Verliefdheid zindert van opwinding en geluk, maar kan net zo goed kantelen naar jaloezie, verlatingsangst en destructie. De liefde: wetenschappelijk en psycologisch ontleed en beschreven.
Iedereen is weleens tot over zijn over verliefd en kent de lichamelijke verschijnselen die daarmee gepaard gaan. Trillende handen, hartkloppingen, slapeloosheid, verminderde eetlust en dat zalige gevoel van euforie. Dat wetenschappers het fenomeen rationeel trachtten te ontrafelen, kan de onredelijkheid van de gevoelens niet temperen.
De studie van hersenscans van verliefde mensen toont dat verliefdheid bepaalde gebieden in het brein activeert. De productie van neurotransmitters als dopamine en noradrenaline, beide betrokken bij gevoelens van drive, plezier en beloning, flakkert op wanneer beelden van de geliefde aan de proefpersonen worden voorgelegd.
Lust, maar ook angst
De bekende Amerikaanse biologe en antropologe Helen Fisher heeft verliefdheid tot in de kleinste details ontleed en beschreven. Ze identificeerde een hele rits psychofysiologische kenmerken die verliefde mensen gemeen hebben. Wie verliefd is, kleedt zich zo aantrekkelijk mogelijk, voelt een sterke empathie voor zijn of haar beminde, en past de eigen bezigheden en gewoonten aan om zo veel mogelijk beschikbaar te zijn voor hem of haar. Verliefd-zijn gaat gepaard met een verlangen naar emotionele vereniging. Dat impliceert elkaar door en door te willen kennen. Verliefde stellen ervaren sterke lustgevoelens en willen de ander bezitten.
Een opvallend kenmerk is ook de oncontroleerbaarheid: je hebt je gevoelens niet meer in de hand. Dat veroorzaakt een emotionele afhankelijkheid, wat zich kan uiten in bezitterigheid, jaloezie, verlatingsangst en angst om te worden afgewezen.
Nog een typisch kenmerk is de sensatie dat de ander uniek is. De aandacht wordt toegespitst op zijn of haar positieve eigenschappen, negatieve eigenschappen komen gewoon niet in zicht.
Ten slotte is verliefdheid eindig: na 1 tot 3 jaar verzwakken de hevige gevoelens. Dan breekt de relatie af of gaat ze over in een hechte liefdesrelatie.
Trigger voor de hartstocht
Dat je verliefde gevoelens niet in de hand hebt, verklaart grotendeels de donkere kant. De geliefde is immers niet altijd beschikbaar. Of de gevoelens zijn niet helemaal wederkerig. Bij wie wordt afgewezen zullen ze eerst eerder toe- dan afnemen. Dat is vergelijkbaar met het conditioneerbare gedrag van proefdieren tijdens het volgende experiment. Als een rat wordt aangeleerd dat ze eten krijgt door op een hendeltje te drukken, zal ze dat op regelmatige tijdstippen doen. Als je de rat niet bij iedere druk te eten geeft maar slechts af en toe, zal ze steeds vaker het hendeltje gebruiken.
Parallel daarmee: als een beminde een telefoon of liefdesbrief niet beantwoordt, dan misschien wel de volgende, of op de daaropvolgende. Zo kan je midden in de nacht wakker worden met gevoelens van verlating en vertwijfeling, tot je ’s morgens een verlossend bericht krijgt van je partner en je je opnieuw kan wentelen in die verliefde roes. Onthouding prikkelt de hartstocht.
Van vlam naar af
Echte verliefdheid duurt volgens Helen Fisher minstens 17 maanden. “De vlam kan natuurlijk vele jaren branden, maar vroeg of laat toch meestal op een lager pitje. Partners raken gewend aan de vreugden van het dagelijkse samenzijn. In het beste geval maakt verliefdheid plaats voor gehechtheid: gevoelens van rust en verbondenheid met degene van wie je houdt.” Het hormoon oxytocine zou daarin een belangrijke rol spelen.
Relaties zijn echter broos en vergankelijk geworden. Er zijn er heel wat die stuklopen zodra het lichaam stopt met de productie van de vonkende hormonen.
Droombeeld
De tragische kant van verliefdheid komt veel te weinig in beeld, schrijft de Nederlandse psychologe Marte Kaan in Lang leve de liefde. “Liefde is niet maakbaar. Ze overvalt ons en is bij vlagen intens en pijnlijk. Verliefdheid is verbonden met een destructieve kant”, ondervindt Kaan. We zijn bijvoorbeeld razend terwijl we eigenlijk verdrietig zijn, of gaan met een ander naar bed omdat we vinden dat we niet genoeg aandacht krijgen van de partner.
“Veel mensen blijven een droombeeld over liefde najagen en stoten daarbij telkens opnieuw het naïeve hoofd. Wetenschappelijke inzichten mogen het fenomeen dan wel verklaren aan de hand van liefdesstofjes in de hersenen, maar daar heb je niets aan als je stikt van jaloezie”, zegt Kaan.
Vernietigend
Marte Kaan gelooft dat mensen meer inzicht verwerven in liefdesrelaties door het lezen van verhalen over tragische liefdes. Die schotelt ze dan ook ongezouten, een tikje relativerend en met een scheut humor voor in haar boek. Verhalen over liefdesverdriet, jaloezie, verveling en onvrijheid duiden de donkere kant van de liefde.
Kaan schrijft ook over de smalle grens tussen liefde en haat, liefde en geweld. “In nogal wat liefdesrelaties vliegen de hatelijkheden over en weer en blijken hormonen als oxytocine ver te zoeken te zijn. Een verliefd stel dat hard naar elkaar uithaalt en telkens weer wraak neemt, verzandt in een destructieve relatie. Met of zonder klappen kan liefde vernietigend zijn.” Daar zijn waarschijnlijk meer psychologische dan biologische redenen voor.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier