‘Tien jaar na de crisis is er weinig veranderd. Is dat ook de schuld van de socialisten?’

‘Lonen stijgen maar moeizaam, terwijl grote bedrijven en vermogende gezinnen de financiële overschotten opstapelen’, schrijft Jan Cornillie (SP.A). ‘De sociaaldemocratie moet de komende tien jaar hogere inkomens en hogere werkgelegenheid realiseren.’

Deze maand is het exact tien jaar geleden dat de financiële crisis losbarstte met het failliet van Lehman Brothers. De geïndustrialiseerde wereld kwam toen in een economische recessie terecht die vooral in Europa erg lang duurde. Hou je de volgende dagen – en wellicht weken – dus maar klaar voor een hele reeks terugblikken, analyses en opinies.

Larry Elliott, van de Britse krant The Guardian, heeft de zijne al klaar. Nadat de bankencrisis de schuld was van de derde weg progressieven, is nu ook het afgelopen – volgen hem ‘verloren’ – decennium de schuld van links. De banken liggen nog altijd niet aan de leiband, het bezuinigingsbeleid heeft de crisis op de zwakste schouders afgewenteld en mensen koelen hun woede op het establishment via populistische partijen. Allemaal de schuld van links, schrijft Elliot.

Links heeft geen verhaal, geen maatschappijkritiek, geen lef, geen bescheidenheid. We hebben het de voorbije jaren veel gelezen en gehoord, maar stilaan wordt het grotesk. Een ‘sorry-sos’ ben ik nooit geweest, maar nu heeft de bashing de limieten van haar deugdelijkheid bereikt. Want, ten eerste, ze werkt.

Jaren van al dan niet gemeende post-mortems over de sociaaldemocratie hebben stilaan precies dat resultaat. Maar, ten tweede, het enige praktische gevolg is voorlopig dat rechtse meerderheden de banken nog meer en de zwakkeren nog minder met rust laten. Men lijkt zoveel plezier te beleven aan de verhaalanalyse dat de essentie uit het oog verloren wordt. En die essentie is dat rechts ons opnieuw de verkeerde richting laat uitgaan.

Wie betaalde de prijs van de crisis?

Laat ons even kijken naar de aantijgingen aan het adres van sociaaldemocraten. ‘De kost van de crisis viel grotendeels op de schouders van zij die het minst kunnen dragen’, schreef opiniemaker Philip Stevens onlangs in De Tijd. En hij voegde eraan toe dat in Groot-Brittannië de verhouding minder uitgaven/hogere belastingen in de sanering 80/20 was. ‘Steengoede analyse’, retweette De Tijd-journalist Kurt Van Steelandt.

Beter laat dan nooit, maar ik herinner mij alvast geen applaus van De Tijd toen we in België onder de regering Di Rupo de sterkste schouders de lasten van de sanering lieten dragen. Integendeel, toen we na 2008 erin slaagden om het begrotingstekort te doen dalen – door achterpoortjes te sluiten én de grootste vermogens en vennootschappen sterker te belasten, waren we meteen een belastingregering. Marxistisch zelfs volgens sommigen en dus een regering waar men snel van af moest. Wat ook lukte, ondanks zetelwinst van de uitgaande coalitie.

“Als er geen bloed aan de paal hangt, bestaat het niet in de hedendaagse politiek.”

‘We hebben de 500.000 rijkste Belgen 5 miljard extra lasten opgelegd. Dat is gemiddeld 10.000 euro, elk jaar opnieuw, daarom moesten we uit de regering’, zei ik op de SP.A-fractiedag, toen ook daar gemor de kop opstak, maar dan omdat we niet links genoeg hadden geregeerd. De fout die we achteraf wel hebben gemaakt, is wellicht dat we er niet over hebben gepolariseerd.

Met ons geen dehumanisering van de valsspeler die zijn eigen huis fiscaal gunstig aan zichzelf verhuurt via zijn vennootschap, geen criminalisering van de open grenzen-maffia die constructies in belastingparadijzen opzet. Als er geen bloed aan de paal hangt, bestaat het blijkbaar niet in de hedendaagse politiek.

Zijn de banken nog steeds even machtig?

Maar even terug naar onze opiniemakers en journalisten. ‘De internationale banken zijn nog altijd even machtig als 10 jaar terug’, klaagt Eliott aan. ‘De winsten worden nog steeds geprivatiseerd en de verliezen gesocialiseerd’ voegt Stevens eraan toe. Het is moeilijk om het tegendeel te bewijzen. Dat de banken in 2008 al niet down en out waren, werd al snel duidelijk tijdens de onderhandelingsweekends en -nachten over een nieuwe Belgische bankenwet.

