Een frontaal hersenletsel kan je persoonlijkheid veranderen

Eind 2011 maakte een 26-jarige rugbyspeler uit Wales een ongelukkige salto. Toen hij weer bij zijn positieven kwam, ging hij zich helemaal anders gedragen. Zijn seksuele geaardheid veranderde, hij brak met zijn vriendin en leeft nu samen met een man.

Eind 2011 maakte een 26-jarige rugbyspeler uit Wales een ongelukkige salto. Daarbij liep hij een letsel op in het frontale deel van de hersenen. Toen hij weer bij zijn positieven kwam, ging hij zich helemaal anders gedragen. Zijn seksuele geaardheid veranderde, hij brak met zijn vriendin en leeft nu samen met een man. Hij stopte met sporten, gaf zijn baan als bankbediende op en schoolde zich om tot kapper.
Na frontale hersenschade ontwaken met een andere persoonlijkheid, een buitenlands accent of zelfs een andere seksuele voorkeur, het komt nog voor. Zo ontpopte een brave stiefvader van middelbare leeftijd zich tot een notoire pedofiel met een obsessie voor kinderpornografie. Hij begon zijn 8-jarige stiefdochter, waar hij jarenlang goed voor gezorgd had, lastig te vallen. Bij hem vond men een grote, frontaal gelokaliseerde hersentumor. Toen die werd weggehaald, verdween zijn pedofiel gedrag.

Bizar gedrag Wereldwijd doet slechts een handvol wetenschappers onderzoek naar dergelijke bizarre fenomenen, die veelal terug te brengen zijn tot stoornissen in de frontale hersenkwabben. Een van de experts is professor Peter Mariën, verbonden aan het Ziekenhuis Netwerk Antwerpen en aan de Vrije Universiteit Brussel.

Mariën in Bodytalk: “Als mensen op zeer korte tijd radicale gedragsveranderingen ondergaan, is hersenonderzoek steeds aangewezen.” Letsels van de frontale hersenkwabben kunnen leiden tot wat artsen frontaal syndroom noemen. Mogelijke oorzaken zijn een tumor, een beroerte, een hersenbloeding, een infectie, een trauma of dementie. Mensen die hieraan lijden, hebben moeite met doelgerichte handelingen. Soms worden ze stuurloos en ongeremd, in andere gevallen apathisch. Verlies van impulscontrole komt vaak voor. De persoonlijkheidsveranderingen kunnen zowel plots (zoals na een trauma of beroerte) als geleidelijk ontstaan (bv. bij multiple sclerose of frontotemporale dementie). “In sommige gevallen herken je de persoon in kwestie zelfs niet meer”, zegt Peter Mariën.

Not done en toch doen
De mate waarin we impulsen controleren, kan getest worden met de Stroop kleur-woordtest (lees stroep). Daarbij dient de testpersoon snel de kleuren te benoemen waarin de woorden geschreven staan, en niet de letters te lezen die er staan. Als bv. het woord blauw in rode letters geschreven staat, is het juiste antwoord “rood”. Niet eenvoudig, want we zijn geprogrammeerd om te lezen wat er staat. Dus moet je de neiging om “blauw” te zeggen actief onderdrukken. “De snelheid en accuraatheid waarmee je dit kan, zegt iets over de mate van impulscontrole”, legt Mariën uit. “Hetzelfde mechanisme speelt een rol in de controle op sociaal gedrag.” Wat not done is niet meer kunnen onderdrukken, is typisch voor het verlies van impulscontrole.

Moeten & zullen
Patiënten met een frontaal syndroom vertonen soms dwangmatig en stereotiep gedrag waar ze moeilijk vanaf te brengen zijn. Peter Mariën legt uit: “Een patiënt had de gewoonte om iedere donderdag zijn lottoformulier te bezorgen in de krantenwinkel. Op een bepaald moment was donderdag een feestdag en stond hij met zijn formulier voor een gesloten deur. Hij trapte de deur in, stapte naar binnen, legde het formulier op de toonbank en keerde huiswaarts.”

Gedragsafwijkingen als gevolg van een frontaal letsel kunnen dramatische wendingen nemen. Een behandeling is er niet, tenzij het symptomatisch onderdrukken van het onaangepaste gedrag. Het gedrag zegt weinig over de grootte van het letsel. De lokalisatie speelt een grotere rol.

Een ander voorbeeld. Mariën: “Een patiënt kan vastzitten in een spraakloop. Op de vraag wat het probleem is, blijft hij volgende zin herhalen: ‘Ik hoor niet goed en ik spreek niet goed. Ik hoor niet goed en ik spreek niet goed. Ik hoor niet goed en ik spreek niet goed…’ In dit geval schort iets aan de controle van de spraak.” Impulscontrole en dwangmatig gedrag zijn nauw met elkaar verweven. Dankzij cognitieve tests kan men het probleem aflijnen en zo mogelijk gericht behandelen.

Een Britse Rus
“Een Brit wordt op een ochtend wakker met een Russisch accent, terwijl hij die taal niet machtig is en nooit gesproken heeft. Omdat hij de voortdurende opmerkingen uit zijn omgeving spuugzat is, laat hij zich voortaan Boris noemen in de plaats van John”, vertelt Mariën. Dat mensen na een beroerte spreken met een vreemde tongval, is geen alleenstaand geval. Het wordt foreign accent syndrome genoemd, het stokpaardje van Peter Mariën en zijn collega professor Jo Verhoeven van het departement Language and Communication Science van City University London.

Samen onderzoeken ze dit verschijnsel en ze publiceren erover. Sinds de ontdekking in 1907 zijn er wereldwijd hooguit een 80-tal gevallen bekend. Van de Europese patiënten wordt de meerderheid doorverwezen naar de dienst neurolinguïstiek van Peter Mariën in het Middelheimziekenhuis Antwerpen.

Nefaste perceptie Spreken met een vreemde tongval kan nare gevolgen hebben. Een jongedame die in de oorlogsjaren getroffen werd door een schrapnel liep daarbij een letsel van de frontaalkwab op en sprak voortaan met het accent van de Duitse bezetter. Zo leek het alsof de vrouw van Duitse afkomst was, waardoor ze problemen kreeg.

Peter Mariën: “Praten met een vreemde tongval roept associaties op, een interpretatie van de toehoorders. In werkelijkheid gaat het niet om een ander accent of een andere taal, maar om een spraakmotorische aandoening. Maar die is zo beperkt dat de omgeving het spraakgebrek niet opmerkt en alleen iets vreemds hoort, wat dan als een ander accent geïnterpreteerd wordt.” De oorzaken van het foreign accent syndrome zijn divers. Meestal gaat het om een neurologische aandoening, zoals een beroerte of een trauma, maar soms om een ontwikkelingsstoornis of zelfs om een louter psychologisch fenomeen.

Marleen Finoulst / Bodytalk.be (Bodytalk nummer 64 – januari 2012)