‘Herverdeling en representatie? Kunnen zijn wie je bent is niet genoeg’

‘Hoe noodzakelijk erkenning ook is, het is niet voldoende’, schrijft Pascal Debruyne. ‘Daarom organiseren we in Gent “De Armste Week”, een initiatief van 12 basiswerkingen die onder de noemer van “het Gents Solidariteitsfonds” aan armoedebestrijding doen.’

“Kunnen zijn wie je bent”, luidt de slogan van de Warmste Week. Wat voor de éne al gauw als identiteitspolitiek klinkt, is voor de andere levensbelangrijk: erkend worden in je ‘anders’ zijn. (Al er al een maatstaf is voor wat ‘normaal’ zou moeten zijn.) Maar hoe noodzakelijk erkenning ook is, het is niet voldoende. Daarom organiseren we in Gent “De Armste Week” – een initiatief van 12 basiswerkingen die onder de noemer van “het Gents Solidariteitsfonds” aan armoedebestrijding doen, in samenwerking met de Gentse cultuursector, Burgerplicht, de Meubelfabriek en Cirq VZW.

Volgens politiek filosofe Nancy Fraser is er sprake van sociale rechtvaardigheid als burgers op voet van gelijkheid deel kunnen nemen aan de samenleving. Om dat te kunnen realiseren, moeten drie voorwaarden vervuld zijn. Ten eerste is er nood aan erkenning: mensen moeten gezien en behandeld worden als volwaardige burgers met gelijke rechten, die gelijkwaardigheid en respect verdienen. Maar daarnaast is er ook nood aan herverdeling en representatie. Alle burgers hebben recht op gelijke toegang tot goederen en diensten en om dat te bewerkstelligen is er nood aan een herverdeling van middelen. Representatie, tot slot, houdt in dat burgers ook een stem hebben en dat er naar hen wordt geluisterd. Het vereist democratische praktijken en structuren, die ervoor zorgen dat mensen zich vertegenwoordigd weten en hun stem kunnen verheffen.

Herverdeling en representatie? Kunnen zijn wie je bent is niet genoeg.

Daarover gaat de Armste Week, die doorgaat onder de noemer van “La Grande Bouffe”, een wat provocatieve verwijzing naar de gelijknamige film “De grote schranspartij” uit 1973. Die verwijzing heeft een dubbele boodschap: we nodigen enerzijds mensen uit om solidariteit te tonen en maaltijden te bestellen via een massale take-out die het Gents Solidariteitsfonds organiseert met de Gentse cultuurhuizen, het Gentse Buurtwerk en enkele restaurants. Tegelijk stellen we de boodschap op scherp op vlak van ongelijkheid in onze stad. De Grote schranspartij staat in schril contrast met het aantal burgers dat letterlijk honger heeft. De armoedecijfers zijn schrijnend. Dat laatste vraagt structurele veranderingen, via herverdeling op vlak van armoedebestrijding, wonen en ons voedselsysteem. Omdat ook representatie van belang is om wezenlijk iets te veranderen, wordt dit alles georganiseerd vanuit de stem van mensen in armoede zélf en de basiswerkingen van vrijwilligers die hen ondersteunen.

Armoedecijfers

Laat ons met de deur in huis vallen. De armoedecijfers staan op scherp. Niet alleen in Gent trouwens: volgens Europese statistieken loopt ongeveer 20% van de Belgische bevolking een risico op armoede of sociale uitsluiting. 5%van de bevolking (meer dan 575.000 inwoners) bevindt zich in een toestand van materiële deprivatie, en heeft dus te weinig middelen om te voorzien in basisbehoeften, zoals onderdak, energie, gezondheidszorg en/of voedsel. Cijfers van 2018 tonen aan dat ongeveer 16,4 procent van de Belgen risico op armoede loopt. Dat betekent dat 1,8 miljoen Belgen onder de armoedegrens leven, dus met een inkomen dat te laag is om goed van te kunnen leven.

