‘Ik was een stervende vrouw van 43… aan alcoholisme’

In Nederland vindt op 10 juni voor de eerste keer de Dag van Herstel plaats. Een dag waarop het herstel van een verslaving gevierd wordt. Hoog tijd, vindt Jolande Bastiaans, zelf ex-alcoholiste. ‘Mensen met een verslaving behoren tot de meest gestigmatiseerde groepen in de samenleving.’

Verslaving is een ziekte. Een gedragspatroon waarbij middelengebruik of gedrag niet langer onder controle is en dat leidt tot ernstig lijden en ernstige gevolgen voor het persoonlijk en sociaal functioneren. Het ontstaat vrijwel altijd door een ongunstige combinatie van biologische (genetische), psychische en sociale factoren. Het is een stoornis die voor 50 procent genetisch bepaald is.

Bovenstaande gegevens staan al geruime tijd zo vast als een huis in de wetenschap. Men weet ook dat ongeveer tien procent van een bevolking kwetsbaar is – voor welke soort verslaving ook – en dus een grote kans heeft een verslaving te ontwikkelen. Dat houdt in dat er anno nu in België 1.1 miljoen verslaafden zijn.

Wat ook vaststaat als een huis zijn de oeroude adagia als “Eens een junk, altijd een junk” en “Eigen schuld, dikke bult”. En dat is raar, zonde en het kost onze maatschappij heel veel geld.

Dat verslaving een dure aangelegenheid is, onderstreept recent Nederlands onderzoek (actuele Belgische gegevens zijn niet bekend). Verslavingszorg kost de Nederlandse overheid een slordige 480 miljoen euro per jaar. Dat is een hele hoop geld, maar dat bedrag valt in het niets bij wat alle verslaafden bij elkaar op jaarbasis kosten: schrik niet: op een fractie na vijf miljard euro. Dat is een vijf met negen nullen! Dat is niet tien keer zoveel, geen honderd keer, maar 1000 keer zoveel. Het meest trieste aan dit hele verhaal is dat verslaving een heel goed te behandelen aandoening is. Er is geen quick fix, of een snelle toverformule, maar dat behandeling effectief is, is wéér een vaststaand feit. Wie als verslaafde cognitieve gedragstherapie krijgt, levert de maatschappij over een periode van tien jaar zo’n 10.000 tot 14.000 euro op. Dat komt door minder ziekte, sterfte en arbeidsverzuim, maar ook door minder verkeersongevallen en criminaliteit. Dit is gebleken uit zeer recent onderzoek.

Stervende vrouw

Tien jaar geleden dronk ik mijn laatste borrel, rode port was dat. Dat klinkt heel beschaafd. Maar dat was het beslist niet. Ik vertel mensen graag en vaak over mijn alcoholische verleden, niet dat ik er trots op ben, maar ik schaam me er ook zeer beslist niet voor. Net zomin als ik me ervoor schaam dat ik baarmoederhalskanker heb gehad. Mensen denken dat je om verslaafd te raken een leven vol bagger en ellende achter de rug moet hebben. Dat kan – en dit gegeven wordt ook vaak breed uitgemeten in de media – maar is echt geen noodzakelijk ingrediënt om een verslaving te ontwikkelen. Ik heb een gelukkige, stabiele jeugd gehad in een huis, met twee liefdevolle – niet drinkende ouders -, een zus, een broertje, een hond en een oma. Mijn ouders waren niet arm en ik ben hoog opgeleid. Toch wist ik – toen ik mijn allereerste slok bessenjenever op negenjarige leeftijd proefde, dat dit mijn Nemesis zou worden. Mensen die me nu kennen, zien me daarom wel eens als salonalcoholist, dronken en zwalkend, maar nog net charmant. De waarheid was anders. Dit is een herinnering van mijn dochter Lotje aan die tijd:

‘Op een ochtend ging het weer mis. Je was met de ambulance naar het ziekenhuis gebracht. Je had epileptische aanvallen en je had jezelf met een schaar in je hoofd gestoken. Net toen ik in het ziekenhuis aankwam kreeg je weer een insult. Je herkende me niet, had een heel dik gezicht en er gaapte een grote wond tussen je ogen. Dat was het moment dat ik dacht: ‘Ga maar, mam. Dit komt toch nooit meer goed. Ga maar, want dit is geen leven. Voor jou niet, maar voor ons ook niet.’ Niet zo’n salonalcoholist dus, maar een stervende vrouw van 43. Aan alcoholisme.

Genoeg over mij. We hebben het hier dus over een dodelijke aandoening. Een ziekte waaraan iedereen zich dus als de wiedeweerga moet laten behandelen.

Toch laat slechts vier procent van alle verslaafden in Nederland zich behandelen. Er zijn geen redenen om aan te nemen dat dit anders is in België. Sterker nog, vanwege het feit dat verslavingszorg in België niet betaald wordt door de zorgverzekeraars, is het aannemelijk dat het percentage in België lager is. Dat houdt in dat er op dit moment in België 1.056.000 mensen rondlopen met een ernstige aandoening waarvoor zij nooit hulp krijgen.

Destimatisering

De oorzaak is het stigma dat rust op verslaving. Mensen met een verslaving behoren tot de meest gestigmatiseerde groepen in de samenleving. Een stigma is niets meer of minder dan een schandvlek. Een tegelijkertijd zeer pittige, maar ook vage definitie. Wat het eigenlijk alleen maar erger maakt. Daardoor blijft het – een beetje net als pesten – ongrijpbaar. De gevolgen van stigma zijn helaas minder ongrijpbaar, maar desastreus: angst, laag zelfbeeld, depressie hopeloosheid en het vermijden van professionele hulp. En uiteindelijk suïcidaliteit. Het is een grote barrière voor herstel en deelname aan het gewone leven. Door dat stigma is de rare en onwerkelijke situatie ontstaan dat iedereen je haarfijn uit kan leggen wat de gevolgen van een verslaving zijn. Veelal ingegeven door boeken en films, maar dat niemand weet wat herstel is. Lef Magazine wil daar met de Dag van Herstel verandering in brengen. Nederland en België lopen behoorlijk achter. In de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk is september uitgeroepen tot Recovery Month. Deze maand staat in het teken van allerlei activiteiten om het bewustzijn rondom verslaving en herstel te vergroten, het stigma te verminderen, de successen te vieren van mensen die in herstel zijn en mensen die (nog) in nood zijn te bemoedigen.

Het wordt tijd om herstel op een positieve manier onder de aandacht te brengen en te bekrachtigen. Het motiveert om deelgenoot te zijn van andermans successen. Mensen zullen daardoor eerder en makkelijker naar de hulpverlening stappen. De bedoeling is dat de Dag van Herstel een jaarlijks terugkerend evenement wordt, waardoor het stigma nog beter kan worden aangepakt. Misschien een idee om ook in België ook te proberen?

Jolande Bastiaans is journalist, bladenmaker en ex-alcoholist. Ze is hoofdredacteur van Lef Magazine, een magazine over verslaving, en medeorganisator van de Dag van Herstel.