‘Hoe nemen moslims deel aan politiek?’

Voor de Universiteit Van Vlaanderen gaat Samira Azabar dieper in op de vraag op wie moslims stemmen.

Het stemgedrag van etnisch-culturele minderheden in Europa is wetenschappelijk uitvoerig onderzocht. Zo weten we dat etnisch-culturele minderheden vooral op linkse partijen stemmen en (in landen zonder opkomstplicht) zich minder begeven naar het stemhokje tijdens de verkiezingen. Het is echter minder duidelijk waarom ze vooral stemmen op linkse partijen en welke kandidaten ze prefereren. Bovendien is politiek engagement breder dan het uitbrengen van een stem: onderzoekers focussen zich recentelijk ook steeds meer op andere vormen van politieke participatie zoals betogingen, het ondertekenen van petities en het boycotten van producten en diensten. De vraag of Belgische moslims deelnemen aan zulke politieke acties, en waarom, bleef tot op heden onbeantwoord. Mijn onderzoek brengt hier verandering in.

Het is belangrijk om te onderzoeken in welke mate minderheden participeren omdat onze democratie veronderstelt dat elke burger – zonder enige drempels – de mogelijkheid en vrijheid moet hebben om te participeren. Ten tweede zijn moslims demografisch gezien een belangrijke kiezersgroep, vooral in de grootsteden (zogenaamde majority-minority steden). Zo is naar schatting 25% van de Brusselaars en 20% van de Antwerpse bevolking moslim. Ten derde, hoewel de moderniteit het einde van religie zou inluiden in het Westen, spreken sociologen nu eerder van een heropleving van religie in een post-seculiere samenleving. Zo speelt islam voor moslims nog steeds een prominente rol in het dagelijks leven en blijkt ook een belangrijke identiteitsmarker te zijn. Dat dit tot verhitte politieke discussies leidt over de politieke integratie (en loyaliteit) van moslims wordt duidelijk door de verschillende debatten in de media, recent nog over de Ihsane Haouach-case.

Welke partijen overtuigen moslims?

Op de dag van de lokale verkiezingen in 2018 interviewden we 4511 respondenten over hun partij- en kandidaatkeuze, 462 respondenten waren moslim. We stelden vast dat Belgische moslims vooral op linkse partijen stemden (60,3%) in tegenstelling tot niet-moslims (35,4%). In Antwerpen stemt zelfs 80% van moslims op linkse partijen (sp.a, Groen, PVDA). Ook stemmen moslims vaker blanco (7%) dan niet-moslims (4%). Opmerkelijk zijn de regionale verschillen: niet enkel stemt Vlaanderen rechtser dan Brussel en Wallonië, ook Vlaamse moslims stemmen rechtser dan Waalse en Brusselse moslims. Andere verschillen hebben betrekking op variatie in links stemgedrag: daar waar sp.a, Groen en PVDA het even goed doen bij moslimkiezers, kan vooral de Parti Socialiste Brusselse en Waalse moslims overtuigen.

Uit het onderzoek blijkt dat hoewel het stemgedrag tussen moslims en niet-moslims verschilt, de motivaties om op een partij te stemmen gelijkloopt. Zo stemt een gelijk aandeel van moslims en niet-moslims omdat het moet (12%), omwille van de thema’s die een partij benadrukt (14%), of kandidaten (19%) op een partijlijst. Enig verschil merken we op bij kiezers die zich verbonden voelen met een partij (49% moslims, 55% niet-moslims) en bij een klein aandeel van moslims (6%), tegenover 1% bij niet-moslims, die opteren voor een partij die zich inzet voor hun religieuze belangen (hoofddoekenverbod, het religieus slachten of moskee erkenningen).

Een moslimstem: naar inclusievere politieke organen?

In het Belgisch politiek systeem kunnen we niet enkel stemmen op partijen, maar ook op kandidaten. We weten uit academisch onderzoek dat kiezers eerder geneigd zijn om te stemmen op kandidaten die op hen lijken. Zo zijn mannen meer geneigd om te stemmen op mannelijke kandidaten en vrouwen op vrouwelijke kandidaten (gender stemmen). Maar ook kiezers met of zonder migratieachtergrond, zijn eerder geneigd te stemmen op respectievelijk kandidaten met of zonder migratieachtergrond (etnisch stemmen). De reden hiervoor is tweeledig, enerzijds vanuit een symbolische logica, omdat ze zich herkennen in de kandidaat, anderzijds vanuit een instrumentele logica: de kandidaat zal gelijkaardige belangen hebben en me beter vertegenwoordigen.

