‘Internationale concurrentie voor zorgpersoneel schaadt de gezondheid’

‘Zonder een duidelijke strategie dreigt Vlaanderen zowel lokaal als internationaal de keerzijde van arbeidsmigratie te ondervinden’, schrijft Prakash Goossens. ‘Onze ziekenhuizen en zorgcentra doen in toenemende mate beroep op zorgpersoneel uit lageloonlanden, en ze afficheren dat als een triple win. Maar klopt dat wel?’

De massale uitstroom van zorgpersoneel naar hoge-inkomenslanden, beter bekend als ‘brain drain’, stelt zowel donor- als bestemmingslanden voor grote ethische en economische vraagstukken. Terwijl rijke landen hun tekorten aanvullen met hoogopgeleide krachten uit onder andere India, blijven de herkomstlanden achter met verzwakte zorgsystemen en een structureel tekort aan zorgpersoneel.

Onze ziekenhuizen en zorgcentra doen in toenemende mate beroep op zorgpersoneel uit lageloonlanden, en ze afficheren dat als een triple win: zowel herkomstlanden als bestemmingslanden winnen erbij, en de zorgverleners gaan er financieel en professioneel op vooruit. Maar klopt dat wel? In de feiten gaat het vaker om een brain drain, zonder wederkerigheid of duurzaamheid.

Enkele jaren geleden geloofde ik sterk in de positieve mogelijkheden van arbeidsmigratie en heb ik, op basis van mijn expertise over India, bijgedragen aan projecten die een ethisch en wederkerig coöperatief businessmodel nastreefden.

Gaandeweg heb ik echter mijn inzichten bijgesteld en geconstateerd dat de huidige praktijk van gestructureerde arbeidsmigratie bij Vlaamse werkgevers nog voor aanzienlijke ethische uitdagingen staat. Vlaanderen heeft nood aan een wettelijk en ethisch kader. Een voorstel.

De wereldwijde zoektocht naar zorgpersoneel

De groeiende vraag naar zorgprofessionals zet lage-inkomenslanden onder druk. Vlaanderen rekruteert bijvoorbeeld steeds vaker verpleegkundigen uit India, met name uit Kerala, om de lokale tekorten op te vangen. India, waar slechts 26 zorgverleners beschikbaar zijn per 10.000 inwoners—ruim onder de WHO-norm van 45—kan zich echter nauwelijks veroorloven om personeel te verliezen. Ter vergelijking: Vlaanderen telt 117 zorgverleners per 10.000 inwoners. Toch voeren Vlaamse zorginstellingen aan dat landen zoals India een ‘overschot’ hebben aan zorgprofessionals. In werkelijkheid verhult deze redenering de interne gezondheidscrisis van India, waar bepaalde regio’s worstelen met ernstige tekorten en slechte werkcondities. Binnen India bestaan er grote regionale verschillen in zorgvoorzieningen, waarbij sommige gebieden – de zogenaamde ‘zorgwoestijnen’ – zwaar worden getroffen. Dit leidt tot slechte werkomstandigheden en onderbetaling, waardoor zorgverleners geneigd zijn bepaalde regio’s te verlaten.

Ethische dilemma’s en WHO-waarschuwingen

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) waarschuwt al langer voor de gevolgen van grootschalige arbeidsmigratie uit lage-inkomenslanden. Toch blijft de werving onverminderd doorgaan, vaak gerechtvaardigd door ethische rekruteringscodes die primair gebaseerd zijn op marktprincipes. In werkelijkheid overheersen economische belangen, terwijl de zorg in landen als India, Indonesië en de Filipijnen achterblijft. Deze staten scoren slechts nét boven het minimum op de Universal Health Coverage Index—een graadmeter voor eerlijke toegang tot gezondheidszorg.

Zonder lokaal zorgpersoneel wordt de gezondheidszorg ontoegankelijk en ontstaat een neerwaartse spiraal: hoe meer personeel vertrekt, hoe groter de druk op de achterblijvers. Dit staat haaks op de belofte van Vlaanderen en ruimer België om zich in te schrijven in de duurzame ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties.

Vlaamse zorg worstelt zelf met uitstroom, braindrain en arbeidsmigratie

De ironie: Vlaanderen kampt eveneens met een eigen ‘brain drain’. Terwijl buitenlandse zorgverleners hierheen trekken, zoeken Vlaamse zorgprofessionals massaal hun heil in Nederland en het Verenigd Koninkrijk, waar de arbeidsvoorwaarden gunstiger zijn. Vooral in Limburg, Antwerpen en West-Vlaanderen is deze trend zichtbaar.