Het armoedeniveau stagneert volgens cijfers van EUROSTAT en SILC al ongeveer vijftien jaar, ondanks de toezeggingen van België om tegen 2020 380.000 mensen uit de armoede en sociale uitsluiting te halen (in vergelijking met 2008). In 1990 deden ongeveer 50.000 mensen beroep op de bijstand, vandaag 150.000 mensen met een leefloon. De herverdelende werking van de sociale uitgaven is afgenomen. In 2005 zorgden sociale uitgaven voor een daling van het armoederisico met 48%, in 2018 was dat nog 35% volgens Wim Van Lancker.

Het is niet anders in Gent. Eén op de tien kinderen in Vlaanderen wordt geboren in armoede, in Gent loopt dit cijfer zelfs op tot één op de vijf. Één op zes Gentenaren leeft in armoede. Bij recente tellingen, tellen we meer dan 2000 dak en-thuisloze mensen. Waarvan 400 kinderen rechtstreeks en 312 kinderen en jongeren onrechtstreeks getroffen omdat ‘slechts’ één ouder dakloos is. We hebben geen precieze cijfers over het aantal mensen zonder wettig verblijf, maar dat er vele duizenden zijn is geen overdrijving. Ons asiel en-migratiebeleid is deelachtig aan de ongelijkheidsmachine, omdat het toenemend drempels inbouwt in de geijkte proceduresn als dusdanig mensen zonder wettig verblijf voortbrengt. ‘De voorwaarden die worden opgelegd aan het onthaal van personen in een migratiesituatie als het lot dat hen te wachten staat eenmaal ze in België zijn gevestigd, hebben wijzigingen ondergaan die het beschermingspeil veeleer verlagen’, stelde Patrick Wautelet van de Universiteit van Luik in een Myriarapport uit 2017.

In onze cijfers van mensen die de dienstverlening gebruiken van kleine basiswerkingen van ‘het Gents Solidariteitsfonds’ zien we tot 10.000 gebruikers. Aangevuld door 13.000 gebruikers bij onze collega’s van KRAS. Er zal wel hier en daar wat overlap zijn, maar dat er 20.000 Gentenaren beroep doen op materiële noodhulp is zeker geen onderschatting. De cijfers van gebruikers van basisdienstverlening van onze vrienden van Burgerplicht en allerlei andere actoren zoals zelforganisaties en Moskeeën enzo, is niet geweten. Zet die cijfers even af tegen de algemene populatie van Gent: zo’n 240.000 burgers.

Wie draagt hier de verantwoordelijkheid? De lokale overheid? Zeker. Maar dat is wel erg makkelijk. Gezien het Gentse stadsbestuur dan nog vaak zaken opvangt die buiten haar mandaat liggen. De Vlaamse en federale overheid staan beter dringend stil bij de afwenteling van armoede en ongelijkheid op het lokale niveau. De trend van decentralisatie en “lokale autonomie” van de Vlaamse regering brengt al te vaak zogenaamde “machtsdeling zonder voldoende middelen” met zich mee. Herverdeling is een meerschalige kwestie van diverse beleidsniveaus. Al wordt de ergste armoede wel letterlijk het meest zichtbaar op de dorpel van gemeentes en steden.

Voedselongelijkheid

Onder de noemer “La Grande Bouffe” , willen wij ook vragen stellen bij ons voedselsysteem. Hoe normaal is het dat we een voedselsysteem hebben dat enerzijds overschotten creëert en we anderzijds mensen met honger zien? Een toenemend aantal burgers doet beroep op voedselhulp; meer specifiek via voedselbanken.

Wat de voedselhulp betreft wijzen officiële gegevens over België op een zorgwekkende toename van het gebruik van voedselhulp in de afgelopen jaren. Voedselhulporganisaties schatten het aantal mensen die regelmatig beroep doen op voedselhulp in België op 450.000. In België is het beroep op voedselhulp tussen 2013 en 2016 met 17,3 % gestegen. We weten dat deze situatie nog erger is geworden tijdens de lockdown en dat de aangekondigde economische crisis nieuwe risico’s met zich meebrengt voor kwetsbare bevolkingsgroepen. Waar in 2000 nog zo’n 92.000 mensen beroep deden op de voedselbank in Vlaanderen, zitten we twee decennia later bijna aan het dubbele.

