Onderzoekers experimenteren met psychedelische drugs om de geheimen van ons bewustzijn te achterhalen. Kunnen lsd en paddo’s mensen met een psychische stoornis helpen?
Andrea Adler overwon haar angst met een stukje vloeipapier. Er lag maar een heel klein druppeltje op, niet meer dan 150 microgram. Dat was genoeg om haar leven te veranderen.
Amper een jaar geleden zag Adlers leven er helemaal anders uit. Ze was uitgeput. Nadat dokters borstkankers hadden vastgesteld, viel ze in een afgrond. Wat met de kinderen? Hoeveel zouden de behandelingen kosten? De vragen tolden door haar hoofd. De artsen amputeerden haar beide borsten, daarna volgden 16 chemosessies en 33 bestralingen. De kanker was weg maar de angst bleef. Er kunnen nog altijd uitzaaiingen opduiken. Omdat de tumor bijzonder agressief was, is de kans dat ze hervalt groot. Toch moest ze haar leven weer opnemen, al was het maar voor de kinderen. Ze hervatte haar studies aan de universiteit, maar ze had het moeilijk. ‘Raar hoor, dat je weet dat je misschien zult sterven en tegen je kinderen zegt: nu even niet, mama moet statistiek leren.’
Niet alleen angst voor de dood maar ook depressies, dwangneuroses, eetstoornissen of verslavingen zouden behandeld kunnen worden met hallucinogene stoffen.
Adler probeerde zelfhulpgroepen en psychotherapeuten, zocht raad in kerken en boeddhistische centra, maar niets hielp. ‘Ik ben een rationeel mens,’ zegt ze, ‘ik kan niet overweg met het religieuze.’ Toen kreeg ze een artikel in handen over de lsd-therapie van de Zwitserse psychiater Peter Gasser. Hij behandelde palliatieve patiënten met de hallucinogene drug lsd. Velen van hen overwonnen zo hun angst voor de dood. Adler las dat er al in de jaren 60 met de heilzame krachten van de drug werd geëxperimenteerd. Die experimenten fascineerden haar. Toch rezen er vragen. De drug zou gevaarlijk zijn, de consumptie ervan streng verboden. Haar man en vrienden raadden het haar af, het risico zou te groot zijn.
Via Facebook leerde Adler mensen kennen die hun ervaringen met psychedelische drugs deelden. Ze beweerden dat lsd hen belangrijke dingen heeft laten inzien. Sommige zeiden zelfs dat het hen hielp grote levenscrises te overwinnen.
Het stigma rond de drug verdween voor Adler. Ze wilde deelnemen aan Gassers therapiesessies, maar je inschrijven bleek niet gemakkelijk te zijn en de reis naar Zwitserland was duur. Daarom besloot ze het heft in eigen handen te nemen. Ze bestelde online een lsd-derivaat. Dat zijn aangepaste varianten van de drug die niet zijn opgenomen in de wet. Ze nam het in bij een vriendin. Daar zat ze urenlang op de bank zonder ook maar een spier te vertrekken. ‘Het was helemaal anders dan ik me had voorgesteld. Ik denk dat mijn vriendin zich ontzettend heeft verveeld’, lacht Adler. Tijdens haar roes zat ze stil en dacht na. Plots leek de dood helemaal niet meer zo angstaanjagend. ‘Het was alsof er een schakelaar in mijn hoofd werd omgedraaid’, zegt ze. Ze twijfelt er niet langer aan dat er iets is na de dood. Ze voelt zich verbonden met het universum. Uit dat gevoel put ze troost. Nu zegt ze dingen die ze vroeger nooit over de lippen zou krijgen: ‘We zijn allemaal God, we behoren allemaal tot een collectief bewustzijn.’
Het taboe doorbreken
Dat soort uitspraken zijn typisch voor mensen die een psychedelische roes hebben meegemaakt. Ze spreken allemaal van een allesomvattend gevoel van verbondenheid. Grenzen lijken te vervagen en het eigen ‘ik’ verdwijnt. Lange tijd werden die ervaringen afgedaan als hippiegezwets. Lsd beïnvloedt je waarneming van de werkelijkheid. Dat is volgens artsen gevaarlijk, het zou permanente psychische stoornissen kunnen veroorzaken. Daarom zou wetenschappelijk onderzoek naar de stoffen verloren moeite zijn.
