Baby’s huilen veel, peuters kunnen behoorlijk koppig zijn en pubers nemen graag risico’s. Waar komen al die eigenaardigheden in de verschillende fases van een kinderleven vandaan? Soms ligt het antwoord in de lange geschiedenis van de mensheid of zelfs bij onze verre voorouders, volgens de evolutionaire psychologie.
Ze had ontwikkelingspsychologie gestudeerd, maar toen ze zelf kinderen kreeg, was Annemie Ploeger behoorlijk overdonderd. Ze merkte ook snel dat ze met de opgedane kennis in de praktijk weinig kon aanvangen. In haar zoektocht naar informatie raakte ze gefascineerd door de evolutionaire psychologie. “We leven als mensheid nog maar kort zoals nu, in steden, met auto’s en scholen en allerlei apparatuur. Zelfs de landbouw bestaat nog geen tienduizend jaar. Voor die tijd leefden we in een samenleving van jagers en verzamelaars, in een savanneachtig landschap. Ik vroeg me af in hoeverre sommige gedragingen van kinderen te maken hebben met aanpassingen van onze voorouders aan hun omgeving.”
‘Gedragingen die op het eerste gezicht nadelig zijn, kunnen toch ook voordelen bieden, soms op langere termijn’
Volgens Annemie Ploeger, als evolutionair ontwikkelingspsycholoog verbonden aan de Universiteit van Amsterdam, helpt een evolutionair perspectief om kinderen beter te begrijpen. “Ik ontdekte dat allerlei eigenaardigheden tijdens de ontwikkeling van kinderen een functie hebben bij het opgroeien. En dat gedragingen die op het eerste gezicht nadelig zijn toch ook voordelen kunnen bieden, soms op langere termijn.” Over die inzichten schreef ze een boek: De evolutie van een kind. Hoe elke ontwikkelingsfase een functie heeft.
Waarom huilen baby’s?
Het huilen van een baby had een functie voor onze voorouders: het was een signaal dat de baby alleen en onveilig was. De kindersterfte was enorm en op de savanne loerde overal gevaar. Verzorgers hielden hun kinderen dan ook zo dicht mogelijk bij zich. Was de baby toch even alleen, dan sloeg hij alarm door te huilen. Omdat dat ook de aandacht van roofdieren kon trekken, was onmiddellijke actie vereist. Binnen 3 seconden werd de baby opgepakt en gesust.
“Vandaag leven we totaal anders”, legt Annemie Ploeger uit. “We leggen de baby in een wieg op zijn eigen kamertje, of in een box of kinderwagen. Waar hij of zij het soms prompt op een huilen zet en een noodsignaal geeft, want je kunt van een klein kind niet verwachten dat het het verschil kent tussen alleen gelaten worden in onze veilige westerse wereld en alleen gelaten worden in een landschap waar roofdieren rondsluipen. Uit onderzoek blijkt dat een pasgeboren baby die minstens 2 uur per dag wordt gedragen als hij niet huilt, maar liefst 43 % minder huilt. Ook co-sleeping kan een aanrader zijn om het huilen te verminderen: door je baby ’s nachts bij je te houden, eventueel in een ander bed op dezelfde kamer, benader je de situatie van onze voorouders, die uit veiligheidsoverwegingen samen met hun kinderen de nacht doorbrachten.”
Waarom hebben peuters zo vaak driftbuien?
Je 2-jarige werpt zich in de supermarkt krijsend op de grond omdat hij geen snoepje krijgt. Of hij weigert halsstarrig mee te werken bij het aankleden. Het zijn bekende taferelen: zo’n 90 procent van de peuters heeft dagelijks 1 extreme driftbui. Overal ter wereld belanden kinderen van 2 jaar in een koppige en recalcitrante fase, niet alleen in de westerse wereld, maar ook in andere culturen.
Maar heeft het ook een functie? “Dat moet wel”, zegt Annemie Ploeger. “Want als er alleen maar nadelen waren geweest – een krijsende peuter alarmeert roofdieren en brengt zo zichzelf in gevaar – was dat gedrag intussen verdwenen. Het directe voordeel voor de peuter is dat deze fase een eerste stapje richting zelfstandigheid is. Het vergroot het gevoel van autonomie, is goed voor de ontwikkeling van een eigen identiteit en doet het kind zijn eigen grenzen (en die van anderen) opzoeken. Het kan helpen er op die manier naar te kijken, in plaats van de peuterpuberteit als iets negatiefs te zien dat ingetoomd moet worden.”
Waar komt het inlevingsvermogen vandaan?
Peuters zijn nog behoorlijk egocentrisch, maar vanaf de leeftijd van 4 jaar ontwikkelen kinderen een vermogen dat theory of mind wordt genoemd. Ze leren zich in te leven in anderen, ontdekken dat andere mensen soms andere gevoelens en intenties hebben dan zijzelf. Een gevolg hiervan is dat kinderen rond deze leeftijd een stuk makkelijker worden, omdat ze aanspreekbaar zijn op hun gedrag.
“Dat inlevingsvermogen komt in alle culturen opzetten rond de leeftijd van 4 jaar”, bevestigt Ploeger. “We hebben het ook gezien bij stammen van jagers en verzamelaars die er vandaag nog zijn. Het is een ontwikkeling die vanzelf op gang komt, zonder dat je er als ouder iets voor moet doen, met een belangrijk evolutionair voordeel: omdat mensen begrip voor elkaar kunnen opbrengen, kunnen ze ook beter samenwerken.”
Oerreflexen
Als je een pasgeboren baby een paar centimeter optilt en voorzichtig op een kussen laat vallen, gooit hij de armpjes in de lucht. Die armbeweging, de Moro-reflex genoemd, zie je ook op andere momenten als een baby ergens van opschrikt. Daarnaast is er de grijpreflex: een baby grijpt alles vast wat in zijn handjes komt en laat niet meer los. “Beide reflexen zijn terug te voeren tot de tijd dat we ons nog op 4 benen voortbewogen en bedekt waren met een vacht”, legt Annemie Ploeger uit. “De baby’s hingen aan de vacht van hun moeder, veilig en warm tegen haar aan. De Moro- reflex en de grijpreflex maakten dat hij zich aan de vacht van de moeder vastgreep als hij dreigde te vallen. Hoewel deze reflexen nutteloos zijn geworden, zitten ze nog in ons pakket van geëvolueerde eigenschappen en zeggen ze iets over de gezonde ontwikkeling van een baby.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
