Leeftijdsgrens voor alcohol optrekken heeft wel positief effect: ‘Wat minister De Block zegt, is onzin’

'Hoe jonger tieners beginnen te drinken, hoe groter de kans is dat ze later problemen krijgen met alcohol.' © jonas lampens
Sofie Mulders Journalist

Volgens professor psychiatrie Frieda Matthys moet de leeftijd om alcohol te drinken omhoog naar 18 jaar, in tegenstelling tot wat minister van Volksgezondheid Maggie De Block vindt. ‘Wel seks op 16 maar geen bier? Dat is een schandalige vergelijking.’

Alarmberichten uit de medische wereld vorige week: het aantal minderjarigen dat op de spoedafdeling belandt door overmatig alcoholgebruik zit in stijgende lijn. Cijfers van de Christelijke Mutualiteiten lieten zien dat 2334 jongeren moesten worden opgenomen in 2017, een stijging van 8 procent tegenover 2016.

Op jonge leeftijd veel alcohol drinken brengt schade toe aan de hersenen, zegt Frieda Matthys, professor psychiatrie aan de VUB, diensthoofd psychiatrie aan het UZ Brussel en gespecialiseerd in verslavingen. Matthys is ook al twintig jaar lid van het Vlaams expertisecentrum voor Alcohol en Drugs (VAD) en is voorzitter van de vzw Informatie Drugs en Alcohol (iDA).

‘De hersenen rijpen uit tot ongeveer 25 jaar. Bij 15-jarigen die al veel gedronken hebben, is minder hersenactiviteit aanwezig dan bij de groep 15-jarigen die dat niet gedaan heeft, zo laten scans zien. Concreet betekent dat een minder goede concentratie, een minder goed geheugen en impulsiever zijn. Maar er zijn ook andere gevolgen. Het is aangetoond dat hoe jonger tieners beginnen te drinken, hoe groter de kans is dat ze later problemen krijgen met alcohol. Een ander probleem is dat jongeren moeten leren omspringen met negatieve gevoelens zoals afwijzing of frustratie. Door een roesmiddel te gebruiken voelen ze die negatieve emoties minder en leren ze er dus minder mee om te gaan.’

Hoe kun je verwachten dat een jongere niet drinkt als zijn ouders wel elke keer drie trappisten drinken na de voetbalmatch van hun kind?

De medische wereld vraagt al langer om de verkoop van alle alcohol aan min 18-jarigen te verbieden. Dat stond ook in de recente aanbevelingen van de Hoge Gezondheidsraad (het wetenschappelijk adviesorgaan van de FOD Volksgezondheid) en het VAD aan minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD). Maar De Block legde dat advies naast zich neer. Net zoals minister Laurette Onkelinx (PS) in 2013, zegt Matthys. ‘Het argument is altijd hetzelfde: politici willen niet betuttelen.’

Enkele weken geleden kwam De Block dan met nieuwe regels rond alcohol: het verkopen, schenken of aanbieden van alcoholische dranken aan personen jonger dan 18 jaar is principieel verboden, maar voor bier, wijn en schuimwijn wordt een uitzondering gemaakt.

‘Maak van bier of wijn een verboden vrucht en ze wordt alleen maar aantrekkelijker’, zegt minister De Block.

Frieda Matthys: Dat is onzin. Een tiental jaar geleden is de leeftijdsgrens voor alcohol op 16 jaar vastgelegd en we zien dat sindsdien de 12- en 13-jarigen bijna niks meer drinken. Het heeft dus wel effect. Misschien niet direct op de leeftijdsgroep die bedoeld wordt, maar wel op de groep net daaronder. We denken dus dat met een verbod op alcohol voor min 18-jarigen je de groep van 14, 15 jaar ook kunt weghouden van alcohol.

Bovendien gaat men er automatisch van uit dat jongeren zich verzetten tegen richtlijnen, maar de meeste jongeren accepteren regels en grenzen als die op een goede manier gebracht zijn.

Overigens zou het niet de bedoeling zijn om jongeren die toch drinken te straffen. We spreken niet over een verbod om alcohol te drinken onder de 18 jaar, wel om het aan hen te verkopen. Degenen die alcohol zouden verstrekken aan min 18-jarigen zouden in dat geval dus wel een sanctie kunnen krijgen.

Jongeren worden dus volwassen genoeg geacht om op 16 seks te hebben, maar niet om bier te drinken?

