Wat doet porno met uw brein? ‘Net zoals een drug geeft porno ons een snelle kick’

'Nu pas beginnen we te begrijpen welke gevolgen de consumptie van porno voor mensen heeft.' © iStock

In Het kwaad onderzoekt bestsellerauteur en forensisch psycholoog Julia Shaw alles wat je altijd al wilde weten over de donkerste krochten van onze psyche. Knack biedt u graag een passage uit het boek aan. ‘Mensen zijn geprogrammeerd om van seks te houden: het te doen, erover na te denken, en ernaar te kijken.’

De consumptie van porno gaat vaak gepaard met een sterk schaamtegevoel. Wat niet erg helpt is dat veel mensen porno het etiket ‘kwaad’ opplakken en het als een bron van maatschappelijk kwaad beschouwen. Mythen zoals dat masturbatie blindheid of andere soorten ellende veroorzaakt doen in bepaalde kringen al heel lang de ronde. Maar door niet te praten over iets waar velen van ons zich op regelmatige basis mee bezighouden, schuiven we een potentieel belangrijk gesprek over de ethiek van porno onder het tapijt, zowel wat betreft de repercussies van de consumptie van porno als de realiteit van de porno-industrie zelf.

Is porno waarin instemmende volwassenen worden afgebeeld een gezond aspect van het bevredigen van uw seksualiteit? Het is zeker normaal gedrag: in een onderzoek uit 2007 ontdekte men dat 66 procent van de mannen en 41 procent van de vrouwen minstens maandelijks naar porno kijkt.

Laten we de boel eens ontwarren. Ten eerste zie ik een duidelijke vooringenomenheid in het onderzoek, omdat in veel onderzoeken het idee lijkt te heersen dat porno slecht móet zijn. En er bestaat enig onderzoek dat deze gedachte ondersteunt. Onderzoek van Samuel Perry en zijn collega’s suggereert dat de consumptie van porno uw risico op een echtscheiding kan verdubbelen, en voor degenen die geïnteresseerd zijn in godsdienst: het heeft te maken met de vraag hoe godsdienstig we onze kinderen opvoeden.

In een samenvatting van onderzoek naar het verband tussen kijken naar porno en seksuele agressie (een meta-analyse) uit 2016 schilderden Paul Wright en zijn collega’s ook een somber beeld. Ze vatten 22 onderzoeken uit 7 verschillende landen samen (de vs, Italië, Taiwan, Canada, Zweden en Noorwegen). ‘Of de consumptie van pornografie een betrouwbaar correlaat is van seksueel agressief gedrag blijft onderwerp van discussie,’ concluderen ze, maar de resultaten van hun samenvatting wijzen erop dat de consumptie van porno internationaal gesproken in elk geval met seksuele agressie samenhangt, zowel voor mannen als voor vrouwen. Dit gold vooral voor verbale seksuele agressie, meer dan voor fysieke. Dit betekent dat het waarschijnlijk was dat degenen die naar porno keken in seksuele situaties verbaal agressief waren. De schrijvers vonden ook een sterker verband tussen agressie en gewelddadige porno. Hiermee wordt niet gesuggereerd dat de consumptie van porno ons agressief máákt, alleen maar dat degenen van ons die veel gewelddadige porno bekijken in het algemeen hoger scoren wat agressie betreft dan degenen die er niet naar kijken. Eerder een samenhang dan een causaal verband.

In een onderzoek uit 2007 ontdekte men dat 66 procent van de mannen en 41 procent van de vrouwen minstens maandelijks naar porno kijkt.

Maar waarom? Simone Kühn en Jürgen Gallinat zijn begonnen met het bepalen van de hersengebieden die met porno gemoeid zijn en van de mogelijke redenen waarom er een verband kan bestaan tussen agressie en de consumptie van porno. In een in 2014 gepubliceerd artikel schrijven ze dat ‘de consumptie van pornografie gelijkenis vertoont met beloningzoekend gedrag, gedrag op zoek naar iets nieuws en verslavingsgedrag’. Dit komt doordat porno van nature belonend is, waardoor met elkaar verbonden delen van de hersenen oplichten van genot. Mensen zijn in het algemeen geprogrammeerd om van seks te houden: het te doen, erover na te denken, en ernaar te kijken. Net zoals een drug geeft porno ons een snelle kick.

