Turks president Erdogan maakte een dikke week geleden een einde aan de vluchtelingendeal met de Europese Unie. Meermaals benadrukt hij dat de Europese Unie haar kant van het akkoord niet heeft gerespecteerd. Maar klopt dat wel?
Op 18 maart 2016 ondertekenden de Europese Unie en Turkije een gezamenlijk actieplan over de opvang en herplaatsing van Syrische vluchtelingen. Wat stond er kortweg in het akkoord? Eerst en vooral verbond Turkije zich ertoe om de irreguliere migratie vanuit Turkije naar de Griekse hotspots tot een minimum te beperken. Wie er alsnog in sloeg om vanuit Turkije naar de Griekse eilanden te geraken, werd – indien toegelaten – op kosten van de Europese Unie naar Turks grondgebied teruggestuurd. Per overgebrachte migrant werd een Syrische vluchteling vanuit Turkije naar het Europese grondgebied hervestigd.
Dat deed Turkije natuurlijk niet uit liefdadigheid. In ruil toonde de Europese Unie zich bereid om de processen voor de visaliberalisering en de toetredingsgesprekken nieuw leven in te blazen. Beide stappen zouden echter pas vervolmaakt worden indien Turkije ook effectief aan de vereiste Europese standaarden zou voldoen. Tenslotte beloofden de Unie en haar lidstaten een geldsom van zes miljard euro, uitbetaald in twee schijven van drie miljard. Het bedrag, dat onder meer voor de opvang van Syrische vluchtelingen in Turkije dient, moest uiterlijk tegen het einde van 2018 overgemaakt worden.
Staatsgreep
Van de toetredingsgesprekken en de visaliberalisering – twee processen die al langer aan de gang waren – kwam amper iets in huis. Uit goodwill had de Europese Unie nog voor het akkoord een hoofdstuk van de toetredingsgesprekken – Economisch en Monetair Beleid – geopend. Een half jaar later, het akkoord was intussen gesloten, volgde ook het hoofdstuk over Financiële en Budgettaire bepalingen. Begin mei 2016 zei de Europese Commissie bij monde van eurocommissaris Frans Timmermans dat de Turken nog maar aan 5 van de 72 voorwaarden moesten voldoen om visumvrij naar de Unie te kunnen reizen.
De Unie heeft doorheen het akkoord steeds het signaal gegeven dat het haar financiële verplichtingen wel degelijk wil en zal nakomen. Wel erkent Brussel dat de procedures sneller kunnen verlopen.
Maar daarbij bleef het ook. Hoe kwam dat? Erdogan was al een tijdlang bezig zijn greep op de Turkse samenleving danig te verstevigen, wat regelmatig voor spanningen zorgde tussen de Unie en haar lidstaten enerzijds en de Turkse regering anderzijds. Na de mislukte staatsgreep in de zomer van 2016 ging de Turkse president nog verder dan voordien. Dat zorgde zowel in het Europees halfrond als bij de nationale parlementen voor het nodige oppositiewerk. De regeringsleiders, die onder impuls van de vluchtelingencrisis reeds onder druk stonden van radicaal-rechtse partijen, zagen de visumliberalisering en de toetreding niet langer zitten.
Enkele reanimatiepogingen van de Europese Commissie en Turkije leverden uiteindelijk niets op. Einde verhaal voor de twee afspraken in de overeenkomst uit 2016. Toch bleek dat voor de Turkse president, in tegenstelling tot eerdere waarschuwingen en ultimatums, onvoldoende om het vluchtelingenakkoord met de Unie op te blazen. Ook langs Europese zijde was men doorgaans tevreden: de omzetting van het akkoord vertoonde weliswaar gebreken – van de hervestiging kwam bijvoorbeeld amper iets in huis – maar de influx van migranten zoals die in 2015 plaatsvond was wel een halt toegeroepen.