Die negatieve kijk begint langzamerhand te verdwijnen. De interesse voor lsd en de stof psilocybine, die uit de zogenaamde paddo’s of magic mushrooms gehaald kan worden, groeit binnen de wetenschap. Meer en meer onderzoekers willen nagaan of de droomtoestand die de hallucinogene middelen veroorzaken, therapeutisch kan worden ingezet. Wetenschappers uit Zwitserland, Groot- Brittannië, Amerika en nu ook Duitsland proberen voorzichtig het taboe te doorbreken. Dat resulteert soms in paradoxen. In Zürich behandelen psychiaters alcoholverslaafden met middelen die velen als verslavend zien. In Baltimore bestuderen rationele wetenschappers irrationele mystieke drugservaringen.
Door de herwonnen nieuwsgierigheid voor psychedelica kan de wetenschap weer verder met een onderwerp dat ze eind jaren 60 moest laten liggen. Hallucinogene drugs genoten een enorme populariteit in de jaren 60. Er zijn in die periode meer dan duizend wetenschappelijke artikels verschenen over de wonderlijke werking ervan. Wetenschappers onderzochten of de drugs voor beter begrip van het bewustzijn zorgen en of het middel kan worden ingezet bij psychische stoornissen. ‘De psychedelica zijn voor de psychiatrie wat de telescoop is voor de astronomen’, aldus de Tsjechische psychotherapeut Stanislav Grof.
Daarnaast was de drug ook erg geliefd in de hippiecultuur. De roes was een manier om te ontsnappen aan maatschappelijke verwachtingen. Vooral Harvardprofessor Timothy Leary zag de drug als een wapen in het politieke gevecht tegen het establishment. Hij deelde lsd uit onder zijn studenten. ‘ Turn on, tune in, drop out‘, luidde zijn leuze. De drug zou mensen helpen om afscheid te nemen van de consumptiemaatschappij. Hij was ervan overtuigd dat lsd de wereld zou veranderen eenmaal het wijd genoeg verspreid zou raken. Volgens zijn berekeningen moesten er minstens vier miljoen gebruikers zijn voor ‘de geest van het Amerikaanse volk zich open zou stellen’. Daarop verklaarde president Richard Nixon the war on drugs en Leary werd tot de gevaarlijkste man in Amerika uitgeroepen. Lsd werd verboden en Leary kwam in de gevangenis terecht.
Behandeling van rokers
Veertig jaar lang was het stil rond het onderwerp. De drug kwam in het ondergrondse circuit terecht en de wetenschap hield zich met andere zaken bezig. In 2006 kondigden onderzoekers van de Johns Hopkins University in Baltimore een studie aan die heel wat stof deed opwaaien. De wetenschappers dienden dertig proefpersonen psilocybine toe en onderzochten daarna hun ervaringen. Meer dan de helft van de proefpersonen gaf aan dat de trip een van de belangrijkste gebeurtenissen in hun leven was. Meer nog, zelfs na veertien maanden was de intensiteit van de ervaring niet afgenomen. Ze vergeleken het gevoel dat ze kregen met ervaringen als de geboorte van hun eerste kind of de dood van een ouder.
Daarnaast is er nog een andere reden waarom wetenschappers hun aandacht weer op de drug richten. Lsd zou een hulpmiddel kunnen zijn bij het behandelen van psychische aandoeningen. De psychofarmacologie bevindt zich momenteel in een crisis. De laatste dertig jaar kwamen er amper succesvolle producten op de markt. Veel grote farmaceutische bedrijven trokken zich terug uit de sector na dure investeringen in geflopte producten. Lsd en psilocybine mogen dan gevaarlijk genoemd worden, één ding staat vast: ze hebben een duidelijk effect op de hersenen. Volgens onderzoeksresultaten uit de jaren 60 kan dat effect heilzaam zijn, vooropgesteld dat de stoffen in de juiste omstandigheden worden gebruikt, bijvoorbeeld als troostmiddel voor kankerpatiënten of palliatieve patiënten.
De Californische ontwikkelingspsychologe Alison Gopnik stelt dat ons bewustzijn op dezelfde manier werkt als dat van een kind wanneer we de drug nemen.
De laatste jaren zijn onderzoekers uit Baltimore weer begonnen met experimenten waarbij ze ongeneeslijk zieke patiënten met psychedelica behandelen. De patiënten gaven aan dat de stof meer deed dan enkel hun angst voor de dood wegnemen. Velen zeiden dat de roes een diep gelukzalig en vreedzaam gevoel veroorzaakte. Ook deze testpersonen spraken van een sterke verbondenheid met het universum en het verwerven van belangrijke inzichten.
