Het proces van het assisenproces

Is Assisen nog van deze tijd? Meer dan ooit! Niets beter immers dan mensen zonder opleiding en ervaring om een oordeel vanuit het dagelijks leven te vellen.

Het lang verwachtte assisenproces tegen Kim De Gelder is een goede week uit de startblokken. De journalisten en advocaten zijn opgewarmd. De strijd voor de voor de beste beelden en de beste quoten is ingezet. Voor mooie zinnetjes zullen er normaal gezien veel kandidaten zijn. Er zijn veel advocaten, er zijn veel slachtoffers. De huidige familiale verzekering voorziet vergoeding van advocaatkosten in geval van dergelijk ‘ongeval’. Voor de invloed van de stafhouder die de advocaten verboden heeft over de zaak publieke verklaringen af te leggen, wordt het een uitdaging. De vereniging van journalisten staat zo mogelijk voor een nog grotere uitdaging. Het wordt uitkijken naar welke grenzen inzake nieuwsgierigheid dit keer zullen verlegd worden. Maar de ultieme vraag zal wellicht weer zijn: is assisen nog van deze tijd? Mijn antwoord: meer dan ooit!

Vier soorten argumenten tegen de volksjury komen steeds terug. Vooreerst de stelling dat het hof van Assisen op zich zorgt voor spektakel. Een andere: door de assisenprocedure duurt het in ons land zolang voordat iemand beoordeeld wordt. In landen zonder assisenprocedure wordt zo’n zaak binnen het jaar afgehandeld. Vervolgens is er de overtuiging dat voor een hof van Assisen enkel met emoties en ‘immateriële bewijzen’ wordt gewerkt. Wie de echte waarheid wil kennen opteert voor een professioneel opgeleide rechter. Tenslotte heb je de meer modernen die benadrukken dat assisen een procedure is die teveel aandacht heeft voor de vermoedelijke dader en de slachtoffers al te vaak vergeet.

Al deze argumenten zijn weerlegbaar.

Vooreerst, spektakel. Uiteraard komt er veel volk kijken, is er veel media-aandacht. Dat heeft echter niets te maken met de assisenprocedure. Ook zonder Hof van Assisen was aandacht verzekerd. Meer zelfs, er zijn steeds meer professionele rechters die zorgen voor spektakel. Ik geef u twee voorbeelden. De strafuitvoeringsrechtbank is in het bijzonder zeer multi-professioneel samengesteld. En toch was er spektakel toen mevrouw Michelle Martin vrijkwam, en nog meer toen MarcDutroux zijn zitting vroeg. In dit laatste geval was het zelfs de voorzitter van de rechtbank van Brussel die voor spektakel en beeld zorgde. Normaal houdt men zitting in het gevang (en om in orde te zijn met de principes van Cassatie doet men een paar dagen uitspraak in een ‘echt’ gerechtsgebouw). Nu vond de voorzitter er niets beter op om de zitting in het moeilijk te bewaken Brussels gerechtshof te houden. Spektakel (en veel extra politiekosten) verzekerd. Daar was niet eens een Hof van Assisen voor nodig.

Tweede voorbeeld van spektakel zonder Hof van Assisen. Ditmaal is de orkestmeester een ander professioneel rechter, de politierechter. Welnu met de regelmaat van de klok zorgt politierechter D’hondt voor spektakel door gretig beelden te laten maken van zijn terechtwijzingen. Juryleden vragen meestal zo weinig mogelijk in beeld te komen, het zijn de professionals die de publiciteit geregeld opzoeken.

Het kan wel zijn dat inzake spektakelgehalte het Hof van Assisen het niet haalt, maar geef toe, zeggen tegenstanders dan, Assisen holt toch zeer traag achter de feiten aan. Tweede reeks argumenten om assisen af te schaffen is dus: het gaat te traag. In het buitenland komt een dader als Kim De Gelder binnen het jaar voor zijn rechter, zeggen ze dan. Dat is juist, maar dat het bij ons zo traag gaat, heeft niets met Assisen te maken. Wel alles met de trage aanpak van ons strafonderzoek in het algemeen.

