de Belgische delegatie de Westelijke Jordaanoever bezoekt, egaliseren bulldozers het land voor een nieuwe wijk in de Joodse nederzetting Beit Arije, startte de religieuze nederzetting Eli de bouw van een synagoge en verkoopt de grootste nederzetting Ariel nieuwe appartementen. In Gaza, dat volledig is afgesloten, regeert Hamas, terwijl de internationaal erkende regering van de Palestijnse Autoriteit in Ramallah resideert. De twee vallen niet te verenigen.
Intussen noemt de Palestijnse president Mahmoud Abbas Israël en de Verenigde Staten verantwoordelijk voor de patstelling in de vredesonderhandelingen. Hij kondigde aan dat hij niet zal deelnemen aan de komende presidentsverkiezingen in januari 2010. De Palestijnse arena staat in rep en roer, want zonder Mahmoud Abbas is de kans groot dat de regering in Ramallah vertrekt en de toekomst van de Palestijnse Autoriteit in gevaar komt.
Tijdens het Belgische bezoek nam de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties een resolutie aan die Israël en de Palestijnen dwingt om onafhankelijk de mensenrechtenschendingen tijdens het Gazaoffensief te onderzoeken. Die resolutie kreeg de steun van 27 landen. België onthield zich. ‘Ik had gehoopt dat ons land resoluter zou optreden’, reageert Dirk van der Maelen (SP.A). ‘Als respect voor mensenrechten en internationale rechtvaardigheid de hoekstenen van onze samenleving zijn, dan is een onthouding inconsequent. Mogelijk is de oorzaak dat België kandidaat is voor het voorzitterschap van de Algemene Vergadering.’
Van der Maelen ziet de taak van de internationale gemeenschap en België veel actiever. De bilaterale onderhandelingen zitten vast. ‘Om uit die impasse te raken, moeten we de activiteiten met Israël bevriezen tot de vredesonderhandelingen serieus zijn hervat. Ik bedoel dus geen boycot, maar een handhaving van de status-quo’, legt hij uit. ‘Ik zie dat niet alleen als een taak voor België, maar voor de hele Europese Unie. Helaas is de EU intern verdeeld. Oost-Europa en Nederland zijn meer pro Israël, terwijl de zuidelijke landen pro-Palestijns zijn. Enkele landen zwalken ertussenin. We moeten tot een eenduidig beleid komen.’
Meer dan een geldschieter
We passeren Checkpoint Qalandia, de centrale toegang van Israël tot Ramallah. Het is stil in de bus. De beelden van grauwe betonnen muren, de voetgangersterminal met zijn draaihekken en metaal-detectoren, de Israëlische soldaten en de lange rijen wachtende Palestijnen die gecheckt worden, ze wennen nooit.
‘Ik hoor hier de hele tijd dat er geen bezetting is, maar wat ik zie zijn soldaten, prikkeldraad en die negen meter hoge muur’, reageert Nahima Lanjri (CD&V). Gisteren was de delegatie nog in Hebron. Lanjri is nog steeds diep geschokt over wat ze er zag. ‘800 Joodse kolonisten terroriseren de Palestijnse stad met 166.000 inwoners. Op de steriele straten mogen Palestijnen niet komen alsof ze microben zijn, en in de soek worden ze door de kolonisten met huisvuil bekogeld. Ik had niet gedacht dat de ongelijkheid zo diep ingrijpt.’
Toch ziet ze hoop in een actief middenveld in Israël en de Palestijnse gebieden. Mensenrechtenorganisaties, vrouwenorganisaties en vakbonden zetten zich in voor een duurzame vrede. Maar een politieke oplossing is cruciaal, voegt ze er snel aan toe. Volgens Lanjri veroordeelt de wereld de muur, de bouw van Joodse nederzettingen en de oorlogsmisdrijven, maar dóét hij niets. ‘De rol van de EU moet veranderen van payer in player, van donateur in een actieve deelnemer in het vredesproces.’
