Ingevroren kinderwens: meer dan 300 Belgische kankerpatiënten kozen al voor ‘oncofreezing’

© iStock
Dirk Draulans
Dirk Draulans Bioloog en redacteur bij Knack.

Na een kankerbehandeling kunnen patiënten niet alleen problemen krijgen met hun seksualiteitsbeleving: ook zwanger raken wordt vaak moeilijker. In dat geval kan technologie een oplossing bieden. Eitjes en zaadcellen kunnen vóór de behandeling worden ingevroren voor later gebruik.

Weinig mensen die met een kankerbehandeling moeten starten, beseffen dat die hun seksualiteitsbeleving beduidend kan beïnvloeden. Zelfs als ze erover geïnformeerd worden, kunnen ze de gevolgen niet altijd goed inschatten. Dat ligt anders als het om kinderen krijgen gaat: dat thema krijgt sinds een jaar zo veel aandacht dat patiënten het vaak zélf aankaarten. De behandelende arts verwijst hen dan door naar een fertiliteitskliniek: daar kunnen ze, voor ze aan hun chemotherapie beginnen, ei- of zaadcellen, of in extreme gevallen eierstok- of teelbalweefsel, laten wegnemen en invriezen voor later gebruik – een techniek die ‘oncofreezing’ heet. Dat voorkomt dat ze geen kinderen meer kunnen krijgen als de therapie hun cellen of weefsels te zwaar beschadigt.

Zelfs jonge vrouwen kunnen door een kankerbehandeling in een vervroegde menopauze terechtkomen

Michel De Vos, fertiliteitsexpert (UZ Brussel)

Zo wordt voortplanting losgekoppeld van seksualiteit. ‘De gevolgen daarvan zie je bij koppels die niet met kanker maar wel met verminderde vruchtbaarheid te maken krijgen’, zegt Michel De Vos van het internationaal gereputeerde fertiliteitscentrum in het UZ Brussel. ‘Dat ze kunnen rekenen op technologie – vruchtbaarheidsbehandelingen als kunstmatige inseminatie of in-vitrofertilisatie (IVF) – kan de druk van de ketel halen, waardoor seksualiteit puur iets voor het plezier wordt.’

De chirurgische schade die met een kankerbehandeling gepaard kan gaan, kan niet alleen gevolgen hebben voor de intimiteit: een kankerbehandeling kan ook de hormoonhuishouding van een vrouw ontregelen. ‘Zelfs jonge vrouwen kunnen erdoor in een vervroegde menopauze terechtkomen’, stelt De Vos. ‘De activiteit van hun eierstokken kan sterk verminderen, net zoals bij vrouwen die op natuurlijke wijze in menopauze gaan. Dat kan hun kinderwens en hun seksualiteitsbeleving beïnvloeden. De huidige technologie kan de kans verhogen om na kanker kinderen te krijgen, maar op de seksualiteitsbeleving heeft ze geen of nauwelijks invloed.’

Alles-of-nietseffect

In mei 2017 keurde minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) een terugbetalingsregeling goed voor het laten invriezen door kankerpatiënten van geslachtscellen en stukjes weefsel van eierstokken of teelballen – ze voorziet daarvoor 4 miljoen euro per jaar. Dat kreeg aandacht in de media, waardoor patiënten er meer over begonnen te praten. ‘Vroeger stonden kankerspecialisten argwanend tegenover onze technieken, omdat ze in de literatuur weinig cijfers vonden over de kans op een baby bij gebruik van ingevroren en ontdooide cellen voor IVF’, zegt Michel De Vos. ‘Ondertussen zijn er publicaties die bevestigen dat die kans reëel is.’

Ingevroren kinderwens: meer dan 300 Belgische kankerpatiënten kozen al voor 'oncofreezing'
© Serge Baeken

Een vrouw jonger dan 35 die een tiental eicellen laat invriezen, heeft volgens de gegevens minstens 50 procent kans op een baby. Je kunt, met andere woorden, nooit een garantie op een kind geven. Omdat de kans daalt met de leeftijd, kunnen vrouwen ouder dan 35 niet rekenen op de terugbetaling. Grootschalige studies over het invriezen van eicellen voor vrouwen met kanker bestaan niet, waardoor er voor die groep geen specifieke cijfers zijn. De kans op een kind via natuurlijke weg vermindert na chemotherapie met 30 tot 50 procent, afhankelijk van de patiënt en het soort kanker waarmee ze te maken heeft gehad.

