Het consultancybedrijf Deloitte waarschuwde België over kwetsbare elementen in het omstreden contract met vaccinproducent AstraZeneca. Met de aanbevelingen werd echter niets ondernomen. Dat leert Knack uit vertrouwelijke documenten, die het samen met nieuwswebsite Politico heeft onderzocht.
Ons land werd op 17 augustus 2020 al formeel op de hoogte gesteld van de zwakke plekken in het contract met de Zweeds-Britse vaccinproducent AstraZeneca. België verwittigde de Europese Commissie echter niet. Volgens de overheid komt dat omdat de onderhandelingen tussen Europa en de vaccinproducent op dat moment al gefinaliseerd waren.
Maggie De Block
Op 27 augustus ondertekenden Europees gezondheidscommissaris Stella Kyriakides en Derek Seaborn, ondervoorzitter voor Zweedse operaties van vaccinproducent AstraZeneca, een contract over de aankoop en levering van 300 miljoen dosissen tegen het coronavirus.
Nog vóór toenmalig minister van Volksgezondheid Maggie De Block (Open VLD) de Belgische deelname aan die Europese aankoop per brief bevestigde, gaf het Federaal Agentschap voor Geneesmiddelen en Gezondheidsproducten (FAGG) het consultancybedrijf Deloitte de opdracht om een analyse van delen van het contract te maken. Dat gebeurde op 15 augustus.
‘We hadden op dat moment nog een contract lopende met Deloitte, dus hebben we het bedrijf aangesproken om een goed zicht te krijgen op zaken waarin wijzelf weinig expertise hebben’, zegt FAGG-topman Xavier De Cuyper.
Aangezien de verbintenis tussen AstraZeneca en de Europese Unie stoelt op Belgisch recht, waren de Belgische juristen van Deloitte uitstekend geplaatst om de contractuele aspecten van het zogenaamde Advanced Purchase Agreement (APA) onder de loep te nemen.
Die vertrouwelijke documenten heeft Knack kunnen bemachtigen om ze samen met de Europese nieuwswebsite Politico door te nemen. Daaruit blijkt dat Deloitte er nog voor de ondertekening voor waarschuwde dat het contract enkele belangrijke tekortkomingen bevatte.
Het zijn rake aanbevelingen die blijkbaar allemaal genegeerd zijn
Te weinig tanden
Uit de documenten blijken enkele opvallende elementen. Zo stelt Deloitte een gebrek aan Europese verdedigingsmechanismen vast in het geval dat AstraZeneca de afgesproken leveringen niet of te laat zou nakomen – precies wat de Unie vandaag ondervindt. Het contract ‘voorziet geen sancties wanneer de leveringsdata of de hoeveelheden niet gerespecteerd worden’, aldus Deloitte. Volgens de huidige afspraken is Brussel enkel in staat om de betalingen op te schorten.
Bovendien zijn er volgens Deloitte geen sancties voorzien wanneer AstraZeneca haar verbintenissen niet kan nakomen als het gehinderd wordt door contracten met andere partijen. ‘Er wordt van uitgegaan dat voldoende hoeveelheden beschikbaar zullen zijn?’, klinkt het. ‘Het kan gerechtvaardigd zijn een sanctie op te nemen indien het zijn contractuele verplichtingen niet kan nakomen door leveringsovereenkomsten met derde landen.’
AstraZeneca heeft in de overeenkomst met de Europese Unie beloofd dat dat op het moment van de ondertekening niet het geval is. Later is gebleken dat de vaccinproducent een prioriteitsclausule met het Verenigd Koninkrijk heeft gesloten voor vaccins die in twee fabrieken op Britse bodem worden gefabriceerd. Hoewel die sites ook in het Europese contract vervat zitten, heeft de Europese Unie tot op heden niets uit het Verenigd Koninkrijk ontvangen.
Deloitte waarschuwde er eveneens voor dat laattijdige leveringen onvoldoende kunnen zijn om het contract eenzijdig op te zeggen. ‘Zullen alle verplichtingen dan naar een later tijdstip worden verschoven, zodat België gebonden blijft (misschien zelfs wanneer België de AZ-vaccins niet meer nodig heeft wanneer het al voldoende vaccins van anderen heeft)?’, vragen het FAGG en co. zich in een analyse van de aanbevelingen af.
