Poolse journalist ziet zijn land steeds meer geïsoleerd raken: ‘Kaczynski wil de EU ondermijnen’

Adam Michnik: 'De helft van de Polen staat open voor een anti-Europese agenda.' © Gettyimages

Sterke man Jaroslaw Kaczynski vaart een nationalistische koers. Maar zolang het geld uit Brussel komt, is een Poolse exit uit de EU niet aan de orde, zegt opposant Adam Michnik.

De Poolse machtspoliticus Jaroslaw Kaczynski heeft al veel staatsinstellingen onder controle van de PiS-partij gebracht, waaronder de rechterlijke macht. Maar de media bieden weerwerk, vooral de liberale Gazeta Wyborcza. Hoofdredacteur Adam Michnik (75) is al zijn hele leven een doorn in het oog van de machthebbers. Als kritische student werd hij van de universiteit gestuurd en in 1968 tot drie jaar gevangenisstraf veroordeeld. Vanaf 1980 steunde hij Solidarnosc, de eerste vrije vakbond in het Oostblok. Na de afkondiging van de staat van beleg werd hij opnieuw opgepakt. In juni 1989, voor de eerste min of meer vrije verkiezingen, mocht hij vanuit de oppositie een ongecensureerde krant uitgeven: Gazeta Wyborcza.

Warschau heeft het grensgebied afgesloten voor journalisten en hulporganisaties. Dat is een democratische staat onwaardig.

Acht u het mogelijk dat Polen zich zal terugtrekken uit de Europese Unie?

Adam Michnik: PiS-leider Jaroslaw Kaczynski zal niet uit zichzelf besluiten om te vertrekken, maar zijn beleid kan daar wel toe leiden. Hij en zijn regering wakkeren voortdurend conflicten met de EU aan. Hij gebruikt de spanningen als een binnenlands politiek instrument. Dat is gevaarlijk. Bovendien is zijn staatsopvatting niet verenigbaar met de waarden van de EU. Polen heeft zijn geloofwaardigheid bij de Europese Commissie en de andere lidstaten verloren. We raken steeds meer geïsoleerd.

De Poolse regering en de EU hebben vooral conflicten over de rechtsstaat. Waarom wil Kaczynski de rechterlijke macht onderwerpen?

Michnik: De regering wil rechters hebben die haar volledig gehoorzamen, die haar wereldbeeld helpen doordrukken. Het is een strijd om de democratie tout court. Minister van Justitie Zbigniew Ziobro pakt de rechtbanken op een bolsjewistische manier aan.

Met die autoritaire koers dreigt de regering miljarden aan Europese hulp te verspelen.

Michnik: De PiS is aangewezen op permanente mobilisatie, de partij moet de noodtoestand ensceneren om de beschermer van Polen te lijken.

Aanvaarden de Polen dat? Premier Mateusz Morawiecki had het onlangs over een ‘Derde Wereldoorlog’ met de Europese Commissie.

Michnik: Polen is erg verdeeld. De helft van het land staat open voor een anti-Europese, nationalistische agenda. De PiS heeft vooral door sociale maatregelen heel wat kiezers voor zich gewonnen, bijvoorbeeld door de invoering van kinderbijslag. In Polen speelt de katholieke kerk bovendien een cruciale rol. Ze heeft veel gedaan om het land onafhankelijk te maken van de Sovjet-Unie. Tegenwoordig kiezen de meeste katholieken de kant van de PiS.

Bepaalde Poolse regio’s hebben zich tot lgbt-vrije zones verklaard. Waar komt die onverdraagzaamheid vandaan?

Michnik: Homohaat is niet typisch Pools, het heeft een lange geschiedenis in de Europese cultuur. De homofobie is diepgeworteld, maar ze verandert snel. In Polen gaat het misschien wat trager, het land is zeer ruraal en afkerig van verandering. Antidemocratische krachten maken daar misbruik van. Ik ken Kaczynski van vroeger en ik kan me niet herinneren dat homofobie een belangrijk thema voor hem was.

Welk soort staat heeft Kaczynski voor ogen?

