‘Ethiek en corona: we moeten vaak genoegen nemen met het kleinste kwaad’

‘Corona zet de wereld op stelten. Zorgverleners nemen nu beslissingen waarvan ze hoopten dat ze ze nooit zouden moeten maken.’ Gezondheidsethicus Simon Godecharle ploetert samen met praktijkwerkers door deze modder. ‘De neventeffecten van de lockdown worden stilaan zichtbaar vanachter gesloten deuren.’

Laat ik een open deur intrappen. De coronapandemie plaatst ons voor een ongekende crisis in zorg en welzijn, een crisis met ongeziene economische en sociale gevolgen. Economieën worden deels lam gelegd, mensen zitten in quarantaine, scholen zijn gesloten, niet-dringende medische zorgen worden uitgesteld en alle niet-essentiële activiteiten zijn geannuleerd.

Ethiek en corona: we moeten vaak genoegen nemen met het kleinste kwaad.

We moeten een eeuw terugkeren in de tijd om een gelijkaardige crisis tegen te komen, namelijk de Spaanse griep. Ook toen werden scholen gesloten en werd de gezondheidszorg zwaar geraakt, om nog maar te zwijgen van de waanzinnige economische impact.

Onze kinderen en kleinkinderen zullen vragen hoe het was, die ongeëvenaarde coronacrisis van 2020.

Helden midden in de chaos

Midden in die chaos proberen zorgverleners zorg te verlenen, ook aan de meest kwetsbaren. Uiteraard hebben zij angst. Dat is niet het probleem. Het probleem is, om een enigszins psychoanalytische invalshoek te nemen: Hoe gaan mensen om met die angst?

Sommigen gaan in overdrive en willen precies controleren hoeveel kilometer je nog van huis mag komen. Andere mensen worden fatalistisch of achterdochtig, nog anderen willen apps gebruiken om onze interacties op te volgen. Sommige mensen hamsteren, anderen worden gewelddadig tegen de hamsteraars en nog anderen revolteren.

Elk van deze reacties is verstaanbaar. Maar al die reacties samen zorgen voor chaos en wanorde. Door hun expertise in te zetten, brengen zorgverleners opnieuw duidelijkheid en controle. Naar hen luisteren is dan ook eerder het minimum dan een fijn extraatje.

Impact is overal voelbaar

De impact van deze crisis is voelbaar in alle geledingen van zorg en welzijn. De afgelopen weken hebben we de aandacht zien verschuiven. In het begin lag de focus vooral op de ziekenhuizen en de vraag of er genoeg bedden gingen zijn voor iedereen. Vervolgens kwamen de vragen rond de woonzorgcentra. Stilaan is er meer aandacht voor andere sectoren.

We voelen de crisis immers ook in de gehandicaptenzorg en de jeugdhulp, waar we schrijnende situaties tegenkomen maar ook tekenen van hoop en veerkracht zien. Onze psychiatrie is evenzeer getroffen, niet enkel door de zorgen van vandaag, maar ook door de tweede crisis die nog zal volgen en wellicht op veel minder media-aandacht kan rekenen.

Een gedegen antwoord over en vanuit de zorg moet daarom een intersectoraal perspectief hanteren. Het gaat over ons allemaal, we zijn allemaal betrokken partij.

Ploeteren

Als ethicus in de praktijk, ploeter ik samen met zorgverleners door deze modder. Ik zie dat er tegelijk veel dynamieken spelen. De coronamaatregelen hebben bijgedragen aan het afvlakken van de befaamde curves.

Ziekenhuisbedden bleven beschikbaar. Dat duwde de discussie of we bij schaarste beademingstoestellen ook moeten inzetten voor oudere mensen, naar de achtergrond. Een triage of selectie op basis van andere dan medische argumentatie bleek niet nodig. De wet op de patiëntenrechten is dan helder en duidelijk: een analyse op basis van medische gegevens per patiënt is en blijft de beste aanpak.