Daarnaast verlaten steeds meer verpleegkundigen de sector door een combinatie van burn-out en slechte werkomstandigheden. De roep om structurele verbeteringen groeit.

Tijd voor Ethisch en Duurzaam Arbeidsmigratiebeleid

Een eerlijke oplossing vereist een juridisch en ethisch verantwoord kader. Experts pleiten voor investeringen in de lokale zorginfrastructuur van herkomstlanden én een eerlijke compensatie voor de opleiding van migrerende zorgverleners. Momenteel bedragen de wervingskosten per buitenlandse zorgverlener in Vlaanderen zo’n 15.000 euro, terwijl de opleidingskosten in India oplopen tot 50.000 euro. Het verschil wordt zelden rechtgezet, met als gevolg dat Vlaamse zorginstellingen profiteren terwijl landen als India de rekening betalen.

Daarnaast moet Vlaanderen voorkomen dat het dezelfde fouten herhaalt als in de jaren ’70 van de vorige eeuw, toen arbeidsmigranten zonder begeleiding aan hun lot werden overgelaten. Arbeidsmigratie is niet enkel een economische kwestie, maar ook een sociaal en integraal integratieproces. Problemen zoals diploma-erkenning, onderbetaling, racisme en eenzaamheid bemoeilijken een succesvolle inburgering. Bovendien blijkt uit cijfers van de Federale Planningsdienst dat amper 30 tot 50% van de buitenlandse verpleegkundigen na vijf jaar nog in België werkzaam is. Velen trekken door naar andere Europese landen of Engelstalige bestemmingen zoals het VK, Ierland, de VS en Canada.

Vlaamse overheid moet ingrijpen

Zonder een duidelijke strategie dreigt Vlaanderen zowel lokaal als internationaal de keerzijde van arbeidsmigratie te ondervinden. Terwijl buitenlandse zorgverleners worden aangeworven om tekorten op te vangen, verlaat een groeiend aantal Vlaamse zorgprofessionals de sector of zoekt betere arbeidsvoorwaarden in het buitenland. Zonder strategische aanpassingen en gerichte investeringen brengen Vlaamse zorginstellingen niet alleen hun eigen werking in gevaar, maar riskeren ze ook een versnelde uitstroom van zorgpersoneel naar buurlanden met aantrekkelijkere arbeidsvoorwaarden.

Om verdere uitholling van de Vlaamse gezondheidszorg te voorkomen, moet de Vlaamse overheid inzetten op een duurzame en wederkerige aanpak. Dit betekent in de eerste plaats het compenseren van herkomstlanden door te investeren in zorgopleidingen. Wanneer Vlaamse zorginstellingen profiteren van hoogopgeleide krachten uit lage-inkomenslanden, moet er een eerlijke terugkoppeling plaatsvinden zodat deze landen niet achterblijven met een tekort aan zorgpersoneel.

Daarnaast is een structurele verbetering van de arbeidsomstandigheden en lonen binnen de Vlaamse zorgsector essentieel. Door zorgberoepen aantrekkelijker te maken voor eigen werknemers, kan een verdere uitstroom van lokaal talent worden afgeremd.

Ook de integratie en begeleiding van buitenlandse werknemers verdient een herziening. Veel arbeidsmigranten kampen met problemen zoals diploma-erkenning, lage verloning en een gebrek aan sociale ondersteuning. Een goed doordacht opvang- en begeleidingssysteem is nodig om hun langdurige inzet in de sector te garanderen.

Vlaanderen moet dringend werk maken van een juridisch en ethisch verantwoord kader voor arbeidsmigratie. De werving van zorgprofessionals mag niet uitsluitend door economische motieven worden gedreven, maar moet gebeuren met respect voor zowel de herkomstlanden als de rechten van migrerende werknemers.

De Vlaamse overheid kan hierin een voortrekkersrol spelen. Minister van Werk Zuhal Demir zet in haar beleidsplan al stappen in de juiste richting, en initiatieven zoals VDAB-seminars over ethisch wederkerige partnerschappen in het kader van arbeidsmigratie zijn waardevolle aanzetten.

Toch is meer nodig dan losse initiatieven—alleen via doorgedreven structureel ingrijpen kan Vlaanderen de zorgsector versterken zonder te steunen op een model dat lage-inkomenslanden benadeelt.

Prakash Goossens is expert arbeidsmigratie vanuit Azië.