‘In Nieuw-Zeeland wordt roken gefaseerd verbannen: ook in België zijn nog grote stappen te zetten’

‘Roken is nog altijd de belangrijkste vermijdbare doodsoorzaak in België’, brengt Johan Velghe van Vlinks in herinnering. Hij wijst Nieuw-Zeeland aan als na te volgen voorbeeld wat de politieke besluitvorming betreft.

In 2004 bezicht ik het Ierse County Kerry. Het recente fenomeen van de stoeprokers was er toen the talk of the town. Het nieuwe verschijnsel was het zichtbare gevolg van de eind maart 2004 door Ierland als eerste land van de Europese Unie gestemde wet op het totaal rookverbod in openbare plaatsen, waaronder de zo geliefde pubs.

Anno 2004 telde Ierland 30 procent rokers en 70 procent onbeschermde niet-rokers. 7.500 overlijdens per jaar waren direct gerelateerd aan tabaksgebruik. Toch werd het rookverbod in publieke plaatsen als wereldvreemd, te gek voor woorden en als vrijheidsberoving aangewezen. Dat zoiets ooit in België een parlementaire meerderheid zou krijgen was als geloven in het opstijgen van een drone op Mars.

Januari 2010: België volgt schoorvoetend het Ierse voorbeeld met een versie waar een sigaret opsteken niet verboden werd in cafés zonder aanbod aan eten, casino’s en discotheken. Belgische kousenvoetenpolitiek in volle decadentie van het eeuwige compromis. Met succes vocht de Vlaamse Liga tegen Kanker de wet aan wegens discriminatie tussen werknemers van rookvrije restaurants en eetcafés en het personeel van biercafés die wel in een rookomgeving dienden te werken. Het Grondwettelijk Hof was het eens met de Liga en op 30 juni 2011 volgde een totaal rookverbod in de horeca. Ook toen bleven enggeestige commentaren op de gezondheidswet niet uit.

De geschiedenis herhaalt zich. Onder de mom van de verdediging van de individuele vrijheid worden ook op Vlaamse sociale media alle duivels ontbonden tegen het voorstel van de Nieuw-Zeelandse minister van Volksgezondheid Ayesha Verrall om haar land tegen 2025 volledig rookvrij te krijgen. Het voorstel om een blijvend verbod in te stellen tabak te kopen voor iedereen die na 2004 geboren is, springt in het oog. Roken wordt er gefaseerd verbannen. De Nieuw-Zeelandse regering wil niet leven met jaarlijks 4.500 tabaksdoden op haar geweten.

‘Nieuw-Zeeland wordt een woke-concentratiekamp’, ‘Volwassenen, ook in privé-ruimtes verbieden te roken. Kan het nog gekker? Wellicht worden jointjes wel toegestaan’, ‘Communisme heeft de gewoonte om zich met elk onderdeel van het menselijk leven te willen bemoeien’, ‘Regelnazi’s’,… klinken de bedenkelijke commentaren, onder meer van een voormalig Vlaams parlementslid.

Het zogenaamde vrijheidsgeschreeuw -vrijheid losgekoppeld van solidariteit- blijft al decennialang aan wetenschappelijke studies gebaseerde anti-rookmaatregelen gewetenloos voorbijgaan. Dat roken nog altijd de belangrijkste vermijdbare doodsoorzaak is in België, gaan ze gemakshalve in al hun egoïsme voorbij. In Vlaanderen rookt 13 procent van de bevolking dagelijks, in Brussel 16 procent, in Wallonië 18 procent.

Wie ijvert voor een inclusieve samenleving is bekommerd over de sociaaleconomische verschillen in rookgedrag: het aandeel dagelijkse rokers en gebruikers van elektronische sigaretten is 2,4 keer kleiner bij hoger opgeleiden dan bij lager opgeleiden. Voor zware rokers is de levensverwachting gemiddeld 13 jaar korter dan voor mensen die nooit hebben gerookt. Matige rokers (minder dan 20 sigaretten per dag) verliezen 9 levensjaren. Lichte rokers (niet dagelijks roken) verliezen 5 jaren.

Vandaag tellen we wereldwijd 3 miljoen overlijdens ten gevolge van de coronapandemie. Geheel en al terecht wil ieder zinnig mens het virus indijken en liefst uit de wereld helpen. Jaarlijks overlijden wereldwijd 6 miljoen mensen ten gevolgde van actief of passief roken en wie hieraan verhelpen wil, wordt weggezet als een ‘regelnazi’. Wie of wat is hier té gek?

We zwaaien niet met het wierookvat, maar stellen simpelweg vast dat met haar ‘Go hard, go early‘-strategie de Nieuw-Zeelandse premier Jacinda Ardem de problemen aanpakt, de pandemie zelfs het best. Haar land prijkt bovenaan de lijst van efficiënte aanpak. De denktank van het Australische Lowy Institute voerde hierover onderzoek op basis van zes criteria en dit in 98 landen. Nieuw-Zeeland is de beste leerling van de klas. Terzijde: België staat 72^e in de ranglijst.

Een rookvrije generatie Nieuw-Zeelanders bekomen is alsnog een voorstel. Tegen eind mei eerstkomend dient een brede consultatieronde afgewerkt te zijn. Hoe dan ook wordt een snelle daling van het aantal rokers vooropgesteld. Bovenal primeert de gezondheid en daar kan, net zoals bij de coronabestrijding niet mee gedraald, noch compromissen mee gesloten worden. Een quarantaine in Nieuw-Zeeland telt volle 14 dagen. Zonder uitzondering gaat eenieder die het land binnenkomt voor twee weken een bewaakt quarantainehotel in.

Het model van kordaat handelen in combinatie met werken aan de uitvoering van een langetermijnstrategie voor gezonde Nieuw-Zeelanders zijn er concrete politieke doelstellingen. De tegenstelling met de politieke besluitvorming in Vlaanderen en België is zichtbaar gênant.

Wanneer staat het ‘Rijk der Vrijheid’ voor gezondheid voor iedereen? Wanneer volgt een harde, consequente en volgehouden strijd tegen armoede? Wanneer dient de minister van Justitie niet langer tegen de ‘pispot’ in de cellen van gedetineerden aan te kijken om vervolgens als de zoveelste minister in de rij beloften uit te spreken? Wanneer wordt elk verder uitstel van de sluiting van kerncentrales onbespreekbaar? Wanneer stoot het natuurbeleid niet langer op een project voor een pijpleidingenstrook van 45 meter breed? Wanneer wordt de bouwshift toegepast in haven- en industriezones? Wanneer volgt de omschakeling naar een diervrije landbouw? Wanneer worden werknemers volledig in euro’s betaald in plaats van in (elektrische) auto’s? Wanneer wordt Vlaanderen kernwapenvrij?

Deze en vele andere vragen vergen ‘Go hard, go early‘, vooruitdenken.en handelen. Vlaanderen en de hele Belgische context lappen op, duwen al eens een puist open wanneer de publieke opinie rumoerig wordt, laten een loodgieter aanrukken om een lek te dichten. De loodgieter wordt bejubeld. Wie consequent handelen en een langetermijnvisie voorhoudt, wordt als spreker op colloquia geparkeerd en in de coulissen als onhandelbaar voor de particratie gebrandmerkt.

Kousenvoetenpolitiek is het slechte medicijn van uitstel, electorale berekening al dan niet gemaskeerd door een naamsverandering en van het gokken met vele levens.

Tijd voor anderen en betere, zo houdt de volksmond voor. Wie zijn wij om gezond boerenverstand tegen te spreken?