De geest van Comenius

Dit jaar is het honderd jaar geleden dat Tomá? Masaryk de eerste president werd van de nieuwe staat Tsjechoslowakije, nadat het land sinds 1650 onder katholiek en Weens bestuur was geweest. De tentoonstelling Het erfgoed van Comenius, de geboorte van Tsjechoslowakije belicht de zoektocht naar wortels en eigenheid. Opmerkelijk genoeg liggen die wortels ook in Nederland.

Comenius (Jan Amos Komenský, 1592-1670) was naast theoloog en filosoof ook onderwijshervormer. Als pedagoog pleitte hij voor algemene leerplicht, aanschouwelijk onderwijs en kindgericht denken. Niet onbelangrijk is ook dat Comenius naast Latijn ook in het Tsjechisch schreef. In het door godsdienstoorlogen verscheurde Europa van de 17de eeuw was hij als protestantse intellectueel veroordeeld tot een zwervend bestaan. Ontheemd van zijn gezin en vaderland verbleef hij onder meer in Polen, (Zweeds-)Pommeren, Engeland, Transsylvanië en Hongarije. In 1656 kreeg hij asiel in Amsterdam, waar hij werkte als leraar, publicist en drukker. Na zijn dood werd hij begraven in de Waalse Kerk te Naarden. De expositie laat zien dat het 20ste-eeuwse streven naar onafhankelijkheid sterk is beïnvloed door pen en geest van deze hervormer. Intellectuele leiders als Masaryk en later Václav Havel voelden verwantschap met Comenius en citeerden bij hun ambtsaanvaarding uit zijn werk. Dit moge klinken als een lofzang op de erfenis van een inspirerende roerganger, deze breed opgezette tentoonstelling gaat vooral over de hectische recente geschiedenis.