Fraude met Bulgaarse vrouwen in ouderenzorg: zwoegen voor 400 euro per maand

© .

Wat moet je, als je op je oude dag niet naar het rusthuis wilt of kunt? Een schimmig Bulgaars bedrijf biedt de klok rond ouderenzorg aan. De hulpverleensters verdienen nog niet de helft van het Belgische minimumloon, blijkt uit een reportage van Knack en het VTM-programma Telefacts.

‘Wij zijn een legale organisatie en onze mensen werken volledig legaal in België. U krijgt een factuur zodat u het geld elke maand kunt overmaken en wij betalen onze dames.’

Het verkooppraatje van Silviya M., zaakvoerder van Seniorcare24, klinkt geruststellend als potentiële klanten haar opbellen. Samen met haar zus Teresa runt ze een Belgisch-Bulgaarse miljoenenbusiness in de ouderenzorg. Via websites zoals www.seniorcare24.be worden in de Benelux ‘zorgklanten’ geronseld. Het gaat om zorgbehoevende bejaarden en hun families die de zorg niet meer alleen aankunnen, maar die een woonzorgcentrum niet zien zitten. Wat Silviya M. er niet bij vertelt, is dat je er een twijfelachtige organisatie mee in huis haalt. Veel Belgische ouderen die hun laatste jaren thuis willen doorbrengen, hebben echter weinig keuze. Voltijdse thuiszorg is een erg dure zaak.

Bij een contractverlenging verandert soms de tegenpartij. We hebben al overeenkomsten gehad met drie bedrijven

Tineke, dochter van de zorgbehoevende Willy en Chris

Ginka, Ginka!’ In de bungalow wenkt Chris (92) haar Bulgaarse verzorgster. Chris is nog kwiek, maar lijdt aan lichte dementie. Er is enig enthousiasme in haar ogen te lezen wanneer ze een demonstratie geeft van hoe een verzorgster haar oude dag mogelijk maakt. ‘Ginka zorgt voor mij en voor mijn man, Willy. Ze kookt voor ons, doet de was, en ook een poetsvrouw hebben we niet meer nodig. Alleen de verpleegster van het Wit-Gele Kruis komt nog over de vloer.’

‘Coffee, please!’ Ginka verschijnt en volgt de instructie zwijgend op. Haar ogen staan dof. Onze poging om ook met haar contact te leggen, wimpelt ze af met een geforceerde glimlach. ‘Ze kan geen Nederlands, hoor’, zegt Willy. ‘In het begin verliep de communicatie stroef, maar uiteindelijk slaag je er toch in om uit te leggen wat je wilt. Een normale conversatie, dat zit er niet in.’

Toch zijn Willy en Chris tevreden klanten. ‘We hebben al drie verzorgsters gehad, we kunnen niet zonder. Voor ons is dit de enige manier om samen te blijven. In een rusthuis worden we waarschijnlijk uit elkaar gehaald. Ik heb heel andere hulp nodig dan mijn vrouw.’ Hij kijkt naar zijn rechterhand, die al de hele tijd nerveus over de andere pendelt. ‘Na een hersenbloeding is mijn linkerhelft volledig verlamd.’ Rechtop staan of wandelen kan Willy niet meer. ‘Ik maak me geen illusies. In het revalidatiecentrum heb ik vaak genoeg gezien dat echtgenoten op een andere afdeling terechtkomen.’

De 63-jarige Ginka is zijn verzekering tegen een scheiding. Overdag doet ze het huishouden, ’s nachts is ze oproepbaar via een bel die naast het bed staat. ‘Ginka is sterk, ze weet van aanpakken. Toen ik op de grond gevallen was, tilde ze me in één ruk op!’ vertelt Willy. Dan wordt pijnlijk duidelijk waar ze die ervaring vandaan haalt. Terwijl ze in België voor Willy en Chris zorgt, wordt ze – zo vernemen we – gemist in haar thuisland. Ze liet haar man, die sinds een ongeluk zwaar gehandicapt is, achter. ‘Hier kan ze meer verdienen dan in Bulgarije’, zegt Willy. ‘Het wringt wel een beetje, als je weet dat ze helemaal van ginder ver naar hier moet komen, terwijl ze ook iemand te verzorgen heeft.’

