De Europese Commissie heeft woensdag haar eerste rapport gepubliceerd over de handhaving van de rechtsstaat in de 27 EU-landen. Het document biedt een overzicht van de ‘good practices’, maar lijst ook de pijnpunten op. Landen als Hongarije, Polen en Malta worden niet geheel verrassend meermaals aangehaald als lidstaten waarover er reden tot bezorgdheid is.
Het eerste jaarverslag heeft betrekking op vier pijlers: de nationale rechtsstelsels; de kaders voor corruptiebestrijding; pluriformiteit en vrijheid van de media; en andere institutionele kwesties die verband houden met democratisch bestuur. ‘Het is de bedoeling om potentiële problemen bloot te leggen, de dialoog met de lidstaten aan te gaan en in heel Europa de rechtsstaatcultuur te versterken’, zei Vera Jourova, als vicevoorzitter van de Europese Commissie bevoegd voor Waarden en Transparantie, tijdens de voorstelling. ‘Het rapport is objectief, en bevat zowel positieve als negatieve elementen’, duidde ze.
De onafhankelijkheid van de rechterlijke macht is in een aantal lidstaten een punt van zorg. Zo haalt de Commissie aan dat tegen Hongarije en Polen zelfs een artikel 7-procedure is geopend. Ook over Bulgarije en Roemenië is de Commissie bezorgd. Over België zegt het rapport dat de beschikbaarheid van voldoende personeel en financiële middelen ‘een uitdaging’ is voor justitie en dat digitalisering nog beter kan. ‘In deze context is het ontbreken van betrouwbare en consistente gegevens over efficiëntie een tekortkoming die al lang bekend is.’
Op het vlak van corruptiebestrijding haalt de Commissie aan dat in Malta het onderzoek naar de moord op onderzoeksjournaliste Daphne Caruana Galizia ernstige corruptiepatronen heeft blootgelegd. Voor België betreurt de Commissie het ontbreken van een algemene beschermingsregeling voor klokkenluiders.
Wat betreft de onafhankelijkheid van de media, doet de politisering van de mediaregulatoren in sommige landen de wenkbrauwen fronsen, bijvoorbeeld in Hongarije, Malta en Polen. In landen als Bulgarije, Griekenland, Luxemburg, Roemenië en Slovenië dreigt de werking van de regulatoren bemoeilijkt te worden door een gebrek aan financiering. In België krijgt de Vlaamse Vereniging van Journalisten dan weer goede punten voor haar meldpunt voor fysieke en verbale agressie tegenover journalisten. Verder blijkt in verschillende landen de rechtsstaat onder druk te komen door het al te vaak teruggrijpen naar versnelde wetgeving en noodwetgeving. In Polen werd in de periode 2015-2019 meermaals op die methode beroep gedaan om justitie er structureel te hervormen, een proces dat ertoe geleid heeft dat de politieke beïnvloeding van het gerecht toegenomen is.
Jourova zei op haar persconferentie dat wanneer de rechtsstaat met de voeten getreden wordt, iedereen erdoor geraakt wordt. ‘Ik kan het weten’, zei de Tsjechische, ‘want ik ben zelf onder een autoritair regime opgegroeid waar de rechtsstaat niet gerespecteerd werd.’ Aan de publicatie van het rapport worden geen concrete gevolgen verbonden. ‘Het (…) is het begin van een open en regelmatige dialoog met alle lidstaten, een manier om goede praktijken te delen, en problemen te voorkomen voordat deze zich hebben bestendigd’, zegt commissaris voor Justitie Didier Reynders, die als Belgisch minister van Buitenlandse Zaken jarenlang geijverd heeft voor de creatie van zo’n monitoringsysteem.
