Nelson Mandela, de eerste zwarte president van Zuid-Afrika, sterft thuis in Johannesburg. Hij werd 95 jaar.

Hélène Passtoors (voormalig militair strijder van Mandela’s anti-apartheidsbeweging ANC): Mandela’s overlijden was een schok voor mij, ook al wist ik dat het elk moment kon gebeuren. Je verliest toch iemand met wie je enorm veel gedeeld hebt. Wij hebben dezelfde strijd gestreden, en zaten er op een bepaald moment tegelijk voor in de gevangenis, zij het niet samen. Mandela’s dood zorgde ervoor dat de hele film van die dertig jaar dat ik meestreed met het ANC zich weer voor mijn ogen afspeelde. Alles kwam terug.

Waarom raakt zijn dood de hele wereld?

Passtoors: Mandela is met zijn boodschap van vrede en verzoening voor de hele wereld belangrijk. Het was altijd ook zijn bedoeling ze zo breed mogelijk uit te dragen: hij wou niet alleen in Zuid-Afrika het racisme stoppen, hij wou het de wereld uit helpen.

De collectieve aanbidding van Mandela is ook wel hypocriet. Zowel in Zuid-Afrika als in de rest van de wereld is er nog veel racisme. In Europa worden migranten slecht behandeld. Je kunt niet zeggen dat Mandela’s vredesboodschap geleid heeft tot een gewetensonderzoek over onze tolerantie. We bewonderen hem misschien wel, maar doen intussen even onverdraagzaam verder. De aandacht van de wereld voor Mandela’s dood voelt daarom nogal schijnheilig aan. Hij besefte zelf dat de strijd nog lang zou duren. Hij wist dat velen die hem een hand gaven, zowel lokale als internationale politici, gouden bergen beloofden maar niet veranderden. Toch ging hij met dezelfde strijdlust door, zonder illusies en met een betere wereld in gedachten.

Hoe vaak hebt u hem ontmoet?

Passtoors: Vijf keer. De eerste keer was in juni 1990, toen hij op bezoek was in het Europees Parlement. Ik werkte op het ANC-kantoor in Brussel en bereidde dat bezoek mee voor. We hebben hem uitgebreid gebrieft en zo een tijd met hem samengewerkt. Dat was indrukwekkend, ook omdat hij meteen vroeg hoe het met mijn kleindochter ging. Hij wist perfect wie ik was. Die aandacht had hij voor iedereen.

In 2010 zag ik hem voor het laatst, bij zijn op één na laatste publieke optreden. Hij was nog altijd een prachtige man, maar je zag dat hij aftakelde en dat hij het moeilijk had met zijn geheugen. Mandela was natuurlijk een vechter en dus verbaast het niet dat hij zich zo aan het leven vasthield de laatste jaren.

Het circus in de pers over Mandela’s gezondheidstoestand was behoorlijk gênant aan het worden. Wellicht is het onvermijdelijk bij zo’n wereldberoemde persoon dat er veel belangstelling was voor zijn conditie, maar ik vond het verschrikkelijk. Die meute ongegeneerde journalisten die aan het ziekenhuis wachtte op zijn dood en verplegend personeel omkocht om informatie te krijgen over zijn toestand: het was een vreselijke aantasting van zijn privacy. Ze wilden elke dag een update van hoe het met hem ging, maar dat kon natuurlijk niet. Het is van deze tijd zeker, die sensatie?

Is Zuid-Afrika klaar om zonder ‘Madiba’ verder te gaan?

Passtoors: Sommigen denken dat de Zuid-Afrikaanse politiek in elkaar zal stuiken als Nelson Mandela er niet meer is. Maar dat geloof ik niet. Hij nam al in 1999 afscheid van de politiek en legde het publiek uit dat hij geen president kon en wou blijven tot zijn einde. Hij heeft zich daaraan gehouden, en bemoeide zich niet meer met de lokale politiek.