De Bulgaarse verzorgster Ginka bij haar klanten, Willy en Chris.
De Bulgaarse verzorgster Ginka bij haar klanten, Willy en Chris.

Veroordelingen

Het lijkt op het eerste gezicht geen perfecte maar toch een aanvaardbare situatie. Werkloze Bulgaarse vrouwen die het Belgische tekort aan bejaardenverzorgsters opvullen en zo aan de uitzichtloosheid in eigen land ontsnappen. Een betrouwbare, gestage geldstroom naar het armste land van de Europese Unie.

Voor Tineke, de dochter van Willy en Chris, biedt Seniorcare24 een uitkomst. ‘Mijn ouders stonden erop dat ze thuis zouden blijven. Vooruitziend als ze waren, hadden ze met het oog op hun oude dag een huis gebouwd zonder trappen. Maar met mijn eigen gezondheidsproblemen, studerende kinderen en een man op pensioen, is bij hen intrekken geen optie.’

De oplossing van Seniorcare24 kost de familie zo’n 2500 euro per maand. Dat is een flink bedrag, maar er staat veel tegenover: iemand die je de klok rond in huis hebt, en dat bijna zeven dagen op zeven.

Tineke: ‘Het begon met een intakegesprek in het kantoor in Herentals.’ Op de website van Seniorcare24 vinden we inderdaad het adres van een bedrijvencentrum in Herentals. ‘Nee die zitten hier niet,’ klinkt het aan de receptie wanneer we zelf langsgaan, ‘maar wij houden hun post bij.’ Al lijkt het voor de klant alsof Seniorcare24 vanuit het bedrijvencentrum in Herentals gerund wordt, het heeft daar in elk geval geen vast kantoor.

Waar is dit bedrijf dan écht gevestigd? De Europese bedrijfsregisters bieden uitkomst. De zussen M. blijken, samen met hun vader, de laatste jaren liefst negen zorgbedrijven te hebben opgericht. Niet in België, maar in Bulgarije. Die bedrijven, met namen als Bauring, Molenburg, Care4You, Lavato en Myosotis, zijn allemaal gevestigd op hetzelfde adres in de stad Veliko Tarnovo. De Belgische bvba Seniorcare24 blijkt niet meer dan een etalage.

In 2016 liep een van de Bulgaarse bedrijven, Care4You, in ons land tegen de lamp. De Belgische inspectiediensten stelden vast dat de arbeids- en sociale rechten van verzorgsters die in België werkten met een contract van Care4You werden geschonden. 82 werkneemsters die in ons land actief waren, werden niet correct betaald. Zo was onder meer het salaris te laag, of werd het niet op tijd gestort en gebeurden er onwettige afhoudingen op het loon. Ook bleek in veel gevallen dat de wetgeving over arbeidsduur en rustperiodes niet gerespecteerd werd, en dat Care4You voor een deel van de werknemers aan de inspectiediensten geen loonbrieven en individuele rekeningen kon voorleggen. Het bedrijf duldde geen pottenkijkers. Verzorgsters mochten niet met de inspecteurs praten. Wie dat toch deed, keek volgens de arbeidsovereenkomst tegen een ontslag en een schadeclaim van 1000 euro aan.

De Bulgaarse verzorgster Ginka bij haar klanten, Willy en Chris.
De Bulgaarse verzorgster Ginka bij haar klanten, Willy en Chris.

Het kwam tot een veroordeling. Teresa M., zaakvoerster van Care4You, werd op 14 november 2016 veroordeeld tot een gevangenisstraf van 15 maanden met onmiddellijke aanhouding – bij verstek, want noch Teresa, noch het bedrijf tekende present. Teresa M. en haar bedrijf moeten daarbovenop een geldboete van bijna 5 miljoen euro betalen. De rechter gewaagde van een ‘frauduleuze ingesteldheid’ en oordeelde dat Care4You een ‘exploitatiepolitiek voert waarbij sociaalrechtelijke inbreuken werden gepleegd en de mogelijkheid tot zwartwerk en sociale fraude wordt vergemakkelijkt’.

