‘Kasseien als erfgoed? Straten in een stad moeten aangepast zijn aan het gebruik van vandaag’

‘Ik denk niet dat erfgoed er bij gebaat is om in een levende stad alles koste wat het kost te bewaren, zeker als het gaat om een tijdelijke inrichting zoals een wegdek’, reageert Antwerps districtsburgemeester Paul Cordy op een ode aan de kassei die Knack onlangs publiceerde.

In Knack van 20 juni schrijft Stijn Tormans een mooie en uitgebreide ode aan de kassei, waarbij hij wijst op de kassei als deel van ons erfgoed – alleen, ik ben lang niet overtuigd van de zogenaamde erfgoedwaarde van die dingen. Toen men kasseien gebruikte om straten te plaveien was dat inderdaad een verbetering ten opzichte van wat er voordien lag. En om exact dezelfde reden werd dit materiaal later vervangen: voor het hedendaagse vervoer is asfalt en beton gewoon veiliger en comfortabeler.

Het voorbeeld dat de auteur aanhaalt en waar hij mij citeert – de Marnixplaats – is illustratief: je kon niet langer veilig fietsen op de Marnixplaats en De Vrièrestraat omwille van de kasseien daar. Fietsers vermeden gewoon die weg of gingen op het voetpad fietsen. Fietsers kwamen letterlijk ten val door de staat van de kasseiweg. Sinds de kasseien daar vervangen zijn wordt deze as door fietsers beduidend meer gebruikt.

Kasseien als erfgoed? Straten in een stad moeten aangepast zijn aan het gebruik van vandaag.

Hadden we de kasseien gewoon moeten herstellen? Dat levert op korte termijn misschien een beter berijdbaar wegdek op, maar na verloop van tijd verzakt dit onder druk van het zware verkeer. En in de tussentijd hebben we dan niets gedaan aan de overlast van het lawaai en de trillingen in de huizen van de omwonenden.

Werken kasseien snelheidsremmend, zoals vaak beweerd? Men heeft dat nog nooit met snelheidsmetingen kunnen hard maken. Logisch: in de woonwijken in Antwerpen mag je in de regel slechts 30 per uur, met een hedendaagse wagen zal je het verschil in wegdek pas beginnen voelen bij veel hogere snelheden. Het vertragend effect van een kassei in een woonstraat is nihil.

En het erfgoedargument: De kasseien zouden architecturaal bij de Marnixplaats horen. Werkelijk? De Marnixplaats is aangelegd in 1875, Asfalt werd pas voor het eerst rond die tijd gebruikt in Newark. Eer dat materiaal elders bekend genoeg was duurde dat dus wel even. Nogal wiedes dat bij gebrek aan beter alternatief onze wegen in die tijd nog met kasseien werden aangelegd. Even logisch dat die later door ander materiaal werden vervangen. Komt daar nog bij dat het verkeer toen totaal niet te vergelijken was met nu. Toen het plein werd heraangelegd reden er in Antwerpen paardenkarren en paardentrams of ging men te voet. De vervoersmiddelen van de twintigste en eenentwintigste eeuw bestonden nog niet: de fiets, de elektrische tram en de auto.

Al die vervoersmiddelen zijn gebaat bij een ander wegdek dan kasseien. Het gewicht van de trams en auto’s is nu vele malen groter dan wat er toen reed, de noden van de hedendaagse fiets zijn totaal anders dan wanneer de fiets rond de vorige eeuwwisseling een massaproduct werd. Gegeven de vooruitstrevendheid van de negentiende eeuw zou het mij ten zeerste verbaasd hebben mocht men, gelet op de evolutie van het verkeer, en gegeven de beschikbaarheid van ander materiaal niet voor dat betere materiaal hebben gekozen.

Is de geschiedenis van een stad minder leesbaar omdat er geen kasseien meer liggen in een bepaalde straat?

De erfgoedwaarde van gebouwen en stadsgezichten, dat moet zeker beschermd worden. Maar van een wegdek dat in functie staat van de gebruiker? Serieus? Dan stel ik voor dat we in het Rubenshuis, het Stadhuis, de kathedraal etc alle elektrische leidingen verwijderen. Dat kunstlicht: horreur voor de ware puristische erfgoedliefhebber! Ik denk niet dat erfgoed er bij gebaat is om in een levende stad alles koste wat het kost te bewaren, zeker als het gaat om een tijdelijke inrichting zoals een wegdek. Is de geschiedenis van een stad minder leesbaar omdat er geen kasseien meer liggen in een bepaalde straat? Wat doen we dan met die straten die eeuwenlang niet geplaveid waren? Terug opbreken omwille van de historische leesbaarheid?

Er is trouwens nog iets loos met dat erfgoedargument waar het de straatinrichring betreft. U moet eens een foto van de Marnixplaats uit pakweg 1880 bekijken en vergelijken met nu. U moet eens letten op het straatmeubilair en de verkeerssignalisatie. Verkeersborden en zebrapaden waren er toen nog niet – dat bestond gewoonweg niet. Paaltjes om foutparkeren tegen te gaan, fietsbeugels, verkeerslichten, trampalen… u gaat dat tevergeefs zoeken op die oude foto’s. Die dingen zijn een stuk bepalender voor het straatbeeld dan het wegdek. Nochtans storen we ons er absoluut niet aan, omdat we ze noodzakelijk vinden.

Ik moet maar herinneren aan het recente relletje over de vertraging die onze aannemer had opgelopen bij het schilderen van de zebrapaden rond de Marnixplaats. Maar de straatbedekking, die hoeft dan plots helemaal geen rekening te houden met de hedendaagse weggebruiker maar moet zich spiegelen aan het historisch gebruik van de straat. Vreemd, dat kasseifetisjisme.

Volgens mij zijn er te veel mensen die in het diepst van hun gedachten een soortement flandrien zijn die graag op kasseien stoempen. Goed, dat ze dat dan gaan doen in de Westhoek en Frans-Vlaanderen, die streken zijn daar speciaal voor uitgevonden. Maar laat de straten in een stad aangepast zijn aan het gebruik van vandaag.