Jongeren over mentale gezondheid: ‘Alles wordt boven onze hoofden beslist’

De mentale gezondheid van jongeren blijft achteruitgaan. De nood aan laagdrempelige hulp is groot, het aanbod onbekend. ‘We hebben hulpverleners nodig die onze leefwereld kennen.’

Ondanks de verregaande versoepelingen van de coronamaatregelen gaat het nog steeds niet goed met de mentale gezondheid van jongeren. Uit onderzoek van de KU Leuven blijkt dat bijna 20 procent van de Vlaamse tieners kampt met matige tot ernstige mentale problemen. Volgens het laatste rapport van de Mental Assessment Group, een onderdeel van de GEMS dat het mentale welzijn tijdens de pandemie opvolgt, werden in 2021 een kwart meer medicijnen tegen mentale problemen verkocht bij jonge kinderen en 16- tot 25-jarigen, in vergelijking met het jaar voordien.

‘Tijdens de coronacrisis had de ene jongere al meer geluk dan de andere’, vertelt studente sociale en culturele antropologie Ange-Vanessa Nsanzineza (24). ‘Sommigen hadden een eigen kamer, een huis met een tuin en een laptop, anderen moesten alles delen en hadden geen buitenruimte. Voor die laatste groep waren de strenge lockdowns een stuk moeilijker.’ Al verklaren de lockdowns niet alles.

‘Veel jongeren worstelen al van voor de pandemie met mentale problemen’, zegt student biotechnische wetenschappen Mohamed Tehmaoui (20). ‘De afgelopen twee jaren hebben veel van wat er al was versterkt.’

Veel over, weinig met jongeren

Maatschappelijk kwetsbare groepen werden op het hoogtepunt van de pandemie dus het hardst getroffen. Pas ver in de crisis wezen enkele commentatoren en zorgverleners op de mentale schade bij jongeren. Plots werden de wachtlijsten in de geestelijke gezondheidszorg – een probleem dat al jaren aansleept – een hot item. Maar veel inspraak van jongeren kwam er niet. ‘Alles werd boven onze hoofden beslist’, zegt Nsanzineza. ‘Volwassenen zeggen vaak dat het leven pas begint zodra je gaat werken. Alsof wij geen verantwoordelijkheden hebben of ons leven er tot dan minder toe doet. Plots mochten we niets meer.’

‘Volwassenen zeggen vaak dat het leven pas begint zodra je gaat werken. Alsof wij geen verantwoordelijkheden hebben of ons leven er tot dan minder toe doet.’

Ange-Vanessa Nsanzineza (24), studente sociale en culturele antropologie

Samen met een tiental vrienden begon Tehmaoui tijdens de eerste lockdown een WhatsAppgroep. ‘Iedereen die het mentaal moeilijk had, kon daarin zijn verhaal delen en steun vinden, zegt hij. De groep werd snel groter en uiteindelijk richtten ze Speakxout op, een organisatie die niet alleen werkt rond mentaal welzijn, maar ook rond thema’s als discriminatie en onderwijs. Het is een plek waar de stem van jongeren centraal staat. 

Straattherapie

Ook Young Fenix is een laagdrempelig bottom-upinitiatief dat het taboe op mentale gezondheid doorbreekt. Met het project Straattherapeut zet de organisatie in op jongeren die doorgaans ongezien blijven. Jonge mensen die hulp nodig hebben maar het aanbod niet kennen, of voor wie de stap te groot is. De zogenaamde straattherapeuten van Young Fenix bieden jongeren een luisterend oor. Ze kennen de wijken waar ze werken en spreken er jongeren aan. ‘Met mij kunnen ze over alles praten’, zegt straattherapeut Faissal Ajakaoui (24) in een recente Knack–reportage.

Auteur en ex-jeugdwerker Dalilla Hermans (36) juicht het initiatief toe. ‘Wat zij doen kan een goede stap zijn om kansarme jongeren te bereiken. Tieners en jongeren gaan niet zelf op zoek naar hulp. Je moet hen actief zoeken, op pleintjes hangen en je tussen de jongeren begeven.’ Ook Tehmaoui vindt zulke initiatieven waardevol. ‘Op school hebben we groene leerkrachten die fungeren als vertrouwenspersoon en aan wie we in principe alles kwijt kunnen. Toch is die drempel voor sommigen nog te hoog. Ze vertellen veel makkelijker hun verhaal aan leeftijdsgenoten, of aan mensen die dichter bij hun leefwereld staan.’

#IkBenBereikbaar

Dat jongeren elkaar steunen in moeilijke tijden is een goede zaak. Het spontane initiatief #IkBenBereikbaar op sociale media moedigde mensen aan om mentale gezondheid bespreekbaar te maken. Tehmaoui: ‘Een mooie campagne, maar ik zou toch willen benadrukken dat mensen daar voorzichtig mee om moeten gaan.’ Want iedereen kan luisteren, maar niet iedereen is psycholoog. ‘Ik kreeg heel wat verhalen te horen van vrienden en kennissen die te maken kregen met gewelddadige thuissituaties, eetstoornissen en zelfs suïcidale gedachten. Ik probeerde hen wel te helpen, maar soms is een luisterend oor bieden niet genoeg.’

‘Hoe ga je om met vrienden die het zwaar hebben? Hoe kun je het best reageren als iemand aangeeft dat het echt niet gaat, en welke stappen kun je dan zetten?’

Mohamed Tehmaoui (20), student biotechnische wetenschappen

Een paar maanden nadat een vriend bij Tehmaoui zijn hart had gelucht, nam die een overdosis pillen. ‘Gelukkig overleefde hij het, maar ik besef nu dat ik destijds niet goed gereageerd heb. Ik heb zijn verhaal voor mezelf gehouden – dat had hij me gevraagd – maar gezien de ernst van de situatie had ik aan de alarmbel moeten trekken. Op scholen zou daar meer aandacht voor moeten zijn. Hoe ga je om met vrienden die het zwaar hebben? Hoe kun je het best reageren als iemand je zo’n verhaal komt vertellen, en welke stappen kun je dan zetten?’

Gezien worden

Gelukkig hoeft het niet altijd zover te komen. ‘Ik vind het belangrijk om tegen vrienden te kunnen zeggen dat ik me slecht voel, en daarin erkend te worden’, vertelt Nsanzineza. ‘Vaak krijg je te horen dat het allemaal wel goedkomt, en rationeel weet ik dat ook wel. Mijn leven is best oké, maar soms wil ik gewoon kunnen zeggen dat ik me even heel kut voel. Ik merk dat ik bij sommige vrienden minder openhartig ben geworden omdat ze me dan overladen met complimenten en me wijzen op alles dat wél goed gaat. Goed bedoeld, maar ik voel me dan niet gezien.’ Nsanzineza wijst daarom ook op het belang van hulpverleners die vertrouwd zijn met de leefwereld van hun patiënten. ‘Als ik het wil hebben over racisme, wil ik mijn therapeut niet eerst moeten uitleggen hoe impliciet racisme werkt. Zoiets is heel vermoeiend. Helaas zie ik de diversiteit in de samenleving nog niet weerspiegeld in de zorgverlening. Dat maakt het erg moeilijk om een geschikte therapeut te vinden.’