Wat elk soort beloning betreft, of het nu om voedsel, drugs, liefde of porno gaat, is er een potentieel om de manier waarop het genotssysteem in het brein werkt te veranderen. Herhaaldelijk activeren van een deel van het brein kan ertoe leiden dat een beloning minder effectief wordt. Zoals de schrijvers zeggen: ‘Hiervan wordt aangenomen dat het aanpassingsprocessen losmaakt waarbij het brein wordt gekidnapt en minder sterk op pornografie reageert.’ Dus hoe meer porno we zien, des te minder effectief het is. In wezen kan porno verslavend zijn. Net zoals bij een verslaving geldt dat hoe meer we naar porno kijken, hoe meer we nodig hebben, in intensiteit of hoeveelheid, om het gewenste effect te bereiken.

Om het idee te testen dat porno in het brein huishoudt, legden Kühn en Gallinat 64 gezonde mannen met een gemiddelde leeftijd van 30 jaar in een mri-hersenscanner. De onderzoekers keken vooral naar de delen van het brein die met verslaving worden geassocieerd. Ze ontdekten dat er een relatie bestond tussen het aantal uren porno dat er per week werd bekeken en de afmetingen van het rechter-striatum.

Pornobrein: beeld van het rechterstriatum in de linker dorso-laterale prefrontale cortex. De functionaliteit van dit deel van het brein hangt samen met de hoeveelheid porno die men per week ziet.
Pornobrein: beeld van het rechterstriatum in de linker dorso-laterale prefrontale cortex. De functionaliteit van dit deel van het brein hangt samen met de hoeveelheid porno die men per week ziet.© Prometheus

Volgens de schrijvers kan dit kloppen, omdat ‘van het striatum wordt aangenomen dat het betrokken is bij gewoontevorming als het gebruik van drugs uitgroeit tot een dwanghandeling’. Naarmate het gebruik van porno steeg, gingen de afmetingen van het rechterstriatum (specifieker: van de caudate) omlaag. De schrijvers ontdekten ook dat als degenen die vaker porno keken in de scanner pornografische afbeeldingen te zien kregen, ze minder reactie vertoonden in het linkerstriatum (de putamen).

Waarom gebeurt dit? Zoals de schrijvers opmerken: ‘De frequente breinactivering door de blootstelling aan pornografie kan leiden tot slijtage en bijstelling in neerwaartse zin [afname van de reactie] van de onderliggende hersenstructuur, […] een grotere behoefte aan externe stimulering van het beloningssysteem en een neiging op zoek te gaan naar nieuw en meer extreem seksueel materiaal.’ Dit zou kunnen betekenen dat we behoefte krijgen aan meer extreme porno om aan ons gerief te komen, en ons steeds meer bewegen in de richting van porno waarvan de productie en het bekijken illegaal zijn.

Deze hellend-vlakredenering vertoont echter de nodige manco’s. Net zoals het regelmatig drinken van alcohol niet betekent dat u heroïneverslaafde wordt, zo betekent het regelmatig kijken naar porno met instemmende acteurs evenmin dat u een fan van martelporno wordt. Natuurlijk, sommigen van ons kunnen deze weg bewandelen, maar dat doen de meesten niet. In hun steekproef zagen Kühn en Gallinat dat het gemiddelde aantal uren per week dat er porno werd gekeken, vier bedroeg. Wat ook tot de vraag leidt: hoeveel uren is te veel? Vier? Tien? Twintig? Wanneer begint het schade te veroorzaken? Op welk moment zetten we ons brein op een lager pitje? Het antwoord hierop is vrijwel onmogelijk te geven, en het vertelt ons sowieso waarschijnlijk niet het hele verhaal.

Bij wijze van concessie geven de schrijvers een alternatieve verklaring voor hun bevindingen: ‘De waargenomen associatie met porno- uren in het striatum zou ook eerder een voorwaarde voor dan een gevolg van frequente consumptie van pornografie kunnen zijn.’ Dit is belangrijk omdat ‘individuen met een kleiner striatumvolume wellicht meer externe stimulansen nodig hebben om genot te ondervinden en om die reden wellicht de consumptie van pornografie bevredigender vinden’. Ah, misschien is dit de sleutel. Sommigen van ons reageren sowieso sterker op porno. In plaats van dat porno het brein verandert, lijkt het minstens even waarschijnlijk dat ons brein de manier verandert waarop we naar porno kijken.

