Waarom krijgen we bij het lopen steken in de zij?

De scherpe steken in de zij die een sporter tijdelijk tot stilstand kunnen dwingen, bleven lang een mysterie. Nu is er een steekhoudende verklaring.

Toen Darren Morton van het Avondale College in Cooranbong (Australië) als niet onverdienstelijk sporter last kreeg van steken in de zij en door niemand geholpen kon worden, niet door de universiteit waar hij studeerde en niet door de medische literatuur, besliste hij er zijn doctoraalscriptie aan te wijden. Ondertussen is ETAP (Exercise-related Transient Abdominal Pain), de naam die Morton eraan gaf, een internationaal aanvaarde term. Steken in de zij kunnen zich op verschillende plaatsen in de romp en op diverse wijzen manifesteren, maar de belangrijkste kenmerken zijn dezelfde. Het gaat om een zeer gelokaliseerde stekende pijn die verdere inspanning zo goed als onmogelijk maakt en meestal na korte tijd weer verdwijnt. Goed getrainde atleten hebben er evenveel last van als prille beginners. Mannen evenveel als vrouwen. Mensen met overgewicht evenveel als slanke. Met de jaren neemt het probleem wel af.

De steken zijn geen vorm van startpijn, want ze kunnen evengoed na enkele uren opduiken. De meest voorkomende plaats is de zone net onder de borstkas en meestal aan de rechterzijde. Ongeveer 20 % van de sporters heeft er geregeld last van (vaker dan in 1 op de 5 trainingen), een 50 % slechts af en toe. Haast iedereen moet het dan rustiger aan doen en 1 op de 10 wordt zelfs tot stilstand gedwongen. Een 40 % is er binnen de 2 minuten volledig van verlost, een beperkt aantal voelt nog 1 tot 2 dagen een zeurderige napijn. Soms duikt de hinder opnieuw op tijdens dezelfde activiteit.

De pijn doet zich vooral voor in sporten waarin het lichaam aanzienlijke schokken ondergaat of de romp constant draaibewegingen maakt. Morton keek naar 6 disciplines : lopen, zwemmen, paardrijden, aerobics, basket en wielrennen. Het aantal getroffen atleten was het grootst bij de lopers (7 op de 10), nam af bij zwemmen, paardrijden, aerobics en basket, en bereikte bij wielrenners het laagste cijfer (3 op de 10). Ook een gestrekte houding lijkt een rol te spelen in combinatie met draaiende bewegingen, zoals bij zwemmen en basket. Of de inspanning zwaar of licht is, maakt niet uit. Eten en drinken zijn soms uitlokkende factoren, in combinatie met schokkende bewegingen. Tijdens triatlons bijvoorbeeld steken de klachten vooral op tijdens het lopen en minder tijdens het fietsen, terwijl in beide fasen even veel gegeten en gedronken wordt.

Mythes

Een probleem bij de bestudering is de onvoorspelbaarheid van deze pijn. Je kan hem moeilijk opwekken. Morton slaagde daar niettemin in, bij honderden sporters. Zo kon hij belangrijke metingen uitvoeren, die verzonnen verklaringen en mythen weerleggen. Enkele voorbeelden.

Een hardnekkige misvatting schrijft steken in de zij toe aan een zuurstofkort van het middenrif. Erg onwaarschijnlijk, stelt Morton. Het is ondenkbaar dat de belangrijkste spier voor een levensbelangrijke functie als de ademhaling minder goed van bloed voorzien zou worden dan de grote spieren nodig voor onze beweging. De bloedtoevoer naar de ademhalingsspieren krijgt voorrang op de grote motorische spieren. Het middenrif wordt zeer goed van bloed voorzien via onderling gekoppelde bloedvaten. Wanneer de aanvoer via het ene bloedvat blokkeert, nemen andere de taak over. De pijn manifesteert zich overigens ook bij weinig ademhalingsactiviteit, en de ademhaling komt op geen enkele manier in het gedrang.

