‘Elektroshocktherapie is geen barbaarse techniek, maar een doeltreffende therapie’

Psychotische depressie bij ouderen is een onbekende psychiatrische stoornis die heel veel lijden met zich meebrengt, maar wel perfect behandelbaar is, zegt Tom Vermeulen, expert ouderenpsychiatrie.

Als verpleegkundig specialist in de ouderenpsychiatrie kom ik dagelijks in contact met zeer zieke oudere mensen. Deze mensen lijden, zijn soms op sterven na dood. Maar het fijne aan mijn functie is dat ik deze mensen ook heel vaak beter zie worden, ze hun leven terug kunnen oppikken en terug openstaan voor fijne ervaringen.

Niet dat alle patiënten beter worden, maar dat een psychiatrische stoornis niet te behandelen is, dat er geen herstel mogelijk is, is een fabel die helaas nog door veel mensen wordt geloofd.

Dat maakt het ook zo moeilijk voor personen met een psychiatrische stoornis, om helemaal beter te worden. Eens opgenomen in de psychiatrie, loert stigma ongenadig om de hoek. Het succes van behandelingen zoals electroconvulsietherapie en het herstel van oudere personen met een psychotische depressie verdient aandacht en erkenning.

Vervreemd van zichzelf

Zo stapte op een maandagmorgen een vrouw op me af. Haar mama was net opgenomen op mijn afdeling. Wanhopig wilde ze me duidelijk maken dat haar moeder van 85 jaar op een verkeerde afdeling was opgenomen. Ze moest niet in de ouderenpsychiatrie zijn, maar op een palliatieve afdeling. Ze at niet meer, dronk niet meer, was zeer verzwakt, aan het uitdoven. Haar moeder was ook dement want de periode voordat ze zodanig verzwakt was vertelde ze dat ze niet kon eten omdat haar darmen rot waren en alle stoelgang langs haar vagina moest uitgescheiden worden. Ze kon ’s morgens niet meer uit haar bed waardoor ze de hele dag in bed bleef liggen. Angstig staarde ze dan rond zich heen, alsof de dood op haar hielen zat.

Nog een andere vrouw werd na 6 jaar thuis op de zetel vertoefd te hebben opgenomen op de dienst ouderenpsychiatrie. Haar man had in die tijd alle huishoudelijke taken overgenomen en zich toegewijd aan de zorg voor zijn vrouw. Ze was bij opname in die mate vervreemd van zichzelf dat ze ervan overtuigd was dat ze niet meer bestond. Het gesprek moest dan ook via haar man verlopen, je kan toch niet spreken met een onbestaande?

De bezorgde dochter en de zorgzame man werden uitgenodigd voor een gesprek rond psychotische depressie bij ouderen. Een onbekende psychiatrische stoornis die heel veel lijden met zich meebrengt, maar wel perfect behandelbaar is. Een aandoening ook die bij bijna de helft van de ouderen die worden opgenomen met een ernstige depressie voorkomt.

En toch wordt psychotische depressie te weinig herkend, ook door artsen. Tot meer dan een kwart van de mensen die aan deze aandoening lijden, krijgen een foute diagnose en bijgevolg ook een foute behandeling. Ook in de media wordt psychotische depressie bijna niet genoemd, zelfs niet in extreme omstandigheden zoals een kindermoord of gezinsdrama in het kader van een postnatale psychotische depressie.

Wanen

Psychotische depressie is een specifieke vorm van depressie waarbij, naast de meestal ernstige depressieve symptomen, ook psychotische kenmerken aanwezig zijn. Meestal gaat het dan over wanen (gedachten die niet stroken met de werkelijkheid). Deze wanen handelen veelal over ziekte en dood, schuld, financiën en rampspoed. Af en toe worden de wanen ook vergezeld door hallucinaties (waarnemingen die niet stroken met de werkelijkheid).

Bij ouderen uit dit alles zich ook lichamelijk en op cognitief vlak en is de scheiding tussen lichaam en geest onbestaande (een scheiding die nog al te vaak wordt gemaakt in de medische wetenschap). Ondervoeding, uitdroging, lichamelijke spanning, maar ook duidelijke aandachts- en geheugenproblemen en een verminderd vermogen om te handelen zijn heel vaak aanwezig, en meer dan bij ouderen met een “niet-psychotische” depressie.

Behandeling

En dat speelt een rol bij de behandeling. De meest succesvolle behandeling met medicatie bestaat uit zware (tricyclische) antidepressiva in combinatie met een antipsychoticum. Maar deze medicatie heeft ernstige bijwerkingen, zeker bij ouderen, en moet via de mond worden ingenomen. Dit is moeilijker voor een ouder persoon die ervan overtuigd is dat haar darmen rot zijn en die niet meer drinkt of eet.

Een andere vorm van behandeling is electroconvulsietherapie (ECT). Hierbij wordt, onder narcose, na het toedienen van een spierontspannend middel en in gecontroleerde medische omstandigheden via een korte elektrische impuls op de schedel een veralgemeend epileptisch insult opgewekt. Deze procedure wordt twee keer per week herhaald totdat herstel optreedt.

Electroconvulsietherapie heeft bij ouderen met een psychotische depressie zeer hoge slaagkansen. Meer dan 8 op de 10 patiënten herstelt. Naast voorbijgaande misselijkheid en stijfheid heeft de behandeling als voornaamste bijwerking geheugenklachten. Maar deze zijn meestal van voorbijgaande aard. Het is zeldzaam dat mensen blijven zeggen dat ze zich bepaalde gebeurtenissen in hun leven niet meer herinneren.

Hoewel het contra-intuïtief klinkt werkt electroconvulsietherapie beter dan medicatie naarmate men ouder en kwetsbaarder is en is het verre van een voorbijgestreefde barbaarse techniek, dan wel een moderne en performante medisch-technische behandeling.

Nazorg

Zowel de bezorgde dochter en haar moeder als de zorgzame man en zijn vrouw hebben na iets meer dan twee maanden de draad van het leven terug kunnen oppikken. Met goede opvolging, nazorg en nabehandeling (psychotherapie én medische behandeling) kunnen veel oudere mensen die een psychotische depressie hebben doorgemaakt terug naar huis. Wat blijft is een psychische kwetsbaarheid en dus een verhoogde kans om opnieuw ziek te worden. Ook weten we dat ernstige depressie op oudere leeftijd de kans op dementie twee tot vijf maal verhoogt, afhankelijk van welke bronnen je raadpleegt. Leren letten op vroege signalen en tijdig hulp zoeken is dan de boodschap.

Psychotische depressie bij ouderen is onbekend, wordt ondergediagnoticeerd en onderbehandeld, maar heeft voor de mensen die erdoor getroffen worden en hun familie en naasten een enorme impact. Een impact die kan beperkt worden door een tijdige en juiste behandeling. Naast gezonde bezorgdheid van iedereen voor elkaar geldt de huisarts als eerste stap, en een doorverwijzing naar meer gespecialiseerde hulp wanneer nodig.