Verder onderzoek leert dat diezelfde maand ook een ander bedrijf van de zussen, Lavato, in opspraak kwam, ditmaal voor een Bulgaarse burgerlijke rechtbank. De klaagster in die zaak, een verzorgster, werd op 26 februari 2016 in dienst genomen en werd vrijwel meteen naar België gedetacheerd. Ze kwam terecht in een fermette in de streek van Antwerpen, waar een hoogbejaarde man aan haar zorg werd toevertrouwd. Ze zou er dag en nacht voor hem klaarstaan. Haar loon was ontstellend klein. Van maart tot en met juni kreeg ze gemiddeld 663 euro per maand betaald. Dat is niet eens de helft van het Belgische minimumloon. In juli ontving ze helemaal niets. Ook sociale bijdragen bleken niet betaald.

De aanleiding voor de Bulgaarse rechtszaak was niet eens de bezoldiging. Het was de manier waarop de arbeidsovereenkomst werd beëindigd. Tegen het einde van de met de zorgvrager afgesproken periode viel er een ontslagbrief van zaakvoerster Teresa M. in de brievenbus. Volgens dat document zou de arbeidsovereenkomst beëindigd zijn, en wel op schriftelijk verzoek van de verzorgster zelf. Op basis daarvan eiste het zorgbedrijf van haar een schadevergoeding voor het vroegtijdig verbreken van het arbeidscontract. Haar laatste maandloon werd niet betaald.

De verzorgster ontkende stellig dat ze ooit een verzoek tot ontslag had ingediend, en vroeg om het herstel van de arbeidsovereenkomst en de correcte uitbetaling van de achterstallige lonen. De Bulgaarse rechter stelde de verzorgster over de hele lijn in het gelijk.

Wisselende contracten

De naam van de Belgische rechtspersoon, Seniorcare24, mag dan wel gebruikt worden bij de klantenwerving, zaakvoerster Silviya M. laat de goedgelovige Belgische klanten rechtstreeks een overeenkomst sluiten met een van de Bulgaarse bedrijven. Via die bedrijven nemen de zussen M. dan een Bulgaarse verzorgster in dienst, die telkens voor een periode van zes maanden naar de Belgische klant wordt gestuurd. Verzorgsters worden meteen naar het buitenland gedetacheerd. Ook de vacatures zijn expliciet gericht op het buitenland.

De Bulgaarse verzorgster Ginka bij haar klanten, Willy en Chris.
De Bulgaarse verzorgster Ginka bij haar klanten, Willy en Chris.

‘Dat is helemaal niet de bedoeling van detachering’, zegt Frederic De Wispelaere, die als wetenschapper aan het Onderzoekscentrum voor Arbeid en Samenleving (HIVA, KU Leuven) onderzoek doet naar intra-Europese arbeidsmobiliteit. ‘Detachering is in het leven geroepen als een tijdelijke oplossing om grensoverschrijdende opdrachten uit te voeren. Het mag nooit een businessmodel worden. De Europese wetgeving stelt duidelijk dat het bedrijf reële bedrijfsactiviteiten moet hebben in het land waar het gevestigd is.’ En daarvan lijkt nauwelijks sprake. Ook dat het bedrijf personeel aanneemt om andere reeds gedetacheerde werknemers te vervangen, gaat in tegen de regelgeving.

De contracten die de Belgische zorgklanten ondertekenen, zijn telkens geldig voor een periode van zes maanden. Na die periode krijgen ze een nieuw contract voorgeschoteld. ‘En dan verandert soms de tegenpartij’, zegt Tineke. ‘Zo hebben we al een overeenkomst met bijvoorbeeld Molenburg, Lavato en Lavato2016 getekend. We kregen dan een nieuwe verzorgster, maar de rest bleef dan bij het oude.’ De Wispelaere heeft wel een idee waarom dat zo gebeurt. ‘Als het ene bedrijf een werknemer detacheert om een gedetacheerde kracht van een ander bedrijf te vervangen, dan moeten de controle-autoriteiten de werknemersbestanden van beide firma’s vergelijken om te controleren of ze het vervangingsverbod respecteren. En dat is een extra hindernis.’

