‘Een wereld zonder groei dreigt al snel een drama te worden’

‘In bepaalde kringen wordt economische groei afgeschilderd als bron van allerlei kwaad. Daarbij wordt nogal vlot genegeerd welke spectaculaire vooruitgang in welvaart en welzijn gerealiseerd is via economische groei. En die lijn moet doorgetrokken worden met een focus op duurzame en gedeelde groei’, schrijft VOKA-hoofdeconoom Bart Van Craeynest. ‘Er is geen leven zonder groei.’

Het idee dat we dringend af moeten van economische groei lijkt bezig aan een opmerkelijke comeback. Hoogleraar psychologie Paul Verhaeghe stelde recent nog dat groei ‘een langzame, collectieve zelfmoord oplevert’, en het dus radicaal anders moet. Dit is geen nieuw idee, maar wordt de jongste tijd terug meer bovengehaald in bepaalde hoeken. De redenering lijkt neer te komen op: economische groei is nefast voor mens, natuur, klimaat, (vul zelf aan), en draagt niet bij tot het algemene welzijn. Die redenering zit verkeerd op verschillende niveaus, negeert de vele correcties die al aangebracht zijn aan het economische model, en leidt tot ronduit gevaarlijke conclusies.

‘Groei als heilige graal’

De tegenstanders van economische groei vertrekken doorgaans van een erg nauwe definitie van economische groei, zoals een toename van het bruto binnenlands product (BBP) of blijkbaar soms zelfs een stijging van de beurskoersen. En ze richten zich tegen een economisch model dat groei in dit soort nauwe maatstaven vooropstelt als absoluut doel. Beide uitgangspunten staan nogal ver van de realiteit. Economische groei is nooit een doel op zich, en al zeker niet eng gedefinieerd in termen van BBP. Dat BBP is louter een gebrekkige rekeneenheid. Ik ken geen enkele econoom die het BBP beschouwt als de perfecte manier om economische groei te evalueren, en al helemaal niet als het doel om na te streven. Het is alleen praktisch het meest bruikbare instrument dat we vandaag hebben om onze uitermate complexe economie zeer kort op te volgen, maar evenzeer een instrument dat voor verdere verbetering vatbaar is.

Economische groei is in essentie een toename van de hoeveelheid goederen en diensten die een samenleving creëert. Die goederen en diensten kunnen gaan om wagens, schoenen of huizen, maar evengoed over gezondheidszorg, onderwijs en cultuur. Meer mensen toegang geven tot meer goederen en diensten zal in de meeste omstandigheden (maar zeker niet alle, daarover straks meer) bijdragen tot een hogere welvaart en welzijn. Economische groei is geen doel op zich, maar een middel om die laatste op te krikken. Groei is dus niet de heilige graal, welvaart en welzijn zijn dat wel.

‘Groei draagt niet bij tot welzijn’

De tegenstanders van economische groei negeren nogal vlot de onwaarschijnlijke resultaten die groei opgeleverd heeft. Sommigen gaan zelfs nog verder en stellen dat groei niet (meer) bijdraagt tot het algemene welzijn, omdat het bijvoorbeeld enkel nog bij de extreem rijken terecht komt. Dat standpunt gaat voorbij aan de historisch duidelijke link tussen groei en welzijn. De geschiedenis van de mens is er hoofdzakelijk één van stagnatie van de populatie en extreme armoede. Zonder groei was er gewoon millenialang geen ruimte om met meer mensen langer te (over)leven. Pas in de jongste eeuwen hebben innovatie en economische groei het mogelijk gemaakt om meer mensen te laten (over)leven, en om het welvaartsniveau van grote groepen van die groeiende wereldbevolking gevoelig te verbeteren.

Die trend blijft ook doorgaan. Sinds 1980 is het aandeel van de wereldbevolking dat in extreme armoede leeft (met minder dan 1,9 dollar per dag) spectaculair gezakt van 43% naar 9%. De realiteit is dat er vandaag meer mensen leven dan ooit, en dat het merendeel van hen het beter heeft dan ooit. En dat is gerealiseerd met economische groei. Voor de duidelijkheid, dat betekent geenszins dat er niet nog altijd onaanvaardbare armoede is, maar het antwoord daarop is niet minder, maar net meer economische groei.

Zelfs bij het opvangen van de coronacrisis speelt economische groei een cruciale rol. Eerdere groei stelde ons in staat om een systeem van gezondheidszorg uit te bouwen, om te investeren in onderzoekscapaciteit naar behandelingen en vaccins, en om overheden uit te bouwen die de klap konden opvangen. Zonder die verwezenlijkingen, mede gebaseerd op economische groei, was de impact van de pandemie zo goed als zeker van een heel andere grootteorde geweest.

‘Groei is schadelijk’

Dat economische groei ook schadelijke neveneffecten kan hebben, is al langer duidelijk. Groei kan gepaard gaan met belangrijke schade voor het milieu (vervuiling, klimaatverandering) en voor de mens (slavernij, uitbuiting, ongelijkheid, stress). Niemand pleit dan ook voor ongebreidelde economische groei. Integendeel, naarmate een samenleving welvarender wordt, en voorbij de invulling van basisbehoeften raakt, gaat meer en meer aandacht naar allerlei correcties op die groei. De dynamiek van de voorbije decennia is er dan ook één van toenemende aandacht voor sociale aspecten en milieu en klimaat in ons economisch model. Die dynamiek moet nog veel verder gaan, maar wordt wel getrokken vanuit de ‘rijkste’ (meest gegroeide) landen.

Groei is geen voldoende, maar wel een noodzakelijk voorwaarde voor welzijn

Groei is zeker geen garantie voor welzijn. Groei kan effectief allerlei schadelijke neveneffecten met zich meebrengen. Anderzijds is geen groei wel een garantie voor wijdverspreide miserie. Dat is doorheen de geschiedenis uitvoerig bewezen, en blijft ook vandaag het geval.

Zonder groei wordt de hele samenleving teruggebracht tot een zero-sum game. Dat geldt zowel op lokaal, nationaal als op wereldvlak. In zo’n situatie kunnen individuen of groepen in de samenleving er enkel op vooruit gaan ten koste van anderen. Dat leidt al snel tot een conflictmodel, dat doorheen de geschiedenis al tot allerlei desastreuze gevolgen geleid heeft.

In de geschiedenis van de mens is er eenvoudigweg geen enkel model dat er in geslaagd is om vreedzaam samenleven tussen grote groepen van mensen te organiseren binnen zo’n zero-sum game. De tegenstanders van economische groei hebben totnogtoe ook geen enkel geloofwaardig voorstel van hoe dat georganiseerd zou kunnen worden. Ideeën van een soort radicale vreedzame herverdeling op wereldvlak gaan voorbij aan zowat elke politieke als menselijke realiteit. Allicht valt het idee van een wereld zonder groei enkel te realiseren met een radicaal kleinere wereldbevolking.

De vaststelling dat groei geen garantie is voor welzijn is dan ook geen reden om te pleiten voor een wereld zonder groei. Het komt er eerder op aan om de voordelen van economische groei te maximaliseren en tegelijkertijd de nadelen ervan in te perken. Dat betekent dat we volop moeten inzetten op duurzame en gedeelde groei, dat we veel verder moeten gaan op de ingeslagen weg naar een duurzame economie en dat we moeten blijven werken aan een model dat iedereen vooruit helpt. Om dat waar te maken blijft economische groei noodzakelijk. Een wereld zonder groei dreigt al snel een drama te worden.