Jury van passie, perversie en psychiatrie: de loterij

Doodgewone burgers herinneren juristen er al sinds 1791 aan dat ook rechters toch maar mensen zijn en geen goden.

U hebt de afgelopen maanden vast iets gemist. Niet in Knack of uw krant, maar wat er al eeuwen lang als een gratis variant voor doorging: de “aanplakking op het gemeentehuis”. In dat geval anno 2013: de publicatie van dag en uur waarop de loting zou plaatsvinden van de gezworenen voor assisen. Wedden dat u dàt gemist hebt.

Een kakelverse omzendbrief van de minister van Justitie regelt sinds 11 januari 2013 die nieuwe selectie van juryleden. Geen grote verrassingen, maar toch een paar tekens aan de wand.

Alhoewel assisen er zich op beroemt een “orale procedure” te zijn waar heel het onderzoek mondeling wordt overgedaan, blijven er in eerste plaats van uitgesloten zij “die niet kunnen lezen of schrijven”. Maar troost: ook politici zijn uitgesloten. Dat die kunnen schrijven lees je iedere dag in het Belgisch Staatsblad. Lezen – of luisteren – dat is dan weer een andere gave.

Ook magistraten zijn uitgesloten: in tegenstelling tot veel politici kan een pak daarvan niet zo goed schrijven, maar lezen is hun regel wel. Wie dezer dagen in het Straatsburgse Mensenrechtenhof gaat voorhouden dat de “lakse rechters” van de strafuitvoeringsrechtbank geen “echte rechters” zijn, krijgt lik op stuk: immers mogen ook zij geen jurylid zijn. Hun beurt komt pas later, zoals met Michele Martin. Ondertussen kunnen cipiers in de jury dan weer wél zetelen: noem het zorgen voor werkzekerheid.

Van datzelfde voorrecht om in assisen even jury-rechter te mogen spelen zijn militairen enkel “in actieve dienst” uitgesloten. Blijkbaar wordt ervan uitgegaan dat gepensioneerde sabelvreters milder worden met de jaren.

Als laatste (en twaalfde) uitzondering volgen de bedienaars van de door de Staat erkende eredienst. Dat apostolisch getal geeft dus een merkwaardige kans die onze Staatsveiligheid niet zo goed uitkomt: Scientology, take your chance !

Tot slot nog even de generatiekeuze. Tot dusver situeerde de leeftijdsmarge zich tussen de 30 en 60 jaar. Het wetsvoorstel Mahoux bepleitte een evenwichtige uitbreiding van de “leeftijdsvork” tussen de 25 tot 65 jaar. De Hoge Raad voor de Justitie counterde met een advies voor 28 tot 63 jaar. De Omzendbrief Turtelboom sluit nu op leeftijdsgrenzen tussen de 28 en 65 jaar. Merk inderdaad op: een schijf erbij van + 5 jaar voor de Benidorm Bastards maar slechts + 2 jaar voor onze jonge nietsnutten. Een mens kan niet voorzichtig genoeg zijn in de preselectie.

Slechts terloops: wie er een strafrechtelijke veroordeling van meer dan 4 maand gevangenisstraf of meer dan 60 uur werkstraf op zitten heeft, is ook uitgesloten. Maar onthouden we vooral dat wie van de Afkoopwet gebruik maakt een blanco strafregister behoudt…

Dat is natuurlijk maar de eerste etappe. Opgeroepen voor een concrete assisenzaak krijgen die kandidaten voor een VIP-plaats in de bloedzaal een (tweede) kans om een ziektebriefje voor te leggen. De medische verbeelding daarbij kan net niet tippen aan wat voor-en bijzitters voor verkiezingen voorleggen. Epidemieën van rugproblemen van staartbeen tot halsstreek teisteren vooral zelfstandigen. Met de crisis moet misschien aan minimumquota van werklozen gedacht: wie miserie aan den lijve ondervindt, wint soms aan empathie. Soms. Of worden we enkel bitter ? #durftevragen schrijven we dan op Twitter.

Toch nog even ernstig. Mensen van alledag, van vlees en bloed oordelen in assisen over hun medemens. “Wie zijn ze om te oordelen” klinkt het dan meer en meer, alsof professionele rechters méér mens zijn dan wetboek en alsof wetboeken vonnisautomaten zijn. Alsof rechters na jaren in rode toga en met steeds meer paarse decoraties opgespeld tot een meer onbevangen oordeel in staat zijn dan gewone medeburgers. Dat is niet zo zeker want ieder beroep stompt af en met specialisatie verloopt dat proces naar vakidiotie des te sneller.

Het NRC Handelsblad kopte met het protest van de Nederlandse rechters over productiedrift en kwaliteitsverlies “als in een koekjesfabriek”: de rechter lijkt daar nog enkel “een diagonaal lezende beslissingsmachine”.
Hilarisch: net dezelfde morgen verwees ex-minister van Justitie (en huidig voorzitter van de Hoge Raad voor de Justitie) Tony Van Parys (CD&V) in het radioprogramma Peeters & Partners op een vraag van Lars Bové naar het “Nederlandse voorbeeld”. Peter Vandermeersch twitterde prompt dat Van Parys beter de krant had gelezen. De ontsporing is bij onze Noorderburen al aan de gang en toch wordt hier nog steeds gepleit voor het oude idee van een grote justitiefabriek.

Dat illustreert de revolutionaire frisheid van de assisenjury om te oordelen over moordende passie en extreme perversie. Zelfs tot aan de grenzen van de psychiatrie, waar – ook nu bij Kim De Gelder – een horde deskundigen niet uit raakt. Een “nieuwe blik, vaak vol gezond verstand” schreef advocaat Laurent Kennis daarover in de Journal des Tribunaux en bepleitte ook justitieminister Stefaan De Clerck (CD&V) nog in VOLT van 6 oktober 2010.
Doodgewone burgers herinneren juristen er al sinds 1791 aan dat ook rechters toch maar mensen zijn en geen goden.

Verklaart ook dat laatste de allergie van de Hoge Raad voor de Justitie tegen de jury ? De monopolisering van justitie door haar eigen professionele kaste is een logische maar autoritaire droom, ook van bepaalde procureurs-generaal. Het systematisch offensief tegen de assisenjury van de HRJ in al haar adviezen en misprijzende interviews geeft stof tot nadenken. Misschien verklapt dat wel meer over die wat té Hoge Raad dan over de jury zelf.

Jan Nolf