Deze vorm van detachering naar het buitenland is helemaal niet de bedoeling. Ze mag nooit een businessmodel worden

Frederic De Wispelaere (HIVA, KULeuven)

Geen opleiding

Een ander gevolg van de strategie om de klanten te verdelen over meerdere buitenlandse bedrijven, is dat het moeilijk wordt om een helder beeld te krijgen van de omvang van de activiteiten van de hele onderneming. Het is bijvoorbeeld mogelijk dat de 82 werkneemsters die in het Belgische vonnis genoemd worden slechts het topje van de ijsberg vormen. Het familie-imperium telde, naast het veroordeelde Care4You, tijdens de loop van het onderzoek van de inspectiediensten nog vijf andere bedrijven, waarvan sommige ook nog eens de Nederlandse markt bedienden. In een lokaal Bulgaars krantje hebben de zussen het zelf over een honderdtal verzorgsters die ze in België in dienst hebben.

In Bulgarije rekruteren de zussen vooral onder financieel kwetsbare vrouwen van middelbare leeftijd. We zochten enkelen van hen op, zowel in België als in Bulgarije. Sommigen zijn bang en willen alleen anoniem getuigen. Anderen zijn vooral kwaad. Allemaal willen ze in de eerste plaats gerechtigheid. De verhalen die we horen, schetsen een beeld van een angstcultuur waarin bedrog en bedreigingen tegenover de verzorgsters schering en inslag zijn. Bovendien blijkt dat de verzorgsters doorgaans allesbehalve voorbereid zijn op hun werk in België.

De 32-jarige Pavlina kan ervan meespreken. Zonder enige opleiding of ervaring werd ze ingevlogen vanuit Bulgarije. Het bedrijf had haar voorgespiegeld dat haar werk in de eerste plaats sociaal van aard was. Ze zou een oudere dame gezelschap houden, haar helpen met het huishouden, haar sociaal leven faciliteren, en dat alles in een comfortabele en aangepaste omgeving. De realiteit was anders. ‘Ik moest er zorgen voor een dame die geen benen meer had. Ik was in paniek.’ Ze wilde meteen naar huis en belde naar zaakvoerster Silviya. Zij gaf toe dat ze misschien op voorhand wat meer informatie had kunnen geven. Maar terugkeren naar Bulgarije? Daar kon geen sprake van zijn. In het contract dat Pavlina had getekend, staat dat ze het bedrijf in dat geval een schadevergoeding van 10.000 euro moet betalen.

Tineke, dochter van de zorgbehoevende Willy en Chris
Tineke, dochter van de zorgbehoevende Willy en Chris

‘Ze droppen je bij de klant en trekken zich daarna niets van je aan’, vertelt ze. ‘Stel je je dat eens voor. Zes maanden alleen in een vreemd land met een zwaar gehandicapte vrouw met wie je niet eens kunt praten.’

Dat er met de diploma’s iets loos is, was ook de Vlaamse zorginspectie al opgevallen. Ze ging in 2011 langs bij Bauring, een ander Bulgaars bedrijf van de familie dat verzorgsters via Seniorcare24 levert, en stelde vast dat de diploma’s die voor de verzorgsters werden voorgelegd niet erkend zijn in Vlaanderen. Het leidde tot een bescheiden administratieve boete, die ook werd betaald. Maar toen na een volgende inspectie in 2013 bleek dat het bedrijf nog altijd niet de regels volgde, volgde een nieuwe boete. Die is nog steeds niet geïnd. Erger is dat er tot op vandaag geen enkele garantie is dat de verzorgsters die hier in Vlaanderen zware zorgarbeid verrichten enige vorm van opleiding hebben gehad.

Niet alleen worden totaal onvoorbereide verzorgsters aan hulpbehoevende klanten gekoppeld, er is ook sprake van regelrecht bedrog. Het begint bij het ondertekenen van de contracten. ‘Ik had daarvoor een afspraak in Veliko Tarnovo’, vertelt een verzorgster. ‘Pas bij aankomst in de stad werd mij per telefoon verteld op welk adres het precies zou gebeuren. De ondertekening van de contracten gebeurde blijkbaar niet in het kantoor van het bedrijf, waar ik een sollicitatiegesprek had gehad. Het bleek een appartement te zijn, ergens in een woonblok. Er werd ons een stapel documenten gepresenteerd. Veel te veel voor de tijd die we kregen om ze te lezen. We wisten gewoon niet wat we tekenden. Na enkele minuten zetten we gewoon op elke pagina een handtekening.’

