‘Je niet voorbereiden op een wereld van schaarse middelen is kiezen voor chaos’

‘De problemen die de wetenschappelijke gemeenschap ons in de afgelopen 50 jaar heeft beschreven, zijn veel meer zijn dan de zorg van klimatologen en biologen, het zijn de zorgen van ons allemaal’, schrijft Antoine Lebrun van WWF naar aanleiding de wereldwijde actie Earth Hour. Dit jaar valt die actiedag bovendien samen met de Belgische Overshoot Dag, waarop de aandacht gevestigd wordt op de overexploitatie van de aardse grondstoffen.

Meer dan 4 is het aantal aardes dat nodig is om de levensstijl van de Belgen te ondersteunen als de hele mensheid zou leven zoals wij. Maar wij kunnen ons geen voorstelling maken van de grootte, het gewicht of de oppervlakte van een planeet, omdat de orde van grootte zo ver buiten ons begrip ligt. De zaken worden iets tastbaarder als we denken aan de gevolgen van de overexploitatie van de natuurlijke hulpbronnen: stijging van de temperaturen en de zeespiegel, ineenstorting van de biodiversiteit, enz. Ook al lijkt dat nog verder weg, en gaat het vaak over iemand anders, morgen of elders.

Vandaag worden we echter al geconfronteerd met grondstoffenschaarste, het logische gevolg van langdurige overexploitatie. Sinds 1971 overschrijdt de mensheid de biocapaciteit van de aarde, d.w.z. haar capaciteit om te regenereren wat wij verbruiken: koolstof, voedsel, water, hout enz. Deze zg. ‘overshoot’ werd reeds in 1972 vastgesteld door vier jonge wetenschappers van het MIT in een rapport getiteld “The Limits to Growth“, ook bekend als het “Meadows Report“. Vijftig jaar later is de biocapaciteit gedaald van 2,6 tot 1,6 mondiale hectare (gha) per hoofd van de bevolking, terwijl de ecologische voetafdruk relatief stabiel bleef op 2,7 gha per hoofd van de bevolking. Kortom, we consumeren elk jaar meer dan de planeet in staat is te regenereren, en op wereldniveau zouden er 1,75 planeten nodig zijn om onze consumptie in stand te houden, wat betekent dat we een enorme natuurlijke schuld voor toekomstige generaties aan het opbouwen zijn…

De situatie die in 1972 onhoudbaar werd genoemd, is dat nu nog meer. De uitputting van de hulpbronnen na 50 jaar overexploitatie leidt tot toenemende spanning tussen vraag en aanbod van verschillende basisgoederen zoals voedsel, water of energie, waardoor in lage- en midden-inkomenslanden tekorten worden gevreesd en sterke prijsschommelingen worden aangewakkerd. Helaas zullen deze crises waarschijnlijk vaker voorkomen en niet alleen prijsstijgingen in de hand werken, maar ook onze geopolitieke onafhankelijkheid en ons vermogen om onze belangen te verdedigen in gevaar brengen. Dit zien we vandaag op de energiemarkt waar de prijsdruk, nog verergerd door de inval in Oekraïne, ons zeer afhankelijk maakt van Rusland en ons de reactiecapaciteit ontneemt die we graag zouden hebben.

Maar laten we terugkeren naar wat we met onze eigen ogen, als gewone burgers kunnen waarnemen. Vóór de stijging van de zeespiegel of de ineenstorting van de biodiversiteit, verschijnselen die alleen wetenschappers kunnen waarnemen en ons kunnen beschrijven, zullen wij getuigen zijn van diverse crises die ongelijkheden zullen voeden, de armsten zullen treffen, sociale en politieke onrust zullen aanwakkeren en soms zullen uitmonden in oorlogen en tragedies voor de burgerbevolking, die hen op de wegen van een exodus drijft. Uiteindelijk zijn vluchtelingen en migranten het gezicht van de uitputting van natuurlijke hulpbronnen die wij al 50 jaar niet meer hebben meegemaakt.

Onze buitengewone levensstandaard staat ook op het spel

Daarom moeten wij allen dringend beseffen dat de problemen die de wetenschappelijke gemeenschap ons in de afgelopen 50 jaar heeft beschreven, veel meer zijn dan de zorg van klimatologen en biologen, zij zijn de zorg van ons allen. Het gaat niet alleen om de bescherming van het klimaat en de biodiversiteit, maar ook om het behoud van onze planeet en de buitengewone levensstandaard die wij hebben weten te creëren.

