‘Ik moet mijn woning verplicht verzekeren tegen brand. Waarom passen we dat systeem niet toe op de banken?’

Dirk Holemans van Oikos heeft geen goed oog in de geplande privatisering van Belfius om de staatsschuld af te bouwen. ‘Waarom de kip met de gouden eieren slachten?’

Je zou je voor minder verslikken in je kop ochtendthee: een minister die in de krant, terwijl hij op de foto goedgemutst nipt van zijn espresso, stelt dat hij de oplossing kent voor onze hoge staatsschuld. Laat ons wel wezen: die schuld is inderdaad hoog en legt een hypotheek op de toekomst van onze kinderen. De rente op staatsschulden blijft niet eeuwig laag. Over het probleem gaat het hier dus niet, wel over de oplossing die de minister voorstelt. Die komt rechtstreeks uit het neoliberale receptenboek: overheidsbedrijven privatiseren. Ja, ook de christen-democratische minister Kris Peeters toont zich nu hier voorstander van. Hij heeft zelfs al een methode bedacht: een werkgroep moet dit voor hem discreet voorbereiden. Wel handig natuurlijk, die geheimdoenerij, want stel je voor dat burgers zouden willen participeren aan het beleid. Daar kan je toch niet in meegaan als staatsman zeker?

Al snel kwam er kritiek op de voorgestelde oplossing: zo slacht je de kip met de gouden eieren. Die overheidsbedrijven leveren elk jaar royale dividenden die de staatskas goed kan gebruiken. Bovendien is België nu al een arme staat met rijke burgers, waardoor ze het moeilijk heeft om voor haar burgers in kansarmoede te zorgen. Gaan we die tweespalt gewoon nog vergroten, door ervoor te zorgen dat de 1% in ons land de gouden kippetjes mag kopen om dan in lengte van jaren te genieten van de opbrengsten hieruit?

Deze terechte kritiek mag je uitbreiden tot de vraag of bepaalde diensten niet beter in overheidshanden blijven. Hebben burgers bijvoorbeeld geen recht op een openbare bank die zich ver weg houdt van speculatie en verkoop van toxische financiële producten? Ik ben zeker geen voorstander om alles te nationaliseren, maar een speler zijn in bijvoorbeeld de wereld van telecom kan een overheid in digitale tijden strategische voordelen opleveren. China weet er alles van, die kopen gewoon waar ze kunnen alle strategische infrastructuur – denk aan Eandis, die was zonder burgerprotest ook de deur uitgegaan- op en dat is niet alleen omwille van het mogelijk rendement. Dus vergeet die geheimdoenerij: burgers hebben recht op een openbaar debat over de toekomst onze publieke diensten.

Daarbij mogen we natuurlijk de kernvraag niet vergeten waarover de minister zedig zwijgt: hoe komt het dat we met zo’n grote staatsschuld zitten? Zijn daar groepen in onze samenleving verantwoordelijk voor? Een terugblik in de geschiedenis leert dat Belgische regeringen vanaf de crisis in de jaren ’70 de staatsschulden fors lieten oplopen, tot maar liefst meer dan 130 procent van van het BBP. Daarop volgde vijftien jaar strikt begrotingsbeleid en werd de schuld met een derde verminderd tot zo’n 87% in 2007. Een cruciale verlichting van de staatsfinanciën. Toen barstte de bankencrisis uit die resulteerde in de grootste financieel-economische crisis sinds de jaren 1930. Wat ons dat kostte aan rechtstreekse (banken redden) en onrechtstreekse kosten (meer werklozen, …) valt rechtstreeks uit de staatsschuld af te leiden, zo leert ons een nota van het Internationaal Monetair Fonds.