‘Een meer precieze verduidelijking van de gevolgen had misschien heel wat getouwtrek tussen AstraZeneca en de Europese Unie kunnen voorkomen’, aldus Hannes Claes, verbonden aan het Centrum voor Rechtsmethodiek van de KU Leuven en gespecialiseerd in contractuele aansprakelijkheid. ‘Niettemin kunnen er natuurlijk steeds sancties worden toegepast zonder dat die uitdrukkelijk in de overeenkomst zijn opgenomen.’
Aansprakelijkheid
Bovendien meent Deloitte dat de Europese verbintenis met AstraZeneca niets zegt over een scenario waarin kwaliteitsproblemen opduiken en vaccins moeten worden teruggeroepen. ‘Het is raadzaam om een aparte kwaliteitsovereenkomst te sluiten, maar het is niet duidelijk of dat mogelijk is’, klinkt het in de analyse. België is niet op dat advies ingegaan. ‘Het FAGG heeft de kwaliteit steeds nauwkeurig opgevolgd, maar een aparte verbintenis is België niet aangegaan’, aldus De Cuyper.
De inhoud van het contract kon op dat moment niet meer worden gewijzigd.
Tot slot waarschuwt Deloitte dat de reikwijdte van de voorwaarden waaronder AstraZeneca niet aansprakelijk kan worden gesteld in het geval er iets misloopt ‘extreem breed’ is. De Europese Commissie heeft steeds benadrukt dat het tijdens de onderhandelingen zwaar heeft ingezet op aansprakelijkheid.
‘Genegeerd’
Wat er met die aanbevelingen gebeurd is? Volgens Claes zijn die niet terug te vinden in het uiteindelijke contract. ‘Het zijn rake aanbevelingen die blijkbaar allemaal genegeerd zijn’, klinkt het.
Hoe komt dat? Op dat moment vertegenwoordigde FAGG-topman De Cuyper België in de zogenaamde Europese Steering Board, het orgaan waarin de Commissie en afgevaardigden van alle lidstaten de koppen bij elkaar steken om de contracten te bespreken. Daar was hij uitstekend geplaatst om het Deloitte-advies aan zijn Europese collega’s door te spelen.
De Steering Board blies namelijk tweemaal verzamelen tussen het moment waarop Deloitte het advies bezorgde en de uiteindelijk ondertekening. De Cuyper heeft die aanbevelingen nochtans niet doorgegeven op Europees niveau. ‘Dat had geen zin meer’, zegt hij. ‘De inhoud van het contract kon op dat moment niet meer worden gewijzigd.’ Op 17 augustus, twee dagen nadat het FAGG de opdracht had gegeven, viel het Deloitte-advies binnen.
Een bron binnen de Europese Commissie bevestigt: ‘Het college van commissarissen heeft zijn zegen aan het contract op 14 augustus gegeven. Nadien kan de inhoud niet meer worden aangepast. Het is rijkelijk laat om dan nog met inhoudelijke wijzigingen te komen.’
Blanco blad
Waarom het FAGG Deloitte niet voor 14 augustus inschakelde, is niet duidelijk. Volgens een Europese ambtenaar kregen de aanwezigen in de Steering Board de voorlopige versie van het contract reeds voor die datum onder ogen.
Vraag is echter ook of de Commissie niet op die zwakheden kon inspelen. Diezelfde Europese bron: ‘Frankrijk, Duitsland, Nederland en Italië waren aanvankelijk met vier aan de onderhandelingen begonnen. Wanneer we het mandaat kregen om die gesprekken over te nemen, lagen er reeds een aantal zaken vast. We zijn niet van een blanco blad kunnen beginnen, wat verklaart waarom het AstraZeneca-contract anders is dan de verbintenissen met andere producenten.’
Maandag kondigde de Europese Commissie aan dat het juridische stappen onderneemt tegen AstraZeneca.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier
