‘Omdat we hebben begrepen dat stilte/ons niet zal beschermen/omdat zwijgen aanvaarden is.’ Zo opent Caillasses, de recentste dichtbundel van Joëlle Sambi Nzeba (°1979). De openingszin verwoordt de drijfveer van deze Brusselse artieste met Congolese roots. Al schrijvend verwerkt zij de rauwe kant van het leven. ‘Woede is mijn drijfveer.’ Ze is dichteres, schrijfster van de roman Le monde est gueule de chèvre (2007), queeractiviste en nu ook regisseur in de KVS, waar ze elf zwarte vrouwen een podium geeft.
Hoe hebt u hen geselecteerd?
Joëlle Sambi Nzeba: In 2019 organiseerde de KVS Seniorenslam en zocht mensen die zowel Frans als Lingala spraken. Dat was de basis van Koko Slam Gang. ‘Koko’ betekent ‘grootmoeder’ in het Lingala. Zodra mijn partner in crime Lisette Lombé en ik de vrouwen de skills van het slammen hadden bijgebracht, wilde ik méér met hen doen. De KVS gaf me een avond. Die kans greep ik. Hopelijk volgen er na de première nog opvoeringen. (lachje)
Als ze dansen en zingen zie je de trots en levensvreugde van deze vrouwen.
Schrijfster Dalilla Hermans vertelde in Knack dat zwarte, oudere vrouwen de minst gehoorde mensen zijn.
Sambi Nzeba: Exact. Daarom maak ik dit stuk. Ik interviewde alle vrouwen apart. Elk interview begon met de vraag ‘wat hoop je na jouw dood mee te geven aan de wereld?’ De antwoorden begonnen vaak met wensen over liefde en vergeving. Gaandeweg groef ik dieper. Wat betekent ‘liefde’ voor hen? Wanneer ervoeren ze het? Wanneer misten ze het? Wat betekent vergeving voor hen? Deze vrouwen maakten veel geweld mee in hun geboorteland Congo. Kunnen ze de gruwel vergeven?
Wat ontroerde u het meest tijdens het repeteren?
Sambi Nzeba: Het moment waarop een van de vrouwen het leven definieert als een kleine auto waarvan de woorden de motor zijn. En het moment waarop de vrouwen dansen en zingen. Dan zie je hun trots, voel je hun levensvreugde en hoor je hoe ze de geschiedenis niet vergeten maar wel vergeven. Nicolas Pommier componeerde de muziek. Hij baseerde zijn compositie onder meer op muziek van François Luambo Makiadi – kortweg ‘Franco’ – die de klank van de jaren ’60, toen Congo onafhankelijk werd, bepaalde.
Brengt u een gedicht uit Caillasses?
Sambi Nzeba: Ja. Ik breng het gedicht Combien. (zegt enkele verzen) ‘ Hoeveel bommen moeten nog vallen? Hoeveel van ons, van u, van alles en van iedereen? Hoeveel aangestoken vuurzeeën nog?‘ Het gedicht bestaat uit waaromvragen. Hoeveel ellende is er nog nodig voor vrede mag bestaan? Dat sluit aan bij de verhalen van de vrouwen. Weet u, slammen is niet ‘een tekst interpreteren’. Het is je hart en ziel met ritme en woorden blootleggen. We slammen tot de wereld een plek is waar elk mens krijgt wat elk mens wenst: gekoesterd worden.
Wat volgt na Koko Slam Gang?
Sambi Nzeba: Ik werk aan mijn tweede roman. Het verhaal speelt zich in Brussel en Kinshasa af. Het gaat over een groepje queer vrienden dat de sleutels bemachtigt van een gevangenis waar artiesten en filosofen opgesloten worden. Er is een link met mijn docu Pinkshasa Diaspora over ervaringen van homo’s, lesbiennes, bi’s en transseksuelen in de Congolese diaspora. In juni draai ik scènes tijdens het Bal National 2022 en dan duik ik de montagekamer in. Die film verschijnt in 2023. Misschien samen met de Nederlandse vertaling van mijn romans en dichtbundel? Hierbij lanceer ik een oproep: wie wil mijn werk vertalen? De tijd is er rijp voor.
Koko Slam Gang vindt op 16 april plaats in KVS in Brussel. Info: kvs.be
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