Matthys: Nog zoiets wat De Block ooit heeft gezegd (naar aanleiding van het voorstel in 2016 om de leeftijd waarop het toegestaan is om tabak te kopen op te trekken van 16 naar 18 jaar, nvdr). Ik vind dat een schandalige vergelijking. Seks is gezond. Drinken en roken is ongezond gedrag. Natuurlijk, seks moet veilig gebeuren en niet als jongeren er niet klaar voor zijn, maar het is géén middel dat potentieel lichamelijke en geestelijke schade kan geven of verslaving kan veroorzaken. Nu ja, onder een liberale minister moeten natuurlijk vooral de economische belangen gediend worden.

Leeftijdsgrens voor alcohol optrekken heeft wel positief effect: 'Wat minister De Block zegt, is onzin'
© iStock

Behalve het optrekken van de leeftijd zijn er nog andere maatregelen nodig, zegt u.

Matthys: De prijs van alcohol verhogen heeft rechtstreeks veel effect, weten we uit onderzoek. Dat geldt overigens ook voor tabak.

Daarnaast is de beschikbaarheid van alcohol verlagen een belangrijk element. Waarom moet alcohol in nachtwinkels verkrijgbaar zijn? Wie daar om elf uur ’s avonds naartoe gaat om bier of wijn te kopen omdat de behoefte aan alcohol zo urgent is, heeft meestal een probleem.

De leeftijd optrekken, de prijs verhogen en de beschikbaarheid beperken zijn elementen van een structurele preventie die we voor ogen moeten houden. Hoe zorg je ervoor dat drinken niet meer automatisch stoer en normaal wordt bevonden? Hoe kunnen we ouders, jeugdverenigingen en scholen goed leren omgaan met jongeren en alcohol?

In sportclubs wordt bijvoorbeeld veel gedronken. Ook door ouders. Hoe kun je verwachten dat een jongere niet drinkt als zijn ouders wel elke keer drie trappisten drinken na de voetbalmatch van hun kind? Die mentaliteitsverandering is wat we uiteindelijk teweeg moeten brengen. Maar dat is natuurlijk geen eenvoudige weg om af te leggen.

Bent u positief over die mentaliteitsverandering?

Matthys: Zeker. Je ziet de evolutie. Begin jaren negentig had ik nooit gedacht dat er een rookverbod in restaurants en cafés zou komen, of dat de bevolking het zou accepteren. Maar het verbod is er, en iedereen vindt het ondertussen vanzelfsprekend.

Zelf ben ik opgegroeid in een tijd waar het normaal was dat je al vanaf de lagere school tafelbier dronk. Het stond gewoon op tafel. Nu geeft niemand dat nog aan zijn kind. Initiatieven zoals Tournée Minérale zijn ook hoopgevend. Kortom, veel mensen vragen zich nu al geregeld af: drink ik niet te veel? Vroeger stelde niemand zichzelf die vraag.

Overigens heeft minister De Block haar nieuwe regels best handig geformuleerd. Ze zegt: alcohol onder de 18 jaar is verboden, maar vanaf 16 mag men bier en wijn drinken. Dat laatste zinnetje schrappen zou heel gemakkelijk zijn in een volgende fase. Het zal niet meer onder haar ministerschap gebeuren, maar het biedt wel mogelijkheden op een verdere evolutie.

Niettemin zijn er die verontrustende berichten over het stijgende aantal jongeren die door overmatig drinken op de spoed belanden.

Matthys: Iemand van 15 die met een alcoholintoxicatie op de spoed belandt, is nog geen alcoholist. Het is een tiener die geëxperimenteerd heeft en daarbij de controle is kwijtgeraakt. Bij de meesten van die tieners zal het bij één keer blijven. Als dat niet zo is, spelen vaak andere factoren mee, zoals een kansarm gezin of een bijkomende psychische kwetsbaarheid. Alcohol is dan een manier om daarmee om te gaan. Aan die achterliggende oorzaken moeten we aandacht besteden.

Waarom moet alcohol in nachtwinkels verkrijgbaar zijn? Wie daar om elf uur ’s avonds naartoe gaat omdat de behoefte aan alcohol zo urgent is, heeft meestal een probleem.

Dat het aantal jongeren met alcoholintoxicatie stijgt, hoeft dus op zich niet problematisch te zijn. Het gaat vooral om het dagelijkse en wekelijkse gebruik. Daar moeten we vat op krijgen.