Rek en stress op de ligamenten schieten ook tekort als uitleg. Want de pijn komt overal in de buik voor, terwijl de ligamenten vooral onder het middenrif zitten. Bovendien biedt het geen verklaring voor de pijn tijdens het zwemmen, waarbij buik en ingewanden zich in een haast gewichtloze toestand bevinden. De darm is geen atletisch orgaan, besloten de Nederlandse onderzoekers Fred Brouns en Ed Beckers. Dat zou hem extra gevoelig maken voor problemen. En inderdaad, ook vandaag gooien nogal wat artsen steken in de zij op een hoopje met andere maag- en darmproblemen.

Maar dat strookt niet met Mortons vaststellingen. Te weinig bloedaanvoer naar de darm als verklaring klopt niet. Bij getrainde atleten neemt die tijdens de inspanning met een 80 % af. Bij ongetrainde mensen is dat minder, zodat zij dus ook minder last zouden moeten hebben, wat niet klopt. Gas dan maar ? Ook weinig waarschijnlijk, want sport bevordert net de darmbewegingen en de uitdrijving van gassen. Je bent ze kwijt voor je er last van kan krijgen. Ook het karakter van de pijn zegt dat de verklaring niet klopt. Maag- en darmklachten zijn klassiek diffuus en niet exact te situeren. Kolieken of darmkrampen lijken er ook niet op. Mensen met buikpijn draaien zich gewoonlijk ook in bochten om verlossing te vinden. Terwijl bij steken in de zij net een roerloze houding verlichting brengt.

Heel wat sporters beschrijven hun steken als krampen. Een beperkt aantal atleten vindt baat bij het rekken van de romp, terwijl dat net een uitlokkende factor kan zijn voor een etap. Anderen buigen voorover, wat krampen in de hand kan werken. Kortom, de vaststellingen bij beide ongemakken spreken elkaar tegen. De metingen in labs bij uitgelokte krampen toonden geen elektrische activiteit in de spieren aan.

Twee mogelijke verklaringen

Waar gaat het dan wel om ? Morton schuift 2 verklaringen naar voren. De eerste is een inklemming van de tussenribzenuwen aan de wervelkolom of andere problemen in die zenuwbanen. Ze kunnen dezelfde soort pijn veroorzaken voor een deel van de getroffen gebieden. Een slechte houding van de wervelkolom of veel draaibewegingen kunnen zulke pijnen uitlokken en verergeren. Lopen op een schuine weg, die bijvoorbeeld links hoger ligt dan rechts, dwingt de rug in een lichte kromming om recht te blijven, met vaak als gevolg een stekende pijn. Bij mensen met zijwaartse scoliose, een abnormale kromming van de wervelkolom, is de pijn erger dan gemiddeld. Morton veronderstelt dat samendrukking van de tussenwervelschijven een mogelijke verklaring is, maar zeker niet de enige. Lopen heeft in dat opzicht een vrij sterk effect.

Het buikvlies bestaat uit 2 delen. Het abdominale peritoneum ligt tegen de buikwand, het andere omvat de organen. Tussen beide zit wat vloeistof als smeermiddel, zodat de organen gemakkelijk kunnen bewegen. Irritatie van dit vlies kan dezelfde scherp gelokaliseerde pijn uitlokken als steken in de zij, en omdat het de hele buikholte omvat, kan die pijn ook overal over de buik voorkomen. De irritatiepijn verergert met beweging, net als steken in de zij, en zodra de irriterende prikkel verdwijnt, houdt ook de pijn op. De gevoeligheid voor irritatie is het grootst in de streek net onder de borstkast. Opnieuw net als bij steken in de zij.

Nippen onderweg

Morton publiceerde de voorbije 10 jaar 9 onderzoeken over steken in de zij. Voorlopig beperkt hij zich tot voorzichtige, niet-wetenschappelijk bewezen voorstellen. Enkele minuten ondersteboven hangen, zo suggereert hij, is een radicale remedie tegen compressie van de tussenwervelschijven en werkt preventief bij sommige sporters. Veel water drinken vóór de inspanning zodat het buikvlies geen uitdrogingsverschijnselen vertoont, is een ander voorstel. Tijdens de inspanning is het dan best om constant kleine hoeveelheden te blijven drinken. Of een verbetering van de rughouding kan helpen, moet nog blijken.