Een procedure voor het Hof van Assisen duurt enkele dagen omdat men de tijd neemt om de belangrijkste getuigen en onderzoekers grondig te verhoren. Het onderzoek wordt voor de jury uitgelegd (soms fanatiek verdedigd). Die paar dagen verklaren echter niet het feit dat het proces maar voorkomt na enkele jaren. Ons probleem is niet Assisen, ons probleem is het veel te veel onnodig willen onderzoeken. Hier hebben we een zaak met een direct herkende dader, veel slachtoffers hebben het recht gehoord te worden. Maar dan nog: dit verklaart niet dat één en ander vier jaar hoeft te duren. Bij nazicht kan men overigens altijd zien hoe een onderzoek soms enerzijds uitdijt naar onnodige details en anderzijds (hierdoor) maanden stilligt omdat men het overzicht verliest. We moeten dus werken aan vlugger en gestructureerde onderzoek. Meer zelfs, het Hof van Assisen zal meer tot zijn recht (van onderzoek ter zitting) komen als men het proces vroeger doet voorkomen. Er is immers geen enkele rechtbank die per definitie zo grondig op de zaak kan ingaan dan een Hof van Assisen.

Traagheid is een verkeerd tegenargument. De traagheid heeft niets vandoen met de procedure voor Assisen maar alles met de wijze waarop men onderzoek voert in ons land. Zonder beperkingen wordt jan en alleman verhoord. Zelden wordt gezegd ‘we hebben voldoende’. Neen, er kan altijd nog een buur of neef worden verhoord. En ondertussen is het niet zelden wachten op het verslag van de gerechtspsychiater. Niet dat we psychiaters te kort hebben, integendeel we hebben er genoeg. Er zijn er echter onvoldoende die willen werken aan het uurloon van een gerechtstolk. Ook hier heeft de permanente traagheid niets van doen met de aard van de assisenprocedure. Ook voor een professioneel rechter zou het even lang geduurd hebben voordat de zaak voorkomt. Wel is het zo dat er voor de behandeling van de zaak enige tijd genomen wordt. Wat ons brengt op het volgende verkeerd soort argument tegen Assisen.

Voor de jury telt enkel de show van procureur en advocaten. Wie dat zegt is reeds lang niet meer in een rechtszaal geweest. Jury’s laten zich zelden misleiden. En zeker niet zomaar door zogenaamde deskundigen waar professionele rechters al vlug hun toevlucht toe nemen. Het voordeel van een jury is dat ze niet verblind zijn door routine. De misstappen zijn geen routine. Niets beter dan mensen zonder opleiding en ervaring om een oordeel vanuit het dagelijks leven te vellen. En het draait al lang niet meer enkel om en rond de dader. Meer dan op andere plaatsen in onze rechtbanken komen slachtoffers enigszins tot hun recht.

Professionele rechters kunnen zich al eens storen aan een burgerlijke partij. Hun zorg ( en opleiding) gaat uit naar de dader, niet naar het slachtoffer. Ze zijn opgeleid om zich over de dader te buigen. Sedert dat de rechtsbijstand van de familiale geldt voor verdediging als slachtoffer van gewelddaden is er een ware ommekeer. Slachtoffers wapenen zich met advocaten om hun stem te laten horen. En de jury luistert ook graag naar slachtoffers. In bijzonder in de zaak De Gelder is het proces zeer nuttig voor de slachtoffers. De vraag of De Gelder straf of therapie verdient, is maatschappelijk een heel belangrijke vraag.

Ieder die zo’n daad stelt, zal wel gestoord zijn. Voor een psychiater moet het niet moeilijk zijn om daar een wetenschappelijk ziektebeeld op te plakken. Moge we hopen dat De Gelder geen normaal mens is. Maar betekent dit dat hij meteen niet meer verantwoordelijk is voor zijn daden? Dat is nu net een vraag die ik liever door een volksjury beantwoord zie worden.

Renaat Landuyt