Artsen willen de drug niet enkel inzetten om de angst voor de dood bij terminale patiënten weg te nemen. Ook andere psychische stoornissen zoals depressies, dwangneuroses, eetstoornissen of verslavingen zouden behandeld kunnen worden met hallucinogene stoffen. Zo behandelde het onderzoeksteam van de Johns Hopkins University rokers met psilocybine. Twee jaar later was slechts een derde van de testpersonen hervallen. Dat is een zeer klein aantal. Londense onderzoekers van het pas opgerichte Centre for Psychedelic Research hebben een nieuw onderzoek opgestart naar de behandeling van depressies. Ook in Duitsland wagen wetenschappers zich aan het thema. Psychiaters willen een experiment uitvoeren waarbij ze 144 patiënten psilocybine toedienen. De testpersonen lijden aan depressie en bleken resistent tegen andere behandelingen. Het experiment zal begeleid worden door psychotherapeuten. Onderzoeksleider Gerhard Gründer hoopt het onderzoek ergens deze zomer te kunnen beginnen. ‘De psychedelische middelen worden langzaamaan mainstream. Er wordt ondertussen al over de middelen gedebatteerd op congressen’, aldus de wetenschapper. Toch heeft hij het gevoel dat hij zich in een mijnenveld begeeft met dit onderzoek. ‘Telkens wanneer ik erover begin, krijg ik zeer emotionele en kritische reacties.’
Hoe gevaarlijk is lsd echt?
De angst dat er iets mis zou kunnen gaan tijdens een behandeling is groot. Toch zouden de risico’s kleiner zijn dan eerst gedacht. Psychofarmacoloog David Nutt bestudeert de effecten van drugs en geneesmiddelen op het menselijke brein. In 2010 bracht de Brit een studie uit waaruit bleek dat lsd en psilocybine minder gevaarlijk zijn dan heroïne, cannabis, tabak en alcohol. Daarnaast hebben ze geen verslavend effect omdat ze het beloningssysteem in de hersenen niet activeren.
Toch zijn er redenen tot voorzichtigheid. Een trip kan namelijk paniekaanvallen en psychoses veroorzaken. Daarom werd tot nu toe iedere behandeling met psilocybine begeleid door een psychotherapeut. Er wordt zelfs gewerkt met preparaten die angstverminderend werken. Die kunnen worden ingezet als de patiënt een angstaanval ervaart. Critici vrezen echter dat er onvermijdelijk neveneffecten zullen opduiken eenmaal de behandeling met psychedelica op grote schaal wordt toegepast. Daarnaast worden veel mensen wantrouwig wanneer een hallucinogeen middel wordt voorgesteld als wonderdrug die iedere vorm van psychisch leed kan verlichten. Hoe kan het dat één substantie effectief is tegen depressies, angststoornissen en verslavingen? Voorstanders van de behandeling argumenteren dat de grens tussen de verschillende stoornissen vaag is. ‘Patiënten die last hebben van angstaanvallen, vertonen vaak ook symptomen van depressie. En veel patiënten die kampen met een verslaving, krijgen geregeld te maken met angstaanvallen’, verklaart Gründer.
Wetenschappers hebben nog niet achterhaald hoe de drug precies werkt. Er circuleren verschillende theorieën. Sommigen vermoeden dat het middel de communicatie tussen de zenuwcellen in de hersenen bevordert of dat het ons brein stimuleert om nieuwe verbindingen te leggen. Anderen denken dat de drug dwanggedachten voorkomt. Patiënten die te maken hebben met angststoornissen, depressie of verslaving hebben vaak moeite om dingen los te laten. Lsd en psilocybine brengen patiënten in een droomachtige toestand die hen toelaat hun gedachten te verzetten en de dingen vanuit een nieuw perspectief te bekijken.
De Californische ontwikkelingspsychologe Alison Gopnik gaat nog een stap verder in die redenering. Ze stelt dat ons bewustzijn op dezelfde manier werkt als dat van een kind wanneer we de drug nemen. Ze vermoedt dat de substanties mensen een soort kinderlijke onbevangenheid laten voelen. Ons brein filtert de prikkels en indrukken die binnenkomen veel minder, waardoor alles fascinerend en wonderlijk lijkt. Zelfs de meest alledaagse dingen kunnen ons verassen. Gopnik: ‘Anders gezegd, baby’s en kinderen beleven een permanente trip.’
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
