Is de Frans-Duitse motor terug van weggeweest? ‘Macron moet beseffen dat hij niet de prins van Europa is’

© iStock
Kamiel Vermeylen

Met hun gezamenlijk voorstel voor de coronacrisis trekken Angela Merkel en Emmanuel Macron de Frans-Duitse motor terug op gang. Maar hoeveel benzine zit er in de tank?

Zonder Frans-Duitse motor geen Europese integratie. Zitten de twee lidstaten op dezelfde lijn, dan is er veel mogelijk. Komen ze niet overeen, dan staat het Europese project stil. De Europese integratie van de afgelopen 70 jaar kwam er zo goed als altijd nadat Frankrijk en Duitsland – soms met de nodige massage van België – een compromis sloten. Ondanks de uitbreiding van de Unie zijn de twee vandaag nog steeds van vitaal belang. Ter illustratie: Frankrijk en Duitsland hebben al genoeg aan de helft van de lidstaten die ruim dertig procent van de Europese bevolking vertegenwoordigen om een voorstel met gekwalificeerde meerderheid in de Raad van Ministers goed te keuren.

Toch sputterde de Frans-Duitse as de afgelopen jaren. Na de verkiezing van Frans president Emmanuel Macron waren de tekenen nochtans hoopvol. Onder impuls van de brexit, de instabiliteit aan de Europese buitengrenzen en de onberekenbare Amerikaanse president Donald Trump, verklaarden zowel Merkel als Macron op enkele maanden tijd dat Europa haar lot in eigen handen moest nemen. In 2018 – tien jaar na Angela Merkel – ontving Macron in Aken de Internationale Karelsprijs voor zijn inspanningen voor de Europese integratie. Twee maanden later sloot hij met Merkel in het kasteel van Meseberg een bilaterale verbintenis over de hervorming van de Eurozone. In 2019 tenslotte, vernieuwden Frankrijk en Duitsland het vriendschapsverdrag met bijkomende ambities voor het Europese project.

Prins van Europa

Er werd veel geflirt, maar tot een trouwfeest kwam het nooit. Eerst en vooral kampten zowel Macron als Merkel een tijdlang met aanzienlijke binnenlandse moeilijkheden die het gros van de aandacht vergden. Na enkele nederlagen bij de nationale en deelstatelijke verkiezingen moest de Duitse bondskanselier in 2018 onder interne druk het voorzitterschap van haar partij afstaan. En dat terwijl haar sociaaldemocratische coalitiepartner met een identiteitscrisis worstelde.

Macron had op zijn beurt heel wat werk op te knappen met de gele hesjes en de interne hervormingen die hij tot op de dag van vandaag moeilijk verkocht krijgt. Zijn populariteit in eigen land schommelt onder impuls van de coronacrisis rond een schamele 40 procent, nochtans de beste score op twee jaar tijd.

Franse politici geven quasi openlijk toe dat ze het Europese project ook gebruiken om de Franse grandeur op het internationale toneel naar een hoger niveau te tillen.

Sophie Pornschlegel, senior onderzoeker Frans-Duitse relaties aan het European Policy Centre

Maar er was meer aan de hand. Professor Europese geschiedenis Mathieu Segers (Universiteit van Maastricht) vindt dat Macron Merkels signalen onjuist interpreteerde. ‘Van zodra Macron verkozen raakte, heeft Merkel consequent aangegeven dat ze hem wil helpen. Maar voor de Duitse bondskanselier moeten daar wel binnenlandse hervormingen tegenover staan. En die krijgt hij in eigen land maar moeilijk voor mekaar. Wil hij de Unie hervormen, dan moet Macron beseffen dat hij in de eerste plaats de Franse president is en niet de prins van Europa. In Frankrijk moet hij bewijzen dat het hem menens is’, zegt Segers.

‘Macron hekelde de afgelopen jaren meer dan eens een gebrek aan daadkracht bij Merkel’, vertelt Sophie Pornschlegel, senior onderzoeker Europese politiek aan het European Policy Centre in Brussel en gespecialiseerd in de Frans-Duitse relaties. ‘Maar met momenten lagen zijn verwachtingen ook onrealistisch hoog’.

Emmanuel Macron en Angela Merkel in Meseberg in 2018.
Emmanuel Macron en Angela Merkel in Meseberg in 2018.© iStock

Bovendien heerst er ook wel eens wantrouwen over de ware motieven van Europese integratie en de stijl waarin die worden verpakt. ‘Franse politici geven quasi openlijk toe dat ze het Europese project ook gebruiken om de Franse grandeur op het internationale toneel naar een hoger niveau te tillen. Duitsland is het daarentegen verplicht omwille van haar geschiedenis en heeft een pragmatischere opstelling’, zegt Pornschlegel. ‘Maar – zoals de geschiedenis toont – sluiten die verschillende stijlen en belangen elkaar niet noodzakelijk uit. Wanneer ze op elkaar afgestemd raken, is er plots heel veel mogelijk.’

Deauville

En zo geschiedde. De afgelopen maanden ontstond er opnieuw een entente tussen Parijs en Berlijn. De Conferentie over de toekomst van Europa, die op de voorkeuren van beide lidstaten werd afgesteld, is er daar een van. Het initiatief gaat – normaal gezien – van start tijdens het Duitse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie in de tweede helft van 2020 en eindigt nadat Frankrijk in 2022 aan de beurt is geweest. Duitsland kan met andere woorden het raamwerk afbakenen, Frankrijk de eventuele positieve resultaten op zijn hoed spelden. Iedereen tevreden.