Michnik: Zijn opvatting is vergelijkbaar met die van Poetin, ze is ondemocratisch. Hij en zijn entourage zien zichzelf als de uitverkorenen die Polen moeten redden voor het gevaar van de islam en de homoseksuelen, gescheiden vrouwen en drugsverslaafden. Parlementslid Marek Suski (PiS) sprak onlangs over de Poolse ‘bezetting door Brussel’. Terwijl het woord ‘bezetting’ in Polen staat voor de invasie door Hitler, voor bombardementen, executies, Auschwitz.

De PiS zegt dat ze de EU niet wil verlaten. Wat wil ze dan wel?

Michnik: De PiS weet waarschijnlijk niet goed welke rol Polen in de EU kan spelen. Zolang Brussel geld geeft, vinden ze alles goed. Geld stinkt niet. Je zou het zo kunnen samenvatten.

Maar in het conflict over de hervorming van het justitieapparaat heeft Europa nu betalingen uit het coronaherstelfonds bevroren.

Michnik: De PiS wil de EU ondermijnen. Wellicht wil ze met Viktor Orban, Matteo Salvini, Marine Le Pen, met Vox in Spanje en de AfD in Duitsland een alliantie smeden, haar eigen anti-Europese Komintern. Het doel van die partijen is de zogenaamde suprematie van de homo’s, de kosmopolieten en de liberalen in Europa te doorbreken. Toen Donald Trump aan de macht was in de VS, waren ze optimistischer dan nu. Trump sprak hun taal, hij was hun rolmodel. Helaas heeft hij verloren. God heeft Kaczynski de rug toegekeerd.

De Belarussische dictator Aleksandr Loekasjenko zet Polen onder druk door migranten uit het Midden- Oosten naar de grens te sturen. Hoe kan die crisis worden aangepakt?

Michnik: We weten niet eens wat daar precies aan de hand is. Warschau heeft het grensgebied afgesloten voor journalisten en hulporganisaties. Niemand wordt toegelaten. Dat is een democratische staat onwaardig. Loekasjenko heeft duizenden mensen in groot gevaar gebracht, ook zwangere vrouwen en kinderen. Dat is barbaars. De EU zou haar verantwoordelijkheid kunnen opnemen en opvangkampen inrichten, zodat niemand sterft van de kou of de honger. Daarna kan men verder beslissen wat er met die mensen gebeurt.

De EU wil de sancties tegen Belarus verder aanscherpen. Zal Loekasjenko op een gegeven moment toegeven?

Michnik: Loekasjenko moet nu met alle beschikbare middelen onder druk worden gezet. Maar eigenlijk gaat het helemaal niet om Loekasjenko. Het probleem is Poetin. Zonder hem was er van Loekasjenko al lang geen sprake meer.

U hebt voor de democratie in de gevangenis gezeten. En u hebt ertoe bijgedragen dat uw land zich na de val van het communisme in 1989 naar het Westen richtte. Is uw levenswerk nu bedreigd?

Michnik: Ik ben de enige die beslist of ik tevreden ben met mijn levenswerk. Kaczynski heeft daar niets over te zeggen. Ik ben ervan overtuigd dat hier iets groots gerealiseerd is. Polen maakt momenteel, ondanks de PiS, zijn beste jaren in vier eeuwen mee.

Hoe kan de PiS bij verkiezingen worden verslagen?

Michnik: De oppositie moet zich verenigen, met één lijst komen, zoals de anti-Orbanpartijen in Hongarije. Maar ik betwijfel of dat zal gebeuren. Hier geldt het gezegde: twee Polen, vier partijen. Realistischer zijn misschien twee blokken, één rond de liberale burgercoalitie van Donald Tusk en een iets conservatiever blok. Samen zouden zij een regering kunnen vormen tegen Kaczynski.

Is oud-premier en oud-voorzitter van de Europese Raad Donald Tusk de juiste man om het tegen Kaczynski op te nemen?

Michnik: Tusk is slim, ervaren en wereldwijs. Maar natuurlijk polariseert dat ook de mensen. Iemand die bijzonder is, wekt afgunst op bij de middelmaat.

'Kaczynski wil de EU ondermijnen'

Adam Michnik

– 1946 geboren in een Joods gezin in Warschau, studeert geschiedenis

– 1977-1989 anticommunistisch verzet

– Na 1989 medeoprichter van de Gazeta Wyborcza en adviseur van de vakbond Solidariteit

– Ontvangt in 2001 de Erasmusprijs

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content