Vijf jaar brexit: ondanks geslaagde scheiding is wederzijds vertrouwen helemaal zoek

Maros Sefcovic en David Frost © AFP

Omdat de Britse regering de gemaakte afspraken niet nakomt – zegt de EU – is het vertrouwen tussen Londen en het ‘starre’ Brussel – Britse woorden – helemaal zoek.

Journalisten bij kranten, nieuwswebsites en persagentschappen hebben het de afgelopen vijf jaar aan den lijve ondervonden: de sleutelelementen van de brexit-saga laten zich niet in een paar honderd woorden samenvatten. Maar de hoofdlijnen zijn duidelijk. Brussel en Londen sloten in de herfst van 2019 een terugtrekkingsakkoord dat het Britse vertrek uit de EU op 1 februari 2020 mogelijk maakte. Die dag trad een overgangsperiode in werking waarbij het VK deel bleef uitmaken van de Europese douane-unie en de interne markt, maar op 1 januari kwam ook daar een einde aan. In de tussentijd moest de fel geplaagde Britse premier Theresa May het stokje doorgeven aan Boris Johnson, die zijn positie kon versterken door glansrijk de parlementsverkiezingen te winnen.

Maar daarmee werd de brexit niet tot een goed einde gebracht. Het vertrouwen tussen beide partijen zit nu op een absoluut dieptepunt, geven ze beide toe. Dat heeft alles te maken met de uitvoering van het Protocol over Ierland en Noord-Ierland, dat samen met het brexit-akkoord gesloten werd, en van het handels- en samenwerkingsakkoord (TCA) van eind december 2020. Om het vredesproces in Noord-Ierland te beschermen werd beslist om controles aan de grens met EU-lidstaat Ierland te vermijden. Dat bleek alleen maar mogelijk door Noord-Ierland – in tegenstelling tot Groot-Brittannië – bij de douane-unie en de interne markt te houden. Het gevolg daarvan is dat er wel controles gekomen zijn tussen Groot-Brittannië en Noord-Ierland – ook al had Boris Johnson gezworen dat dat nooit zou gebeuren. Voor de Noord-Ierse unionisten zijn zulke controles tussen hun regio en het Britse vasteland een regelrechte nachtmerrie.

Om de Britse handelaars tijd te geven zich aan te passen aan de nieuwe realiteit, werd beslist voor heel wat productcategorieën ‘grace periods’ te voorzien – uitstel voor de invoering van douane- en productcontroles. Die golden bijvoorbeeld voor voedingsproducten als diepgevroren vlees, melk, vis en eieren. Zo’n nieuwe overgangsperiode moest ook garanderen dat winkelrekken in Noord-Ierland gevuld bleven. Maar in maart besliste het VK om dat uitstel met zes maanden te verlengen, tot oktober. De Europese Commissie lanceerde meteen een inbreukprocedure omdat die beslissing volgens haar tegen de afspraken ingaat.

Intussen zijn we drie maanden later en blijft de Europese Unie bij haar kritiek dat de controles die wel al plaatsvinden ‘minimaal’ zijn. ‘We weten niet wat er aan de grens gebeurt’, zei Maros Sefcovic, die als vicevoorzitter van de Commissie belast is met het onderhouden van de relaties met het VK. Hij herhaalt keer op keer dat de Europese Unie van in het begin haar goede wil getoond heeft door de controles op wat via Groot-Brittannië Noord-Ierland – en dus de interne markt – binnenkomt, de facto uit te besteden aan de Britten.

Hoop gevestigd op Joe Biden

Bovendien dreigt Londen er nu mee nog een andere overgangsperiode eenzijdig te verlengen. Die heeft betrekking op het verbod dat in de EU om gezondheidsredenen geldt op de import van gekoelde vleesbereidingen uit niet-EU-landen. In het kader van de brexit toonde de Unie zich bereid de leveringen van Brits vlees aan supermarkten in Noord-Ierland gedurende zes maanden toch toe te staan, maar op 1 juli zou daaraan een einde moeten komen. Enkele weken voor dat verbod van kracht wordt, spreekt de regering in Londen nu van een idiote beslissing van de EU – al heeft ze er zich in december zelf ook toe verbonden. Nu het gonst van de geruchten dat Londen dat engagement niet zal nakomen, wordt in de Britse pers over een ‘worstjesoorlog’ (‘sausage war’) met Brussel gsproken.

Topoverleg tussen Eurocommissaris Sefcovic en ‘brexit-minister’ David Frost heeft nog geen doorbraak opgeleverd. Terwijl de EU dreigt met het opleggen van tarieven en quota als het VK de gemaakte afspraken blijft verbreken, doen de Britten hun beklag over de in hun ogen starre houding van de Unie. Sefcovic stelt voor om met het VK een veterinair akkoord te sluiten dat 80 procent van de vereiste controles op producten van dierlijke en plantaardige oorsprong overbodig zou maken, maar daar wil Londen niet van weten. Het vreest dat het geen ambitieuze handelsakkoorden zal kunnen sluiten als het zijn standaarden op die van de EU moet afstemmen, zelfs al zou dat maar tijdelijk zijn.

De Europese Unie hoopt dat het bezoek van de Amerikaanse president Joe Biden aan Europa de impasse kan doorbreken. Als hij Boris Johnson onder druk kan zetten, zal die zich misschien wat inschikkelijker gaan opstellen, is de redenering. Biden gaat prat op zijn Ierse roots en wil koste wat het kost dat de vrede op het Ierse eiland bewaard wordt. Precies die vrede dreigt in het gedrang te komen als de lont nu niet uit het kruitvat wordt gehaald. Frustraties over de grenscontroles en over de haperende handel met Groot-Brittannië droegen een paar maanden geleden al bij tot een opflakkering van geweld in Noord-Ierland. Als alle partijen het over iets eens zijn, is dat een echte uitbarsting moeten worden vermeden.

Partner Content