EXPO: Closing Time (*** oe)

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen gooit voor een laatste keer de registers open.

Het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen (KMSKA) moet voor restauratie dicht, we weten het al een hele tijd, maar voor men die donkere nacht ingaat, gooit men binnenshuis de registers open.

Nieuw museum

Vanaf eind 2010 sluit het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten in Antwerpen (KMSKA) tot 2012 de deuren. Het grootste Vlaamse museum dat in de negentiende eeuw gebouwd werd, vertoont al een tijd infrastructurele gebreken. Asbestophoping, het niet onder controle kunnen houden van de klimaatregeling, binnenregenen en de wirwar van het elektriciteitsnet zijn urgente problemen.

Claus en Kaan Architecten ontwikkelden een masterplan waarin ze ook voor een gevoelige uitbreiding van de beschikbare ruimte zullen zorgen. Door de vier patio’s of binnenschachten te betrekken, kan men de tentoonstellingsruimte met de helft vergroten. Aan de buitenkant zal hiervan volstrekt niets te zien zijn.

Tot die tijd houdt het museum met de expo Closing Time haar slotgala. We zien het meer en meer, hedendaagse kunst die tijdelijk in historische museumcollecties binnensluipt. Beide partijen zouden er beter van worden. Laat ons er vooral over waken dat het geen verplicht nummertje wordt. Opgewarmde kost, daar wordt niemand vrolijk van.

Dialogen van Vanriet

Voor de duidelijkheid: Closing time is geen halfbakken modegril. Deze ultieme expo van het oude KMSKA is de vrucht van intensieve curatieve arbeid. Het museum zoals we het kenden – modernen beneden, oude meesters boven – is drastisch getransformeerd. Jan Vanriet (1948) plaatste 170 eigenhandige stukken naast 150 collectiestukken en bepaalde met curator Leen De Jong de thema’s, het ritme en de opeenvolging. Enkel de Rubenszalen werden ongemoeid gelaten.

Vanriet declameert een persoonlijk verhaal over vroeger, over het oorlogsverleden van zijn ouders, die elkaar tijdens WOII in een kamp in Duitsland ontmoetten. Thema’s als Lacrima, Transport, De laatste dag of Doctrine volgen elkaar op. Soms gaat het om coloristische verbanden. In Le rouge et le noir gaat het onvolprezen schilderij Madonna omringd door serafijnen en cherubijnen (1452) van Jean Fouquet een dialoog met de blauwen en roden uit andere werken aan. Het is dan wel niet het meest diepgaande hoofdstuk van Closing Time, het ritme is goed en dat geldt ook voor het verdere verloop – geen evidentie voor een parcours met ruim 300 stops.

Het ensemble Diaspora is bijzonder knap. Ruggengraat zijn Vanriets twee grote, langwerpige doeken Diaspora 1 en 2. Hij capteert op suggestieve wijze de desolaatheid en het ingetogen lijden van rusteloze vluchtelingen. Iets van dat mysterie en die dreiging, die zo mooi doorschemeren in die wazige schildertrant, komen in werken van Mellery, Fantin-Latour en De Saedeleer terug. Ook in het hoofdstukje De wandeling zijn zinvolle, esthetische verbanden blootgelegd. Het valt op dat knappe ensembles altijd met sterk werk van Vanriet zelf beginnen, zoals hier het geval is met De reiziger is blind en De brug die werken van Rops, Ensor en Wouters bevragen.

Opmerkelijk gegeven is dat Vanriet er hier en daar in slaagt om geconsacreerde kunst een toontje lager te laten zingen. Werken die boven alle kritiek verheven zijn, die in het pantheon van de schilderkunst een vastgeroeste stek hebben, waardoor hun zegging afgekalfd is, moeten zich opnieuw bewijzen. Vanriet haast zich ook om te melden dat hij de confrontatie beslist niet heeft opgezocht. Eva, zwarte muts naast Man met Romeinse munt (ca. 1478) van Hans Memling doet daar toch onwillekeurig aan denken. Door ook een portret als pendant te kiezen, biedt de kunstenaar zelf een vergelijking op schilderkunstig niveau op een presenteerblaadje aan. Het valt niet mee om verder dan het technische verschil te kijken.

Vanriets preoccupatie met haat, onverdraagzaamheid en zijn verleden of dat van zijn ouders dat tot mythe werd omgevormd, vraagt kennis van die achtergrond om veel van de beeldtaal te kunnen ontcijferen. Maar men kan van een aantal beelden ook het mysterie en de spanning oppikken en de esthetiek ervan laten inwerken. Het is dan ook een beetje een zonde dat die laatste categorie beduidend minder vertegenwoordigd is. Dat duidt toch in de richting van bloedarmoede. We stellen eveneens vast dat zonder de collectie van het KMSKA, de expo aan het wankelen zou gaan. Die kritische vaststelling mag evenzeer een pluim op de hoed van de makers van de expo en van Vanriet als keuzeheer zijn. Het zegt niets minder dan dat Closing Time in het vooropgestelde doel geslaagd is. Er is sprake van echte dialoog en niet van een mediagenieke guerrillaoperatie. Makkelijk, of luchtig verteerbaar is dit beslist niet. Overigens: waarom niet enkele diepgaande dialogen van Vanriet of andere kunstenaars in de nieuwe vaste opstelling behouden en regelmatig vervangen?

Er is veel te zien, nu en dan gewoon te veel. Soms ligt dat aan de te gezochte dialogen, soms betreft het minder werk van Vanriet zelf. Coherentie en meerwaarde zijn niet altijd over de hele lijn aanwezig. Bijzonder knap nog hoe Optocht 1 en 2 iets extra meegeven aan de Rubenszalen. Een galmend slotstuk, ja, dat is het zeker.

Closing Time
Tot 3 oktober
Koninklijk Museum voor Schone Kunsten Antwerpen
Leopold de Waelplein, Antwerpen
Kmska

Matthias Depoorter