Ook volwassen Belgen hebben de reputatie veel te drinken.

Matthys: Laten we toch niet vergeten dat 80 procent van de bevolking niet meer drinkt dan de richtlijn die wij met de Hoge Gezondheidsraad hebben geformuleerd. Vroeger was dat 14 eenheden per week voor vrouwen en 21 voor mannen, maar vorig jaar hebben we met de Hoge Gezondheidsraad alle literatuur erover samen gelegd en hebben we een nieuwe richtlijn uitgevaardigd. Die is: niet meer dan 10 eenheden per week, voor vrouwen en voor mannen. En twee dagen per week niets drinken. Want mensen die dagelijks hun glas wijn of bier drinken, lopen het risico om dat gewoontegedrag te verhevigen bij een grote tegenslag, wat dan tot alcoholmisbruik of gezondheidsproblemen kan leiden.

Je leest weleens dat een glas rode wijn per dag goed zou zijn voor hart- en vaatziekten. Klopt dat?

Matthys: Hoogstens kun je uit zo’n onderzoek afleiden dat een bepaalde groep mensen die heel gevoelig zijn voor hart- en vaatziekten – meestal mannen tussen 50 en 60 – minder risico heeft op een hartinfarct omdat alcohol ook een bloedverdunner is. Maar je kunt dat zeker niet veralgemenen. De metingen van dergelijke onderzoeken zijn zeer betwistbaar. Maar dat lees je bijna nooit. De media nemen zulke berichten graag over, vaak niet wetende dat die onderzoeken door de industrie gefinancierd worden.

Overigens gebeurt dat vandaag ook in Leuven. (Matthys verwijst naar Smart Drinking, waar de stad Leuven, KU Leuven, UZ Leuven en AB InBev samen schadelijk alcoholgebruik willen aanpakken en het aantal problematische drinkers in de stad met 10 procent willen doen dalen in tien jaar tijd, nvdr). Dat roept veel vragen op. Als de alcoholindustrie preventie sponsort, levert dat amper resultaten op, weten we uit vergelijkbare projecten in het Verenigd Koninkrijk. Integendeel, het leidt ertoe dat maatregelen die wel effectief kunnen zijn er niet door komen.

Onlangs bracht de KU Leuven nog een rapport uit waaruit zou blijken dat 37 procent van de eerstejaarsstudenten te veel drinkt, terwijl dat vijf jaar geleden nog maar 26 procent was. Ik geloof die cijfers niet. Zo’n grote sprong in vijf jaar tijd is heel merkwaardig. Voor AB Inbev zou het natuurlijk uitstekende reclame zijn om over tien jaar te zeggen dat zij hebben meegewerkt aan een daling van het aantal drinkers.

Dat het aantal jongeren met alcoholintoxicatie stijgt, hoeft op zich niet problematisch te zijn. Het gaat vooral om het dagelijkse en wekelijkse gebruik.

Als je echt wilt dat er minder gedronken wordt, moeten er structurele maatregelen genomen worden, en moet je niet gaan samenwerken met de industrie. Want de industrie wil natuurlijk niet dat er minder gedronken wordt.

Je kunt ook denken: zelfs al zouden alcohol, sigaretten en drugs niet meer bestaan, dood gaan we toch.

Matthys: Dat is zo. (glimlacht) Het leven loopt altijd slecht af, zeg ik weleens tegen mijn patiënten. Maar de kwaliteit van dat leven kan wel heel verschillend zijn. Alcohol heeft een sterke impact op de gezondheid. Iets als levercirrose is natuurlijk een heel zichtbaar lichamelijk effect, maar alcohol gaat vaak ook samen met depressies, geheugenproblemen en suïcidale gedachten. Vaak lijden mensen ook aan controleverlies, wat resulteert in woede-uitbarstingen of geweld. Naast relationele problemen zijn er ook dikwijls problemen op het werk.

Overigens komen ook de 45- tot 64-jarigen en de 65-plussers meer op spoed terecht door overmatig drinken. De eerste groep omdat er meer tijd en financiële ruimte is dan wanneer ze in de fase met kleine kinderen zitten, de ouderen omdat ze met verlies te maken krijgen of omdat ze fysiek minder goed tegen de alcohol kunnen. Die groepen moeten we zeker ook in de gaten houden. Laten we dus niet uitsluitend op de jongeren focussen. Alle leeftijdsgroepen zijn op een of andere manier kwetsbaar.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content