Frederic De Wispelaere (HIVA, KULeuven)
Frederic De Wispelaere (HIVA, KULeuven)

Ook een andere verzorgster, Illiana, herinnert het zich goed: ‘Er bleken blanco ontvangstbewijzen tussen te zitten. Door ze te ondertekenen verklaarden we – zonder dat toen te beseffen – dat we een deel van ons loon eigenlijk al in contanten zouden hebben gekregen. Als we op een later tijdstip ons niet uitbetaalde salaris wilden opeisen, hadden we geen poot om op te staan.’

Ook de klant bedrogen

Maar ook de Belgische klant wordt bedrogen. Want terwijl hij moet instaan voor kost en inwoon, internettoegang en vliegtuigtickets, houdt het bedrijf diezelfde kosten nog eens af van het officiële loon van de verzorgsters. Samen met de blanco ontvangstbewijzen zorgt dat ervoor dat de verzorgster weinig overhouden aan hun werk. De vijf verzorgsters die we spraken, kregen lonen tussen de 350 en de 700 euro per maand. En dat voor een vrijwel constante beschikbaarheid, dag en nacht.

Als het bedrijf de vrouwen zo weinig betaalt en de klanten een grote som per maand op tafel leggen, waar gaat dan de rest van het geld naartoe? Stanimir Vaglenov, een Bulgaarse journalist gespecialiseerd in corruptie en criminaliteit, stuurt ons enkele Excelbestanden door. Het zijn lange lijsten van de vastgoedbezittingen van de vader van beide zussen M., en van Silviya. Veel van de eigendommen zijn gelegen in het rustieke Mindya, op nog geen halfuur rijden van Veliko Tarnovo. Hoewel het dorp er op het eerste gezicht straatarm uitziet, springen enkele prachtige eigendommen in het oog, waaronder een voor de streek extravagant uitziende villa met toren. Ze blijken in handen van de familie M. te zijn. De dorpsbewoners die we er spreken zijn zuinig met informatie. Ze kennen de zussen allemaal, en weten goed dat ze in het buitenland ‘zaken’ doen. Maar het succes maakt de familie in Mindya niet populair. Als we van de dorpsgenoten al iets horen over de zussen en vader M., is het zeker geen lof.

Een onderneming die in de problemen komt, wordt verkocht aan een “bedrijvenkerkhof”: iemand die voor een aalmoes zijn handtekening zet

Stanimir Vaglenov, Bulgaars misdaadjournalist

Hoe slagen de zussen er dan toch in om verder te doen, ondanks de vele klachten en de rechtszaken die, soms met succes, tegen hen gevoerd worden? Volgens Vaglenov is er een direct verband met de complexe bedrijfsstructuren die de zussen hebben opgezet. Die zijn altijd gericht op risicospreiding en het afwentelen van aansprakelijkheid. ‘Als je je onderneming hebt opgesplitst in meerdere rechtspersonen, en het loopt mis met een van die rechtspersonen, dan kun je activiteiten verplaatsen naar de andere vehikels terwijl je het bedrijf dat in de problemen komt kunt dumpen.’

Dat is precies wat de zussen met Care4You deden. Zo’n half jaar vóór het Belgische verstekvonnis werd het bedrijf doorverkocht aan een zekere Gercho, een man die nog zo’n 30 andere rechtspersonen op zijn naam heeft staan. Vaglenov kijkt er niet van op: ‘Zo’n individu noemen wij een “bedrijvenkerkhof”. Het gaat om mensen die financieel aan de grond zitten en voor een aalmoes een handtekening zetten. Daarmee nemen ze een bedrijf over met alle aansprakelijkheden, maar meestal zonder activa.’

Bij de overdracht van Care4You aan Gercho, werden de waardevolle bezittingen geschonken aan Myosotis, een ander bedrijf van de zussen M. ‘Als Care4You dan bezoek krijgt van de deurwaarder valt er niets te halen. Gercho mag dan wel de eigenaar zijn van 30 bedrijven, hij heeft niet eens een eigen huis’, zegt Vaglenov, terwijl hij ons een uittreksel uit het Bulgaarse vastgoedregister toont.