Het coronavirus heeft de entente tussen Parijs en Berlijn versneld. In aanloop naar het Duitse voorzitterschap liet Angela Merkel een kleine maand geleden optekenen dat haar land bereid is om flinke stappen vooruit te zetten. Met onder meer bijkomende financieringsmiddelen voor het Europese niveau zoals een financiële transactietaks en CO2-heffingen op de lucht- en scheepvaart. ‘De signalen die Merkel de afgelopen weken heeft gegeven wijzen er stuk voor stuk op dat ze bereid is om onorthodoxe stappen te zetten’, zegt Segers.

Als Macron zoals de afgelopen drie jaar verwacht dat Duitsland plots in het diepe onbekende zal springen, dan kan de Frans-Duitse motor meteen weer de garage in.

Die beweging werd maandagavond vervolmaakt. Vraag is alleen of ze het momentum kunnen verzilveren. Dat liep in het verleden wel eens fout. Tien jaar geleden, tijdens de financieel-economische crisis, kwamen Merkel en Macrons voorganger Nicolas Sarkozy in het Franse badstadje Deauville tot de conclusie dat de staatsschulden van enkele eurolanden niet langer houdbaar waren.

Tot ieders verrassing stelden de twee voor om de schulden van eurolanden in moeilijkheden deels af te wentelen op private schouders en de regels van het Stabiliteits- en Groeipact te versoepelen. Het voorstel kwam hen op bakken kritiek te staan en de financiële markten reageerden ongerust. Hoewel het in de Raad van de Europese Unie toch werd aangenomen door alle andere lidstaten, werd het nadien zodanig afgezwakt en uiteindelijk tot nul herleid. Ook de verbintenissen na de top van Meseberg in 2018 bleven vrijwel allemaal dode letter.

Nicolas Sarkozy en Angela Merkel in Deauville in 2010
Nicolas Sarkozy en Angela Merkel in Deauville in 2010© belga

Garage

Merkel en Macron weten maar al te goed dat ze een heruitgave van Deauville en Meseberg moeten vermijden. In tegenstelling tot tien jaar geleden werd er naar aanloop van het voorstel wel uitvoerig overlegd met alle andere lidstaten. Dat blijkt ook broodnodig. Meteen na de voorstelling liet Oostenrijks bondskanselier Sebastian Kurz (ÖVP) optekenen dat hij een tegenvoorstel zou presenteren omdat hij liever leningen dan subsidies wil geven aan de meest getroffen regio’s in de Europese Unie. Nederlands premier Mark Rutte (VVD) liet woensdagmiddag hetzelfde optekenen.

Ook in Zuid-Europa zorgen de verplichte hervormingsvoorwaarden op hun beurt voor het nodige protest. ‘De tijd is al lang voorbij dat iedereen meteen akkoord gaat wanneer de grote twee een voorstel lanceren. In een Unie van 27 lidstaten is een akkoord tussen Frankrijk en Duitsland niet langer een voldoende voorwaarde om tot akkoorden te komen. Al blijft de Frans-Duitse samenwerking wel een noodzakelijke stap’, zegt professor Europese politiek Steven Van Hecke (KU Leuven). Uiteindelijk is het de Europese Commissie – weliswaar op basis van de Frans-Duitse openingszet – die op 27 mei met een voorstel komt dat de lidstaten en het Europees Parlement na het nodige getouwtrek zullen goedkeuren of afwijzen.’

Thierry Breton heeft het ondernemersprofiel waar de Duitsers tuk op zijn. Als hij niet te hard bij het Franse étatisme aanleunt, kan hij een belangrijke verbindingsrol spelen.

Steven Van Hecke, professor Europese politiek (KULeuven)

Als het voorstel van Merkel en Macron grosso modo wordt aangenomen, dan betekent het een flinke opsteker voor de Frans-Duitse as. Naast het herstelplan kwamen de twee nog enkele andere initiatieven overeen. Zo willen ze de Green Deal ambitieuzer en de Europese gezondheidszorg robuuster maken. Ook pleiten ze voor de verdere verdieping van de interne markt op enkele cruciale domeinen zoals de digitale agenda en de energiesector waarmee de Europese Unie op termijn op haar strategische autonomie op het wereldtoneel moet vergroten. ‘De komende jaren kan vooral Europees Commissaris Thierry Breton daarbij een sleutelrol spelen’, zegt Van Hecke. ‘De Fransman heeft het ondernemersprofiel waar de Duitsers tuk op zijn. Als hij niet te hard bij het Franse étatisme aanleunt, kan hij een belangrijke verbindingsrol spelen’, klinkt het.

Of het zover komt, zal de toekomst uitwijzen. In de laatste anderhalf jaar van haar politieke carrière heeft Merkel in principe niets meer te bewijzen en zal ze – afhankelijk van de volgende partijvoorzitter en het verloop van de coronacrisis – wat meer bespaard blijven van interne kritiek. Het Duitse Grondwettelijk Hof daargelaten staat het Merkel met andere woorden relatief vrij om haar laatste loodjes een Europees cachet te geven. Als ze werkelijk meent dat Europa haar lot in eigen handen moet nemen, dan heeft ze nog anderhalf jaar tijd om aan die piste mee te werken.

Macron, die zijn Europese verkiezingsbeloftes van 2017 moet waarmaken, zal de komende periode op de bijdrage van Merkel rekenen. Maar als de Fransman zoals de afgelopen drie jaar verwacht dat Duitsland plots in het diepe onbekende zal springen, dan kan de Frans-Duitse motor meteen weer de garage in.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content