Centen
Hoe zit het dan met het bedrag van zes miljard euro dat de Europese Unie in twee schijven zou betalen? Turks president Erdogan liet de afgelopen weken meermaals optekenen dat de Unie nog maar de helft van het bedrag heeft betaald. Voorzitter van de Europese Raad Charles Michel zei in reactie dat de Unie haar financiële beloftes wel nakomt. Hoe zit de vork precies in de steel?
Tijdens de onderhandelingen besloot de Unie dat het niet zomaar een blanco cheque aan de Turkse regering wilde betalen. Wel wilde het investeren in concrete projecten die de situatie van Syrische vluchtelingen op Turks grondgebied aanzienlijk moesten verbeteren. Zulke inspanningen vereisen natuurlijk een gestructureerd stappenplan. Eerst en vooral moet het geld in de Unie verzameld worden. Voor de eerste schijf kwam twee miljard rechtstreeks van de lidstaten, een miljard uit het Europese budget. Voor de tweede schijf was de verdeling net omgekeerd. Eenmaal het geld wordt verzameld, sluit de Unie contracten met verschillende organisaties, waaronder de Verenigde Naties en Unicef. Tot slot moet het voorziene budget ook effectief overgemaakt worden.
Het bedrag van de eerste schijf werd zoals beloofd tegen 2017 verzameld. De uitbesteding is intussen volledig contractueel vastgelegd, al moet nog 500 miljoen euro uitbetaald worden. Voor de tweede schijf had de Unie tot en met eind vorig jaar om zo goed als het volledige bedrag bij elkaar te verzamelen, waar het ook in geslaagd is. Brussel heeft tot het einde van dit jaar om de drie miljard contractueel vast te leggen; momenteel staat de teller op 1,75 miljard euro. Van de tweede schijf werd tot op heden ongeveer 761 miljoen euro uitbetaald.
Wil de Unie op lange termijn voorkomen dat Syrische vluchtelingen de grens naar Europa oversteken, dan zullen Brussel en de lidstaten de komende jaren verdere financiële ondersteuning moeten bieden aan Ankara.
Kortom, zoals beloofd heeft de Unie de zes miljard in twee schijven gemobiliseerd. Contractueel ligt er momenteel een bedrag van 4,7 miljard euro vast. In totaal werd er 3,2 miljard euro uitbetaald. De deadline van die volledige uitbetaling is echter nog niet verstreken. Erdogan heeft in principe gelijk wanneer hij beweert dat de Unie zijn verplichtingen nog niet is nagekomen, maar de Unie heeft doorheen het akkoord wel steeds het signaal gegeven dat het haar financiële verplichtingen wel degelijk wil en zal nakomen. Wel erkent Brussel dat de procedures sneller kunnen verlopen.
Ongelijk?
Heeft Erdogan dan helemaal ongelijk? Niet zozeer. In het akkoord werd afgesproken dat de Unie aanzienlijke steun zou leveren om de levensomstandigheden in Syrië – zeker de gebieden nabij de Turkse grens – te verbeteren. Momenteel is de situatie er, onder meer door toedoen van Syrisch president Bashar al-Assad en Russisch president Vladimir Poetin, zo schrijnend dat de migratiedruk op Turkije verder stijgt. In Ankara meent men dat de Unie onvoldoende heeft gedaan om die belofte uit het akkoord na te komen. Europese lidstaten – waaronder België in de VN-Veiligheidsraad – proberen hier en daar wel enkele inspanningen te leveren, maar in de praktijk heeft de Unie amper iets in de pap te brokkelen in de Syrische oorlog.
Daarnaast maakt Erdogan zich misschien ook wel ongerust over de onderhandelingen in het kader van de volgende Europese meerjarenbegroting. In de meest recente voorstellen, waaronder dat van Charles Michel, is er geen budget voorzien voor de verderzetting van de Europese financiële inspanningen in Turkije. Maar momenteel verblijven er op Turks grondgebied maar liefst 3,7 miljoen Syrische vluchtelingen wier integratie nog maar in de beginfase zit. Wil de Unie op lange termijn voorkomen dat die de grens naar Europa oversteken, dan zullen Brussel en de lidstaten de komende jaren verdere financiële ondersteuning moeten bieden aan Ankara.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