Het gevolg van de afbraak van het sociale vangnet en de bezuinigingsmaatregelen die werden opgelegd na de economische crisis van 2008. Vooral alleenstaande vrouwen met kinderen worden zwaar getroffen. Voeding is na wonen de tweede uitgavenpost voor mensen. Wat als we de voedingskost van gezinnen afzetten tegenover de voedingskosten en het leefloon? Dankzij voedselpakketten sparen alleenstaanden zo’n 40 procent van hun totale voedingskosten uit. Voor gezinnen met vier is dat nog 18 procent. Karen Hermans van de Universiteit Antwerpen probeerde in 2019 ook te berekenen of voedselhulp wel voldoende werkt . Bij een casestudy bij vzw Onthaal Sint-Antonius in Antwerpen kwam ze op de volgende cijfers: een alleenstaande zou zo’n 67 euro per maand uitsparen dankzij voedselhulp, een gezin met twee bijna 74 euro. Vanaf vier mensen ging het om 106 euro en bij een gezin van meer dan zeven om zo’n 140 euro. Niet voldoende dus. Er is nood aan echte herverdeling!

Tegen die achtergrond is het wrang dat supermarkten en grote spelers nog altijd aan overproductie doen. Ook zetten lokale overheden, zoals in Gent in op projecten zoals “Foodsavers”. Daardoor haalde in totaal 16.400 ton voedseloverschotten op, om die een sociale bestemming te geven (veilingen 1.477 ton, voedingsindustrie 12.599 ton, retail 2.356 ton) .

Luisteren naar de basis

Erkenning en herverdeling zijn niet genoeg. Er is ook nood aan representatie. Als basiswerkingen proberen we dag in dag uit een warm onthaal te organiseren. Mensen kunnen er beroep doen op materiële noodhulp: van voedsel tot kledij, tot het vergoeden van verblijfsdocumenten en medische kosten. Maar ook kosten dekken die verbonden zijn met de juridische dienstverlening en gezinshereniging tot allerlei tussenkomsten die ervoor zorgen dat mensen niet op straat komen. Maar evengoed organiseert het Gents Solidariteitsfonds doorverwijzing en organiseren we met enkele basiswerkingen zélf opvang. Sommige dienstverlening doen we onder protest. Maar wachten op de overheid is gewoon geen optie meer. We moeten nu mensen van de straat halen.

Andere zaken doen we omdat niemand het doet. Hoe gaan we mensen een duurzame toekomst geven als ze de kosten voor hun verblijfsdocumenten niet kunnen betalen? Enzovoort. Niet alleen wij gebruiken de centen van onze solidariteitskas die gevoed wordt door giften van burgers, maar ook veel officiële hulpverleners van de (lokale) overheid andere sociaal werkers kloppen bij ons aan. Het sociaal schaduwwerk dat betaalde sociale professionals ondersteunt.

Maar we proberen ook mensen in armoede een stem te geven in Gent. Door naar hen te luisteren in de basiswerkingen en te betrekken in het dagelijkse reilen en zeilen in de praktijk. Maar ook door op straat te komen, met hen en voor hen. Hun stem te laten horen zowel boven als onder de radar. Door aan tafel te gaan zitten met beleidsmakers en signalen door te geven.

Tijdens de Armste Week organiseren we op 18 en 19 december een tweedaagse livestream in samenwerking met Cirq VZW. Allerlei sociale organisaties en culturele actoren nemen het woord, maar ook de gebruikers van onze basiswerkingen en deelnemers, naast kritische stemmen over armoede en ons voedselsysteem komen aan bod. Kortom, het moet ook gaan over representatie. Voor we spreken over de Warmste Week die inzet op “erkenning”, willen we ook aandacht geven aan herverdeling en representatie tijdens De Armste Week.

De Armste Week van het Gents Solidariteitsfonds is hier te volgen. Op 18 en 19 december is er een livestream georganiseerd door Cirq VZW.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content