Verzorgster Pavlina heeft al die creativiteit aan de lijve ondervonden. Na haar terugkeer naar Bulgarije begon ze een rechtszaak tegen Care4You, haar werkgever en het bedrijf dat later ook in België veroordeeld zou worden. Ze won de zaak, maar door de verkoop van het bedrijf aan Gercho moet ze zich tot hem en zijn uitgeholde Care4You richten. Het zou haar bijna vier jaar procederen kosten om alsnog haar geld te krijgen. Toen Pavlina en haar advocaat uiteindelijk konden dreigen met de openbare verkoop van de goederen van Myosotis – het bedrijf dat de goederen van Care4You ‘als schenking’ kreeg – kreeg Pavlina haar 5000 euro aan achterstallig loon alsnog uitbetaald.

Stanimir Vaglenov, Bulgaars misdaadjournalist
Stanimir Vaglenov, Bulgaars misdaadjournalist

Pavlina is daarmee nog bij de ‘gelukkigen’. Cruciaal in die Bulgaarse rechtszaak is namelijk dat haar claim dateert van vóór de schenking van de goederen aan Myosotis. Volgens haar advocaat hebben veel van Pavlina’s collega’s minder geluk, hun claims zijn van een latere datum. De hoger vermelde Belgische miljoenenboete werd pas opgelegd ná de ‘schenking’ aan Myosotis. Het is dan ook maar de vraag of en hoe ze ooit geïnd zal kunnen worden.

Jan Knockaert, coördinator van Fairwork Belgium, een organisatie die zich inzet voor clandestiene arbeidsmigranten, ziet nog een reden waarom het zorgimperium van de zussen M. al zo lang kan standhouden. ‘Onze thuiszorgmarkt is niet goed geregeld. De zorg die Willy en Chris vragen, kan vandaag eigenlijk niet op een legale manier georganiseerd worden. Er is in België gewoon geen manier om iemand in huis te halen die én het huishouden doet én klaarstaat om zorg te verlenen. Tenminste, niet zonder dat je in de informele sector terechtkomt.’ Knockaert merkt op dat een oplossing niet eenvoudig, maar wel mogelijk is. ‘Als we zo’n systeem willen, dan moeten we dat reguleren. Maar dat is een politieke beslissing, en zover zijn we nog niet. Er leeft onder beleidsmakers wat angst om het probleem van de huisarbeidsmarkt aan te pakken, want zo’n systeem kost geld.’

Ondanks de informatie die de rechtszaken en de bedrijfsregisters ons verschaffen, blijft het gissen naar de schaal waarop de bedrijven rond Seniorcare24 actief zijn. Wat wel zeker is, is dat de zussen nog altijd Bulgaarse verzorgsters inzetten in België. Enkele telefoontjes naar de helpdesk van SeniorCare24 volstaan om aan te tonen dat SeniorCare24 nog altijd actief is en klaarstaat om nieuwe verzorgsters te leveren in België en Nederland. Wanneer wij bellen, legt Silviya M. ons in onberispelijk Nederlands uit hoe haar ‘familiebedrijf’ ons van dienst kan zijn. Het modelcontract dat ze ons opstuurt, verraadt dat intussen het Bulgaarse schemerbedrijf ‘Molenburg’ in het spel is. Uit het Bulgaarse bedrijfsregister blijkt dat zij en haar voortvluchtige zus elk de helft van het aandelenkapitaal van het bedrijf vertegenwoordigen. De zussen M. zijn blijkbaar nog niet van plan om SeniorCare24 met pensioen te sturen.

Deze reportage is deel van een internationaal onderzoek waarbij ook VTM-Telefacts, De Groene Amsterdammer (Jasmijn Post en Anoek Hofkens) en 24Chasa (Stanimir Vaglenov) betrokken waren, en kwam tot stand met de steun van het Fonds Pascal Decroos voor Bijzondere Journalistiek en Journalismfund. Info: www.fondspascaldecroos.org en www.journalismfund.eu

Uitzending Telefacts: woensdag 30/05, 22.20 uur, VTM.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content