En vooral: verslik je je niet gewoon, eigenlijk zouden we collectief van onze stoel moeten vallen. De staatsschuld steeg pijlsnel terug tot boven de 100 procent, terwijl we zonder crisis op het pas zaten om onder de 75 procent uit te komen. Verreken je dat verschil -anderen deden het al in detail- dan kom je uit op het bedrag van 100 miljard euro. Dat is wat ons het gesjoemel van bankiers en speculanten, onder het oogluikend toezicht van nonchalante overheden, kostte. Honderdduizend keer een miljoen euro.

Wie -uiteraard terecht- verontwaardigd is over hoge vergoedingen bij sommige Brusselse vzw’s op kosten van de belastingbetaler, wordt nu best 100.000 maal bozer. Het is jammer genoeg zo dat, zoals de filosoof Hans Anders al schreef in de vorige eeuw, dat onze morele verbeeldingskracht stopt waar we ons bepaalde zaken niet meer kunnen inbeelden. En toegeven, ik kan me ook moeilijk voorstellen wat je kan doen met 100 miljard. Toch moeten we het dagelijks proberen.

Wat al beter lukt ons om voor te stellen is wat die 100 miljard extra schuld ons jaarlijks kost. Met een rente op staatsschuld van ongeveer drie procent kom je uit op 3 miljard euro. Stel je voor dat we die niet jaarlijks moesten betalen. Dat waren pas vrolijke gezichten geweest op Tomorrowland, met een echt zomerakkoord op zak. Met vervangingsinkomens hoger dan het armoedeniveau, extra investeringen in het openbaar vervoer, gezondheidszorg die betaalbaar is voor iedereen en terug genereuze vormen van tijdskrediet.

Zo kom ik tot de kern van de discussie. Wie is er verantwoordelijk voor die 100 miljard extra schuld? Als we kijken naar ons rechtssysteem op individueel vlak, is het eenvoudig. Ik moet als eigenaar van een pand mij verplicht verzekeren. Niet dat de overheid mij ervan verdenkt pyromaan te zijn. Ook als buiten mijn wil vuur ontstaat en het huis van de buren brandt daardoor af, ben ik aansprakelijk en zorgt de verzekering voor een vergoeding van de geleden schade.

Herkenbare vijanden

Dat geldt blijkbaar dus niet voor banken en andere financiële instellingen zoals hefboomfondsen. Zij mogen een heel land, wat zeg ik, heel de wereld in de fik steken maar hoeven zich niet of nauwelijks te verantwoorden. Overdrijf ik? Of is alles ondertussen goed geregeld? Hebben de banken ondertussen hun les hebben geleerd en gaan ze nu helemaal anders tewerk? Observator vanop de eerste lijn Joris Luyendijk citeert alleszins instemmig Bill Emott, oud-redacteur van het gezaghebbende blad The Economist. Die schrijft letterlijk in zijn recent boek The Fate of the West : ‘Op dit moment zijn de best herkenbare vijanden degenen die langs democratische weg privileges hebben zeker gesteld. Dit zijn, u raadt het al, de banken en financiële dienstverleners.’ Voor Emmet zijn ze een ernstig gevaar voor onze samenleving.

Als we het ernstig nemen met verantwoordelijkheden, zou Kris Peeters beter aan de banksector vragen dat ze een afbetalingsplan opstellen. Zodat zij en de speculanten de komende decennia die vijftien procent extra staatsschuld terugbetalen aan de samenleving.

Belangrijker is natuurlijk om te voorkomen dat zich nog zo’n catastrofe voordoet. Misschien moeten we gewoon het voorbeeld van de verplichte brandverzekering volgen. Dat banken alleen activiteiten mogen ontplooien waartegen ze zich volledig kunnen verzekeren bij hun collega’s verzekeraars. Onbetaalbaar, hoor ik nu mensen denken die er iets van kennen. Inderdaad, dat is de schuld waarmee de bankencrisis ons mee heeft opgezadeld. Een keer is eigenlijk al te veel, maar zeker geen tweede keer.

Dirk Holemans is coördinator van Denktank Oikos en auteur van ‘Vrijheid & Zekerheid. Naar een sociaalecologische samenleving’ (EPO).