Of porno ons brein verandert of ons brein de manier verandert waarop we naar porno kijken, of beide, ‘pornografie is niet meer een probleem van minderheidspopulaties, maar een massaverschijnsel dat onze samenleving beïnvloedt’. Toch blijft het grotendeels onverklaard.

Nu pas beginnen we te begrijpen welke gevolgen de consumptie van porno voor mensen heeft. We weten dat er een relatie bestaat tussen wat we online bekijken en wat we in het echte leven doen, maar dat deze relatie zwak is en ingewikkeld ligt. Velen van ons zijn bereid veel problematischer seksueel gedrag als porno te zien dan we ooit in het echte leven zouden willen meemaken. En sommigen zijn bereid zich in afgrijselijke seksuele daden te storten terwijl ze porno luidkeels afwijzen.

We weten echter wel íets over de reden waarom we naar porno kijken. Velen van ons kijken niet alleen om seksuele redenen naar porno, maar ook om iets te leren en uit een elementaire nieuwsgierigheid. We weten ook dat het kijken naar porno ons weliswaar onrealistische seksuele verwachtingen kan bezorgen (waaronder een zelfbewustzijn over hoe onze geslachtsorganen eruitzien), maar het schijnt op veel mensen ook een positieve invloed te hebben. In een onderzoek uit 2017 merkten Cassandra Hesse en Cory Pedersen dat ‘in tegenstelling tot de verwachtingen de frequentie van blootstelling aan [seksueel expliciet materiaal] niet bijdroeg tot inaccurate kennis van seksuele anatomie, fysiologie en gedrag. Eerder werd een tegengestelde relatie gevonden’. Ze ontdekten dat hun deelnemers in het algemeen het gevoel hadden dat ze profiteerden van het kijken naar porno, omdat het een complexe en dikwijls intimiderende trek van de volwassenheid ontraadselde.

Wat doet porno met uw brein? 'Net zoals een drug geeft porno ons een snelle kick'
© Prometheus

Tot dusverre hebben we in dit deel onze aandacht volledig op de consumenten van porno en niet op de producenten gericht. Het scheppen van porno draait om veel meer ethische vragen. Hoe weten we of een persoon die gefilmd wordt terwijl hij of zij seks heeft, hiermee heeft ingestemd? Hoe weten we zeker dat de acteurs en actrices volwassen zijn? Hoe kunnen we er zeker van zijn dat de omstandigheden waarin wordt gefilmd niet onder dwang tot stand zijn gekomen? Zouden er verplichte gezondheidscontroles moeten komen en moeten acteurs condooms dragen? Zo veel vragen. Maar gedeeltelijk omdat de werkelijkheid van de porno-industrie er dikwijls voor zorgt dat de betrokkenen ongrijpbaar zijn, bestaat er maar heel weinig materiaal over de schepping van porno. Deze vragen blijven als zodanig een grotendeels intellectuele excercitie, en we gaan er hier niet dieper in graven.

Zouden we porno dus moeten verbieden? Met gejuich inhalen? Volgens Hesse en Pedersen dienen we het te gebruiken als een educatieve mogelijkheid. ‘Deze resultaten suggereren dat seksvoorlichters een component [van seksueel expliciet materiaal] in al bestaande programma’s zouden moeten opnemen en […] hun programma’s zo zouden moeten aanpassen dat ze meer gericht zijn op activiteiten, gedrag en handelingen die typerend zijn voor seksueel contact, zodat de mensen zich niet alleen bewust zijn van de realiteiten van de seksuele omgang, maar vol zelfvertrouwen seksueel op verkenning uitgaan bij zichzelf en hun partner.’

Als samenleving dienen we ons niet meer te schamen voor het kijken naar porno waarin instemmende volwassenen worden afgebeeld. We zouden het daarentegen moeten gebruiken als aanmoediging om te praten over de werkelijkheid van seks, met inbegrip van een discussie over de verschillende perversiteiten die we kunnen hebben en wat we moeten doen als we erachter komen dat we opgewonden raken van illegale inhoud.

Porno kan ook een manier zijn om nieuwe aspecten van onze seksualiteit te bespreken en ontdekken.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content