Toen de minister van Financiën SP.A niet kon overtuigen, belde de CEO van KBC gewoon zelf om zijn bezwaren kenbaar te maken. De afspraak was dat in de nieuwe bankenunie het failliet van banken niet meer op de belastingbetaler zou verhaald worden. Of dat nu echt zo is, valt nog te zien bij de volgende bankencrisis. Een bankencrisis die volgens sommigen zelfs nakend is. Wat wel duidelijk is, is dat spaarders en beleggers het herstel van de winstmarges van de banken betalen via allerlei soorten commissies, kosten en waardeloze beleggingsadviezen. Banken zouden ons niets meer mogen kosten als ze omvallen, maar kosten ons nu vooral veel geld als ze dat niet doen.

Het grotere punt is echter niet zozeer de bankenreglementering maar het huidige onevenwicht tussen kapitaal en werk. Kort gezegd: lonen stijgen maar moeizaam, terwijl grote bedrijven en vermogende gezinnen de financiële overschotten opstapelen. De normale flow terug naar werk via investeringen en loonstijgingen hapert al jaren in Europa. Als de sociaaldemocratie al ergens van beticht kan worden in het voorbije decennium, dan is het in de bescherming van werkgelegenheid en de verbetering van inkomens, zeker van de meest kwetsbare groepen, veelal migranten. In de eerste jaren na de crisis bleef de inkomensongelijkheid in België bij de laagste in de wereld en steeg ze niet.

Waar blijven de Duitse sociaal-democraten?

Maar als de sociaaldemocratie iets wil betekenen in het volgende decennium, dan moet het doel zijn om hogere inkomens én grotere werkgelegenheid te realiseren. En daar kunnen we niet om Duitsland heen: daar boeken zowel de overheden, de bedrijven als de gezinnen overschotten terwijl andere eurolanden zich nu nog altijd (moeten) aanpassen aan de Duitse loonmatiging en besparingen van meer dan tien jaar geleden.

Duitsland noteert vandaag dan wel een record van lage werkloosheid, maar heeft tegelijk een heel beperkte inkomensgroei, vooral in de lage loon-sectoren. Werkende armen noemen we ze. Dat dit allemaal gebeurt met sociaaldemocraten in de regering, nu al vijf jaar, is de echte achillespees van de Europese sociaaldemocratie.

Noem een uitdaging in Europa en bedenk welk verschil het zou maken als de Europese grootmacht en economische motor het geld zou laten rollen om een progressieve herverdelings-agenda zou voeren, in plaats van dat geld op te potten. De dag dat de SPD uit de schaduw van Angela Merkel treedt met een offensief sociaal programma voor Europa, zullen sociaaldemocraten in heel Europa een zucht van verlichting slaken.

De eurozone koos blind voor het Duitse recept op een moment van liberaal-conservatieve dominantie van Europa. ‘Bezuinigingen en hervormen’ werd het mantra, zonder daling van de schuldgraad en met een enorme sociale kost. Die politiek werd helemaal grotesk, toen onlangs het zware schuld-programma van Griekenland ten einde liep. ‘You did it!’ tweette Europees president Donald Tusk.

De zelfgenoegzaamheid waarmee Europese leiders elkaar schouderklopjes geven over hun sociaal-economische strafexpeditie is onwezenlijk. Hoe ver kun je van de realiteit staan? En het zal nog niet meteen stoppen. We gaan het laatste jaar van de Europese legislatuur in en dus zullen Europese politici zich ritueel op de borst kloppen met hun vele verwezenlijkingen en zich positioneren voor de reeks topjobs die open komen te staan. Dat Europa ondertussen in brand staat, politiek verscheurt en afglijdt naar onbestuurbaarheid zal hen blijkbaar een zorg wezen.

Wie zal het Europese sociaal model beschermen?

Volgend jaar in mei staan Europese verkiezingen op het programma: sommigen willen er graag een strijd van maken tussen populisten en pro-Europeanen. ‘Als Salvini en Orban mij als hun tegenstander zien, dan hebben ze gelijk’, vatte Macron het samen. Een vette kluif voor de media, dat zeker. Een uitlegbaar gevecht tussen een open en gesloten Europa.

Maar als links verweten wordt om te weinig tanden te tonen tegen de banken en argeloos te zijn geweest ten aanzien van de onderkant van de samenleving, wat moet dit gevecht dan opleveren? Noch de populisten, noch de liberale pro-Europeanen hebben als prioriteit om ons Europees sociaal model te beschermen tegen de valsspelers van de wereldeconomie.

Nochtans is dat de enige manier om mensen opnieuw te verzoenen met de EU en verzoening te brengen in Europa. Het is tijd om de sociale mobiliteit opnieuw op gang te brengen: in noord en oost, zuid en west, komende uit migratie of al generaties lang Europeaan.