Uit onderzoek blijkt dat de Antwerpse moslimkiezers inderdaad meer geneigd zijn te stemmen op moslimkandidaten omdat ze zich herkennen in de kandidaten, een betere belangenbehartiging verwachten of een weerspiegeling van de samenleving willen in het politieke bestuur. Desondanks voelen moslims zich niet gehoord door de lokale regering, en zijn ze van mening dat moslimkandidaten vooral ingezet worden om partijlijsten te diversifiëren, en te weinig hun belangen representeren.

Een meer diepgaandere analyse leert ons bovendien dat moslima’s meer geneigd zijn te stemmen op vrouwen en moslims, maar zich onthouden van het stemmen op vrouwelijke moslimkandidaten. Moslimmannen daarentegen kiezen resoluut voor mannelijke moslimkandidaten. Een interessant gegeven: moslimvrouwen zijn het meest voorstander van een gelijk aandeel mannen en vrouwen in het politiek bestuur. Mannen, zowel moslims als niet-moslims, lijken in mindere mate voorstander te zijn van gelijke genderrepresentatie.

Een breed politiek engagement

Maar politiek draait om meer dan partijen en kandidaten. Zo kunnen burgers deelnemen aan betogingen, petities en andere politieke acties om druk uit te oefenen op beleid om hun grieven kenbaar te maken of om een ander beleid te bekomen. Welke politieke acties ondernemen moslims en wat drijft hen om hieraan deel te nemen?

Uit onderzoek valt op dat moslims aan verschillende reguliere politieke acties deelnemen zoals betogingen, petities, boycots en sociale media om politieke discussies aan te gaan. Opmerkelijk, sommige moslims van de tweede generatie zien hun job, meestal in de sociale sector, ook als een vorm van politieke actie waarmee ze hopen verandering te kunnen brengen. Dit heeft meestal betrekking op het bestrijden van structurele ongelijkheden of op het weerbaar maken van jongeren.

De drijfveren om verandering teweeg te brengen zijn legio. Ten eerste blijkt uit onze gegevens dat religie moslims aanspoort om politiek actief te zijn. Moslims die hun geloof erg belangrijk vinden, zijn vaak ook meer geëngageerd dan zij die stellen dat religie weinig belang heeft in hun leven. Respondenten stellen onder andere dat ‘anderen helpen’ of ‘een bijdrage leveren aan de samenleving’ een islamitische plicht is. Vooral armoede en ongelijkheid tegengaan zijn belangrijke drijfveren. Gelovige kiezers die vaker een moskee bezoeken zijn bovendien meer geneigd om politieke acties te ondernemen zoals petities ondertekenen of deelnemen aan betogingen dan zij die helemaal geen moskeeën bezoeken.

Ten tweede speelt de ontevredenheid in de politiek een grote rol. Moslims die zich noch gehoord noch vertegenwoordigd voelen door politieke partijen, participeren vaker om verandering teweeg te brengen. Moslims vertonen een hoog vertrouwen in de democratie en trachten middels petities, manifestaties en het gebruik van sociale media politici en partijen onder druk te zetten om aandacht te hebben voor hun noden. Ook voor niet-moslims blijkt ontevredenheid met de politieke wereld hen te motiveren om acties te ondernemen.

Ten slotte benoemen moslims discriminatie als een katalysator voor hun politiek engagement. Omdat ze minder kansen krijgen in het onderwijs, de arbeidsmarkt en de woningmarkt komen ze in actie. Als burger gaan ze op zoek naar manieren om verandering te brengen: denk aan actiegroepen die ontstaan omwille van het hoofddoekenverbod of betogingen tegen racisme. Daarnaast zijn er ook islamitische milieubewegingen die oproepen tot een meer klimaatbewuste aanpak. Islamofobie kan participatie echter ook bemoeilijken: uit interviews bleek dat de negatieve beeldvorming van islam gepaard gaat met het zich terugtrekken uit de publieke sfeer en het vermijden van discussies en politieke standpunten omdat het te zwaar doorweegt.

Duidelijk is dat met de socialisering in België, jonge Belgische moslims meer kennis hebben van het politiek systeem dan de eerste generaties en dus ook meer wensen deel te nemen aan het vormgeven van onze samenleving. Of ze werkelijk ook gehoord worden is onderwerp voor toekomstig onderzoek.

Samira Azabar is onderzoeker en onderwijsassistente aan UAntwerpen. Haar doctoraat spitst zich toe op de politieke participatie van moslims.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content