Dat lijkt ook de boodschap van de Palestijnse minister van Buitenlandse Zaken, Riad Al-Malki, die ons aan een imposante houten vergadertafel onder een foto van Yasser Arafat in Ramallah ontvangt. ‘Na achttien jaar van onderhandelen zijn wij gefrustreerd’, zegt de voormalige professor aan de Birzeituniversiteit. ‘Het overeengekomen routeplan dat ons in drie jaar naar een onafhankelijke Palestijnse staat naast een Israëlische staat moest brengen, was resultaatsgebonden. Wij hebben aan bijna alle verplichtingen voldaan, maar in plaats van de bouw van nederzettingen te bevriezen, heeft Israël de bouw ervan gestimuleerd. De status van Jeruzalem bleek onbespreekbaar en verdween van de agenda. Er zijn nu meer wegversperringen, meer illegale buitenposten en minder land voor de Palestijnen. Wij dachten dat de internationale gemeenschap zou optreden, maar er gebeurde niets. De VS hebben de voorwaardelijkheid van het routeplan onderuitgehaald door een partiële bevriezing van de nederzettingen toe te staan. De bilaterale onderhandelingen liepen vast omdat ze ongelijk zijn: Israël opereert vanuit de kracht van de bezetter, wij zijn het bezette volk. Dat Mahmoud Abbas zijn kandidatuur voor de tweede termijn heeft ingetrokken, is daarvan het directe gevolg.’
Zal Abbas zijn beslissing herzien als de VS overstag gaan en druk uitoefenen op Is-raël om de verplichtingen na te komen, vraagt Hilde Vautmans (Open VLD). Al-Malki: ‘Onze president is een integer mens. Hij is in een situatie gemanoeuvreerd waarin hij moet kiezen tussen een aanvaarding van de Israëlische voorwaarden – die in strijd zijn met het internationale recht -, of hetzelfde lot ondergaan als Yasser Arafat. Hij trok de conclusie dat zijn beleid toekomstige ontwikkelingen belemmert. Maar ik ben ervan overtuigd dat als Israël wordt gedwongen zijn verplichtingen na te komen, Abbas beslist wat het beste is voor zijn volk.’
Wijlen de tweestatenoplossing
Bart Staes, Europees Parlementslid voor Groen!, vraagt of de tweestatenoplossing gezien de expansie van nederzettingen en de opsplitsing van de Palestijnse gebieden nog haalbaar is. Volgens Al-Malki leidt Israëls gedrag regelrecht tot de eenstaatoplossing. Maar zo’n nieuwe ‘apartheidsstaat’, waarin over enkele jaren meer Palestijnen dan Israëliërs wonen, leidt tot zijn eigen ondergang. De manier om de tweestatenoplossing op tafel te houden is volgens hem om de EU, de VS, Rusland en de VN als actieve toeziende partijen te laten optreden. Dan veert Al-Malki krachtig overeind: ‘Maar wat zien we nu? De VS beweren dat ze de Israëliërs niet kunnen overtuigen? Het Goldstonerapport spreekt over oorlogsmisdrijven door Is-raël en door Hamas, maar de EU beloont Israël door de ACAA-overeenkomst (Agreement of Conformity Assessment and Acceptance) te ondertekenen, waardoor Israël industriële producten vrije-lijk op de Europese markt kan verhandelen. Wie is hier de wereldmacht? Wie heeft de controle?’
Bij een broodje shoarma vergelijkt Jos Geysels de huidige situatie met zijn vorige bezoek aan de Palestijnse gebieden, nu anderhalf jaar geleden. Zijn conclusie is scherp. ‘Ik ben geschokt. De situatie in de Palestijnse gebieden is verslechterd. Mensen zijn pessimistischer. Palestijnen worden teruggedrongen in ministaatjes, en Gaza is catastrofaal. De paradox is dat officieel de tweestatenoplossing wordt beleden, terwijl men er in de praktijk niet meer in gelooft. Als het internationale akkoord niet wordt uitgevoerd, zal men andere oplossingen zoeken om uit deze hopeloze situatie te raken.’
Volgens Geysels is de zaak echter niet verloren. ‘Een actieve rechtenbenadering kan een hefboom zijn. Aan de hand van internationaal recht moeten obstakels zoals de muur en de nederzettingen worden opgelost. Een derde onafhankelijke partij moet toezien op de naleving daarvan.’ Geysels ziet een belangrijke taak weggelegd voor de EU en België. ‘We zullen de Belgische overheid vragen om de dramatische toestand in Palestina hoger op de Europese politieke agenda te plaatsen. België kan in 2010 via zijn EU-voorzitterschap concrete stappen ondernemen om het internationale recht bij beide partijen af te dwingen.’
Zou de dramatische toestand Jos Geysels tot een terugkeer naar de politiek kunnen overtuigen? Hij glimlacht. ‘Nee. De politiek is een instelling. Het politieke is zoiets als ‘j’accuse’ van Emile Zola: je inzetten voor de mensenrechten. Het is de bevlogenheid voor het politieke die me tot de politiek bracht. En daarmee ga ik nu gewoon door.’
DOOR SIMONE KORKUS IN ISRAëL
Het is stil in de bus. De beelden van grauwe betonnen muren, de voetgangersterminal, de checkpoints, ze wennen nooit.