‘Vooral bij de agressievere vormen van borstkanker, die niet zelden al op jonge leeftijd voorkomen, en bij kankers waarbij het hele lichaam moet worden bestraald, bijvoorbeeld om het voor te bereiden op een stamceltransplantatie ter bestrijding van leukemie, is de kans om na de behandeling een kind te krijgen uiterst klein’, stelt De Vos. ‘Na een agressieve borstkanker is zwanger worden trouwens niet vanzelfsprekend: sommige patiënten moeten vijf jaar lang pillen slikken om hun hormonen te onderdrukken – anders kunnen ze hervallen. In het algemeen kunnen vrouwen na een chemotherapie beter minstens twee jaar wachten om zwanger te worden.’

Chemotherapie heeft op eicellen vermoedelijk een alles-of-nietseffect. De Vos: ‘Een eitje wordt ofwel vernietigd ofwel niet beschadigd. Bij zaadcellen ligt dat anders: chemotherapie kan het risico op chromosomale afwijkingen in cellen verhogen, maar dat effect vermindert snel, met de tijd die verstrijkt na de behandeling. In het algemeen is er geen verhoogde kans op afwijkingen bij kinderen van mannen die chemotherapie hebben ondergaan en toch vruchtbaar zijn gebleven. Welke vrouwen er meer of minder schade van zullen ondervinden, is moeilijk te voorspellen. Blijven ze na de behandeling menstrueren, dan zullen ze wellicht gemakkelijker op eigen kracht zwanger worden. Als dat niet zo is, moeten ze het reservoir gebruiken dat ze hebben laten invriezen.’

Epigenetica

De groeiende populariteit van invriezen zal ermee te maken hebben dat de terugbetaling de kostprijs gedrukt heeft: jonge kankerpatiënten betalen nu niets meer. Eicellen invriezen en bewaren kost 3400 euro, wat voor veel patiënten een onoverkomelijk hoog bedrag was (en is) – sommigen kozen voor een afbetalingsplan om het te kunnen doen. Voor zaadcellen en weefselstalen kost invriezen 1300 euro. Klinieken als het UZ Brussel droegen zelf het grootste deel van de kosten – ze rekenden de kankerpatiënten maar 500 euro aan. Nu de terugbetaling geregeld is, valt het financiële obstakel voor veel mensen weg. Meer dan 300 kankerpatiënten hebben al van de optie gebruikgemaakt. Het gaat vooral om mannen, omdat zaadcellen veel gemakkelijker af te staan en in te vriezen zijn dan eicellen.

'Vrouwen kunnen na een chemotherapie beter twee jaar wachten voor ze aan kinderen beginnen.'
‘Vrouwen kunnen na een chemotherapie beter twee jaar wachten voor ze aan kinderen beginnen.’© Randalll Caesar

‘Eicellen afnemen gaat gepaard met een hormonale voorbereiding van ongeveer twee weken’, zegt Michel De Vos. ‘Dat speelt een rol bij de keuze van de procedure voor de preservatie van vruchtbaarheid: het is niet altijd mogelijk om twee weken met chemotherapie te wachten. In het laatste geval kun je voor de behandeling een beetje eierstokweefsel wegnemen en invriezen. Daar is geen hormonale voorbereiding voor nodig; het kan door een kleine ingreep via een gaatje in de buik. Na de chemotherapie kan dat weefsel weer via een gaatje in de buik aan de oorspronkelijke eierstok worden geplakt. En na een drietal maanden moet het in principe opnieuw eitjes produceren.’

Teelbalweefsel invriezen en transplanteren zit nog in een experimentele fase. ‘Als een man met kanker geen zaadcellen meer produceert, kunnen we altijd een staaltje teelbalweefsel nemen om te kijken of daar zaadcellen in zitten’, legt De Vos uit. ‘Die kunnen we dan invriezen. Teelbalweefseltransplantatie zal belangrijk worden voor jongens die vóór de puberteit kanker krijgen: zij produceren nog geen zaadcellen. Ik ga ervan uit dat de techniek over een paar jaar beschikbaar zal zijn.’

Blijft er, om welke reden dan ook, geen eicelreserve over bij een patiënt, dan kan ze een beroep doen op iemand die eicellen wil doneren. Die laat je dan na IVF inplanten. ‘De donatietechniek is sinds een jaar of tien vrij courant’, zegt De Vos. ‘Sommigen vinden het moeilijk, omdat ze op die manier geen genetisch eigen kind krijgen. Anderen gaan erin mee, zeker als de partner het eitje kan bevruchten. Bovendien kan een vrouw tijdens de zwangerschap, via een biologisch proces dat epigenetica heet, wat eigen accenten op het DNA van een vreemd eitje leggen. Zo wordt het kind ook genetisch toch een beetje van haar.’

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content