Een opname op de dienst intensieve zorgen in een ziekenhuis is een medische beslissing. De argumentatie dient dan ook medisch van aard te zijn, ook in crisistijd. Geen enkele arts kan trouwens verplicht worden tot een medische handeling die hij medisch niet nuttig acht. Dat was vroeger zo en blijft ook vandaag in coronatijden geldig. Een heldere communicatie daarover naar patiënten en hun familie is essentieel.

Verantwoordingen om de ene mens wel en de andere niet te behandelen, zijn dus enkel medisch onderbouwd. Leeftijd, geslacht, seksuele voorkeur, mentale of fysieke beperking mogen geen rol spelen.

Ethiek van het kleinste kwaad

De neveneffecten van de lockdown dagen stilaan op vanachter gesloten gordijnen en gebarricadeerde deuren. Agressie is toegenomen, kinderen in de jeugdhulp kunnen moeilijk bevatten waarom ze hun ouders zo lang niet kunnen knuffelen, mensen stellen medische zorgen uit, veel bewoners van woonzorgcentra zijn eenzamer dan ooit en kanker wacht op niets of niemand.

De laatste weken hebben zorgverleners vragen gekregen en nemen ze beslissingen waarvan ze hoopten dat ze ze nooit zouden moeten maken.

Wat is een mensenleven waard? Hoe moeten we omgaan met het inperken van de vrijheid van zorgvragers? Hoe kunnen we zorg blijven verlenen in deze hectische tijden? Moeten mensen met COVID-19 echt alleen sterven of mogen ze tijdens hun laatste momenten bijgestaan worden door hun betekenisvolle naasten? Hoe moeten we omgaan met patiënten, bewoners en cliënten die de bijzondere hygiënische maatregelen niet kunnen naleven omwille van een beperking of aandoening? Hoe kunnen we liefde en verantwoordelijkheid blijven tonen? Hoe kunnen we nabij blijven bij onze zorgvragers?

Het coronavirus zorgt voor een situatie waarin we vaak genoegen moeten nemen met het kleinste kwaad, in plaats van het grootste goed. We proberen de schade te beperken. Maar het zal niet de eerste, noch de laatste keer zijn dat we op het einde van een werkdag met gewrongen gevoelens naar huis rijden. Zorg geven is niet gemakkelijk, zorg krijgen evenmin.

Als ethiek niet dient, dient ze tot niets

De vraag naar ondersteunend ethisch advies en expertise klinkt dan ook steeds luider, zoals deze oproep opSociaal.Net.Maar er is een verschil tussen ethiek vanuit een zuiver theoretische insteek en ethiek gedragen vanuit de praktijk. Het is vooral een ethiek, geworteld in de dagelijkse praktijk en geïnspireerd door de belangrijke principes en ethische theorieën, die zich opdringt. Wanneer we zorgverleners ernstig nemen, moeten we authentiek naar hen luisteren. Zorgverleners zijn experten in wat ze doen.

Wat hebben onze helden nodig?

Vandaag verkeren we op onbekend terrein en nemen zorgverleners moeilijke beslissingen. Maar zullen we onze zorgverleners blijven steunen, ook wanneer het misloopt? De vrees voor aansprakelijkheid blijft als een spook ronddwalen door de zorg.

Als ethicus pleit ik voor een zinvolle, betekenisvolle en waardevolle zorg. Een zorg die kansen geeft en dus ook verantwoorde risico’s durft nemen. Tegelijk zie ik dat we stilaan in een tweespalt komen tussen de zorg die we willen geven en de zorg die we best geven om mogelijke juridische problemen te vermijden. Dat is geen ideale situatie.

Zorgverleners kunnen veel aan, dat tonen ze vandaag nog maar eens. Laat ons dan ook luisteren naar hun noden, vragen, uitdagingen en worstelingen. Wat hebben ze nodig om goede zorg te blijven bieden?

Laat ons daarbij niemand vergeten. Alle sectoren worden zwaar getroffen. Alle patiënten, cliënten, bewoners, zorgvragers en hun familie en vrienden: ze hebben allemaal recht op goede en ethisch doordachte zorg. De plaats, voorziening of sector waar zij of hun dierbare naasten zijn opgenomen, kan geen reden tot discriminatie zijn.

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content