Op lange termijn behoort de stand van de ontwikkeling die aan het begin van de 21e eeuw is bereikt, tot de beste omstandigheden die de mensheid ooit zijn geboden, of we nu kijken naar de levensverwachting, de economische ontwikkelingskansen, de onderwijsmogelijkheden of de sociale of geografische mobiliteit. Natuurlijk zijn er nog steeds gebieden waar deze voorwaarden niet voor het grootste aantal mensen toegankelijk zijn; natuurlijk moeten sommige dingen nog worden verbeterd, terwijl andere achteruitgaan.

Maar de vooruitgang is onmiskenbaar en de periode waarin wij leven is vrij uitzonderlijk in het licht van de voorwaarden van ontplooiing die zij aan elk individu biedt. En om de mensheid in staat te stellen van deze levensomstandigheden te blijven profiteren, is het absoluut noodzakelijk een evenwicht te herstellen tussen ons gebruik van de natuurlijke hulpbronnen en het vermogen van de planeet om deze te regenereren.

Het herstel van dit evenwicht begint met de bescherming en het herstel van de biocapaciteit. Biocapaciteit is essentieel om voedsel, hout en vezels te produceren, om onze afvalproducten zoals koolstof te absorberen, om ons vers water en zuurstof te geven, enz. Het beschermen en herstellen van de biocapaciteit van de aarde betekent het beschermen van de ecosystemen die onze koolstof vastleggen, onze zuurstof produceren en ons voorzien van zoet water en vele andere hulpbronnen waarvan wij afhankelijk zijn. De strijd tegen de vernietiging van de bossen of tegen de overexploitatie van de oceanen zijn twee van de vele voorbeelden hiervan.

Om dit evenwicht te herstellen moeten wij onze ecologische voetafdruk verkleinen, wat vooral inhoudt dat wij de verbruikte hoeveelheden beperken en de meest efficiënte technologieën kiezen. Wij hebben niet de keuze tussen het een of het ander. Zo wordt in België slechts ongeveer een kwart (23%) van de granen gebruikt voor menselijke consumptie; de rest wordt gebruikt voor veevoeder (56%) en agrobrandstoffen (21%). Minder dierlijke producten eten is dus een belangrijke factor om onze voetafdruk te verkleinen. In de vervoerssector kunnen we onze voetafdruk drastisch verkleinen door te kiezen voor de minst koolstof intensieve technologieën en de lichtste voertuigen.

Alles zetten op technologie is onvoldoende

Helaas zien we een polarisatie van het publieke debat rond twee standpunten, waarbij de ene pleit voor de noodzaak om te consuminderen, terwijl de andere de technologische redding in het vooruitzicht stelt. Maar op basis van de harde gegevens die door wetenschappers zijn verzameld, bestaat er geen twijfel over dat het niet een kwestie is van het een of het ander doen, maar van beide. En niet anticiperen op de toenemende schaarste van hulpbronnen zou onverantwoordelijk zijn. Terwijl de beter gesitueerden hun koopkracht zouden zien dalen, zouden anderen door de prijzen worden uitgesloten van de toegang tot bepaalde basisgoederen, terwijl dit in regio’s waar de staat en de stelsels van sociale bescherming zwak zijn, sociale en politieke conflicten zou aanwakkeren, die soms tot oorlog zouden leiden en miljoenen mensen tegen hun wil tot uittocht zouden aanzetten. Niet anticiperen en je voorbereiden op een wereld van schaarse middelen is kiezen voor chaos….

Met een ecologische voetafdruk van meer dan 4 planeten per inwoner kan België rouwen om zijn positie als hekkensluiter van de klas. Maar België heeft altijd geleefd vanuit een centrale geografische positie op de kaart van Europa, het heeft altijd geleefd van uitwisselingen met zijn buren en het verder weg gelegen buitenland. Deze afhankelijkheid is in feite een kans voor België om leiderschap te tonen door zich zoveel mogelijk te bevrijden van de afhankelijkheid van natuurlijke hulpbronnen en in het bijzonder van fossiele brandstoffen, die tweederde van zijn voetafdruk uitmaken, en zich tegelijkertijd te concentreren op de meest efficiënte technologieën. Maar laten we eerlijk zijn, de keuzes zullen moeilijk zijn, en wat we vandaag het meest nodig hebben zijn geen slogans maar luciditeit en moed.

Antoine Lebrun is CEO van WWF-België.